Έλενα Κουντουρά στο LadyLike: «Όταν μια γυναίκα δεν έχει ανταπόκριση από τις Αρχές, δύσκολα θα καταγγείλει ξανά τον θύτη»

Η Έλενα Κουντουρά κρούει τον κώδωνα του κινδύνου από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Πώς θα αλλάξει η κατάσταση με την έμφυλη βία, αν δεν γίνει υπόθεση όλων μας; Ακολουθεί, η κουβέντα που έκανα μαζί της για όλα όσα ακούμε καθημερινά. Ή επιλέγουμε να μην ακούσουμε, αλλά συνεχίζουν να συμβαίνουν.

Η Έλενα Κουντουρά στο ladylike.gr για την έμφυλη βία

– Η αγάπη σας για τη γυναίκα και η διεκδίκηση των δικαιωμάτων της είναι προτεραιότητά σας στο Ευρωκοινοβούλιο. Έχει να κάνει με το γεγονός ότι προέρχεστε από έναν χώρο στον οποίο έχετε βιώσει κι εσείς σεξισμό; Και το modeling, αλλά και η πολιτική βρίθουν σεξισμού. Πώς βλέπετε τη θέση της γυναίκας σήμερα;

Ο σεξισμός και η κακοποίηση λεκτική, σωματική, ψυχολογική, ή οικονομική βρίσκεται σε κάθε χώρο όπου υπάρχει κατάχρηση εξουσίας. Είναι στην πολιτική, στον αθλητισμό, στον καλλιτεχνικό χώρο, στη μόδα, στη δημοσιογραφία, σε κάθε εργασιακό περιβάλλον, ακόμη και στα πανεπιστήμια και τα σχολεία. Και είναι εξοργιστικό ότι νεαρά κορίτσια, αλλά και αγόρια στο ξεκίνημα τους τραυματίζονται βαθιά από κακοποιητικές συμπεριφορές και αναγκάζονται ακόμη και να εγκαταλείψουν τα όνειρά τους.

Προσωπικά έχω αντιμετωπίσει τον σεξισμό στην πολιτική, όπως και κάθε γυναίκα σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό. Οι γυναίκες σε θέσεις ευθύνης, όσο αποτελεσματικές και πετυχημένες να είναι, διαρκώς καλούνται να αποδεικνύουν τις ικανότητές τους και την αξία τους.

Για αυτό ακριβώς, σε όλη μου την επαγγελματική σταδιοδρομία, στον αθλητισμό, την παγκόσμια βιομηχανία της μόδας, τις εκδόσεις, στην πολιτική και μέσα από τον εθελοντισμό για την προσφορά στον συνάνθρωπο, εργάστηκα για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την ενδυνάμωση των γυναικών.

Από τη σημερινή μου θέση μου στην Ευρωβουλή εξακολουθώ να αγωνίζομαι με πείσμα για τον αυτονόητο σεβασμό στη γυναίκα, τα δικαιώματα της και τη θέση που της αξίζει στη σύγχρονη κοινωνία, ως αγωνίστρια της ζωής στους πολλαπλούς ρόλους που αναλαμβάνει, αλλά και για να εξασφαλίσουμε το δικαίωμα κάθε παιδιού στην υγιή ανάπτυξή του.

Ουσιαστική πρόοδος και ευημερία δεν μπορεί να υπάρξει αν δεν απαλλαγούμε οριστικά από συμπεριφορές και αντιλήψεις που απαξιώνουν τη γυναίκα και πληγώνουν τις νέες και τους νέους.

– Τι είναι αυτό που σας ώθησε να ασχοληθείτε με την ενδοοικογενειακή βία; Πώς προέκυψε η έκθεσή σας στο Ευρωκοινοβούλιο;

Ως εισηγήτρια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου πρότεινα και εκπόνησα την προοδευτική έκθεση που υπερψηφίστηκε με συντριπτική πλειοψηφία στην Ολομέλεια του Οκτωβρίου για τον «Αντίκτυπο της ενδοσυντροφικής βίας και των δικαιωμάτων επιμέλειας στις γυναίκες και τα παιδιά».

Είναι μία έκθεση-σταθμός, διότι για πρώτη φορά βάζουμε στο επίκεντρο όχι μόνο τις γυναίκες, αλλά και τα παιδιά, που είτε είναι και αυτά θύματα της βίας ή είναι αυτόπτες μάρτυρες και θεατές. Πολλές χώρες σήμερα αποτυγχάνουν συστηματικά να αντιμετωπίσουν φαινόμενα βίας κατά των γυναικών και παιδιών, ακριβώς επειδή υπάρχουν κενά και στρεβλώσεις στην κοινοτική νομοθεσία και τις εθνικές νομοθεσίες, που υπονομεύουν το θεμελιώδες δικαίωμα των γυναικών και των παιδιών σε μία ζωή χωρίς βία.

Ζητούμε επομένως ένα ολιστικό, ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο που θα διορθώσει αυτές τις στρεβλώσεις και θα ρυθμίζει τα ευαίσθητα ζητήματα της επιμέλειας με απόλυτη προστασία των γυναικών και παιδιών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας. Ήδη η Έκθεσή μου ως ψήφισμα πλέον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έχει κατατεθεί στην Κομισιόν για να συμπεριληφθεί στην έκδοση κοινοτικής οδηγίας για την εξάλειψη της έμφυλης βίας στην ΕΕ.

Η έμφυλη βία ως έκτακτη ανάγκη στην Ευρώπη σήμερα

– Μία στις 3 γυναίκες έχει βιώσει τον εφιάλτη της έμφυλης βίας. Τα κρούσματα του κορονοϊού αυξάνονται και πάλι ραγδαία. Τι θα συμβεί στην περίπτωση νέας καραντίνας; Ποια από τα μέτρα που προτείνατε μπορούν να εφαρμοστούν άμεσα και να λειτουργήσουν αποτελεσματικά στην καταπολέμηση της έμφυλης βίας σήμερα;

Την περίοδο του εγκλεισμού, οι γυναίκες και τα παιδιά εγκλωβίστηκαν στο σπίτι με το θύτη τους με το διαρκή κίνδυνο να κακοποιηθούν κάθε μέρα και κάθε στιγμή. Σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες τα δηλωμένα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας αυξήθηκαν έως και 60%. Επιβεβαιώθηκε με τον χειρότερο τρόπο ότι οι πόροι και οι μηχανισμοί στήριξης είναι ανεπαρκείς και τα θύματα έμειναν εκτεθειμένα χωρίς έγκαιρη προστασία, έχοντας ελλιπή πρόσβαση σε δομές και υπηρεσίες στήριξης, αλλά και στη δικαιοσύνη.

Η βία, ωστόσο, δεν σταμάτησε με την άρση των περιοριστικών μέτρων. Οι έρευνες που έχουν γίνει δείχνουν ότι οι θύτες, χάνοντας τον έλεγχο που απέκτησαν στον εγκλεισμό, αντιδρούν ακόμη πιο βίαια και ακραία. Η θλιβερή λίστα γυναικοκτονιών και παιδοκτονιών συνεχώς μεγαλώνει.

Έχω προσωπικά ζητήσει και πιέζω ώστε να θεσπιστεί ένας ευρωπαϊκός μηχανισμός για την αντιμετώπιση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας και τη στήριξη των θυμάτων σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όπως η πανδημία COVID-19 και ένα σύστημα προειδοποίησης που θα είναι ασφαλές και ευέλικτο. Επίσης έχουμε ζητήσει από τις χώρες της ΕΕ να καταστήσουν βασικές υπηρεσίες στη δομή τους, όσες υπηρεσίες αφορούν την προστασία των θυμάτων, όπως οι γραμμές βοήθειας, η άμεση στέγαση και η επαρκής πρόσβαση σε υπηρεσίες ιατρικής και ψυχολογικής υποστήριξης.

– Θεωρείτε ότι η πατριαρχία είναι η ρίζα του προβλήματος; Πώς μπορούμε, αλήθεια, να καταπολεμήσουμε αυτές τις τόσο βαθιά ριζωμένες ιδέες της κοινωνικής κατακραυγής και του “θα χαλάσεις το σπίτι σου για ένα χαστούκι”; 

Μόνο εάν απαλλαγούμε από στρεβλά πατριαρχικά και έμφυλα στερεότυπα που δεν έχουν καμία θέση στη σύγχρονη κοινωνία θα μπορέσουμε να χτυπήσουμε την έμφυλη βία στη ρίζα της. Είναι αδιανόητο ότι μία γυναίκα σήμερα μπορεί να δέχεται πιέσεις ή συμβουλές από το στενό ή το ευρύτερο της περιβάλλον, για να συνεχίσει να ανέχεται απαξιωτικές συμπεριφορές και βία μέσα στην οικογένεια.

Η βία δεν σταματά ποτέ. Συντηρείται, κλιμακώνεται και αναπαράγεται, και μέσα στην οικογένεια τραυματίζει και τα παιδιά που εκτίθενται στη βία και κινδυνεύουν στο μέλλον να είναι τα ίδια θύματα ή θύτες.

Η ανοχή απέναντι στη βία, πρέπει να είναι μηδενική. Και αυτό δεν αλλάζει από τη μία στιγμή στην άλλη. Χρειάζεται αρκετός χρόνος και συστηματική προσπάθεια, συνολικά από όλη την κοινωνία. Πρώτα από όλα για να εκλείψουν οι αναχρονιστικές αντιλήψεις ήδη από τον πυρήνα της οικογένειας και του σχολείου. Επιβάλλεται να υπάρξουν στοχευμένα μέτρα και εκστρατείες εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης για το σύνολο το πληθυσμού, όπως επίσης και ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.

Και θύμα και μητέρα: Η αντιμετώπιση του θύτη και η συνεπιμέλεια

– Οι γυναίκες που φεύγουν από μια κακοποιητική σχέση έχουν να αντιμετωπίσουν και δικαστικές διαμάχες για την επιμέλεια των παιδιών. Πώς είναι δυνατόν ένας κακοποιητικός σύντροφος να διατηρεί ένα τέτοιο δικαίωμα στο παιδί; Μοιάζει αδιανόητο. Μπορεί να αλλάξει αυτό; Με ποιον τρόπο;

Είναι αυτονόητο ότι και οι δύο γονείς έχουν δικαίωμα και υποχρέωση να συμμετέχουν ενεργά στη ζωή και την ανατροφή των παιδιών τους, ακόμη και μετά το χωρισμό.
Όμως, σε καμία περίπτωση αυτό δεν μπορεί να συμβεί εάν υπάρχουν ενδείξεις ενδοοικογενειακής βίας. Διότι ένας κακοποιητικός σύντροφος δεν μπορεί να είναι καλός γονέας.

Είναι υποχρέωση της πολιτείας και όλων των θεσμών να προστατεύσουν την γυναίκα και το παιδί από τον κίνδυνο να υποστούν βία, και μετά το χωρισμό των γονέων. Σε περίπτωση, λοιπόν, ενδοοικογενειακής βίας, τα νομικά μέτρα δεν μπορούν να περιορίζονται, από την άσκηση των γονικών δικαιωμάτων.

Όταν η μητέρα είναι θύμα βίας, πρέπει να της ανατίθεται η αποκλειστική επιμέλεια του παιδιού ή των παιδιών, με ταυτόχρονη ανάκληση των δικαιωμάτων του κακοποιητικού γονέα.

Μόνο έτσι μπορούμε να προστατέψουμε το συμφέρον του παιδιού. Για αυτό, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, υιοθετώντας την έκθεσή μου ζητάει όταν υπάρχει ιστορικό ή έστω ένδειξη βίας, η απόφαση για τη συνεπιμέλεια να αναβάλλεται μέχρι να διενεργηθούν επαρκείς έρευνες και εκτίμηση κινδύνου. Και επίσης πήρε ξεκάθαρη θέση ότι η συνεπιμέλεια δεν μπορεί να δίδεται αυτόματα και υποχρεωτικά. Κάθε υπόθεση πρέπει να εξετάζεται ξεχωριστά και η δικαστική απόφαση να στηρίζεται στο βέλτιστο συμφέρον του παιδιού, που προστατεύεται από διεθνείς συμβάσεις.

– Σε συνέντευξή σας, μιλήσατε για πιο εξειδικευμένους δικαστές σε υποθέσεις οικογενειακού δικαίου. Θεωρείτε πως αυτός είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει την αύξηση των περιστατικών βίας; Ότι δεν τιμωρούνται δίκαια οι θύτες ή ότι δεν προστατεύονται αρκετά τα θύματα;

Το παιδί και η υγιής ανάπτυξή του είναι απόλυτη προτεραιότητα και πρέπει να υπερισχύει έναντι οποιωνδήποτε άλλων κριτηρίων στις δικαστικές αποφάσεις. Η επιμέλεια είναι ένα πού ευαίσθητο ζήτημα για όλους τους γονείς, όμως είναι εξαιρετικά κρίσιμο σε περιπτώσεις που δεν επιτυγχάνεται συνεννόηση και συναίνεση, και ειδικά σε υποθέσεις που δεν μπορούν να λυθούν παρά μόνο δικαστικά. Ακριβώς επειδή σε πολλές περιπτώσεις γίνεται επίκληση στην ύπαρξη βίας, θα πρέπει οι υποθέσεις οικογενειακού δικαίου να εκδικάζονται από εξειδικευμένα δικαστήρια και δικαστές, και μάλιστα με τη συμβολή ειδικών επιστημόνων, ψυχολόγων και παιδοψυχολόγων.

– Έχετε μιλήσει και για μέτρα που πρέπει να παρθούν για τους δράστες. Ποια θεωρείτε ότι θα πρέπει να είναι η αντιμετώπισή τους;

Βασικό ζητούμενο, που επίσης προωθούμε με την έκθεσή μου, είναι να κυρωθεί άμεσα η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, από όλα τα κράτη-μέλη και επομένως και από την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση. Κι αυτό γιατί είναι το πρώτο διεθνώς δεσμευτικό νομικά κείμενο για την πρόληψη και αντιμετώπιση της έμφυλης βίας και την τιμωρία των δραστών. Επίσης έχουμε ζητήσει με την έκθεση και με άλλα ψηφίσματα, να ενταχθεί η έμφυλη βία στη λίστα των εγκλημάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Eurocrimes.

Η τιμωρία των δραστών, ωστόσο, δεν αρκεί για να διασφαλίσει ότι δεν θα επαναλάβουν τις βίαιες συμπεριφορές τους και στο μέλλον.

Χρειάζονται ολοκληρωμένες παρεμβάσεις πρόληψης και αποτροπής της βίας, και ειδικά διαμορφωμένα προγράμματα για τους θύτες και την επανένταξη και επανεκπαίδευση τους, που θα στοχεύουν στην απαλλαγή τους από τα μοτίβα βίαιης συμπεριφοράς.

Ο λόγος για τα θύματα

– Είναι μια γυναίκα-θύμα ενδοοικογενειακής βίας σε θέση να κυνηγήσει όλα όσα δικαιούται στην Ελλάδα σήμερα, ενάντια στον θύτη; Η αστυνομία στις περισσότερες περιπτώσεις αδιαφορεί πλήρως κι έτσι φτάνουμε και στις γυναικοκτονίες. Ποια βήματα θεωρείτε ότι πρέπει να ακολουθήσει μια γυναίκα προκειμένου να σωθεί εγκαίρως;

Ένας από τους βασικούς λόγους που τα θύματα δεν καταγγέλλουν τη βία που δέχονται, είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης στις Αρχές.

Όταν μία γυναίκα απευθυνθεί στις αρμόδιες υπηρεσίες και δεν έχει την άμεση ανταπόκριση, προστασία και στήριξη που χρειάζεται, πολύ δύσκολα θα τολμήσει να κινηθεί ξανά εναντίον του θύτη. Ταυτόχρονα, οι δράστες αποθρασύνονται.

Η ανθρώπινη ζωή είναι ύψιστη ευθύνη. Θρηνούμε θύματα από γυναικοκτονίες και παιδοκτονίες που θα μπορούσαν να αποτραπούν με έγκαιρο εντοπισμό του κινδύνου και με δραστική παρέμβαση των αρχών. Για αυτό ακριβώς μία από τις βασικές μου προτάσεις είναι να καταστεί υποχρεωτική η εκπαίδευση του αστυνομικού, του δικαστικού, του ιατροδικαστικού προσωπικού και κάθε αρχής που έρχεται σε επαφή με το θύμα, για να διαχειριστούν με τον καταλληλότερο τρόπο τα περιστατικά βίας και να προχωρούν σε εκτίμηση κινδύνου. Οφείλουμε να εξασφαλίσουμε ότι κάθε γυναίκα που θα αναζητήσει βοήθεια, θα έχει όλη τη στήριξη και την προστασία, θεσμική, νομική και ψυχολογική που χρειάζεται και δικαιούται στο ακέραιο.

– Έχετε πει ότι μιλάτε και με γυναίκες που βιώνουν κακοποίηση. Τι είναι αυτό που σας ζητούν; Τι έχουν περισσότερο ανάγκη; Ποιοι λόγοι στέκονται εμπόδιο στο να σώσουν τους εαυτούς τους;

Ο φόβος, η ντροπή, η πίεση από το οικογενειακό περιβάλλον και τις κοινωνικές προκαταλήψεις, στερούν τη δύναμη σε πολλές γυναίκες να ξεφύγουν το συντομότερο δυνατό από μία κακοποιητική σχέση. Ο εκβιασμός ή η απειλή που δέχονται για την ίδια τους τη ζωή ή των παιδιών τους, από το θύτη τους είναι μεγάλο εμπόδιο στην προσπάθειά τους να γλιτώσουν από το βίαιο σύντροφο.

Και αν ακόμη βρουν το θάρρος να σώσουν τον εαυτό τους ένα τεράστιο ανάχωμα είναι η οικονομική εξάρτησή τους από το θύτη. Και είναι συχνά και ο λόγος που ο θύτες εκμεταλλεύονται για να επιβληθούν στα θύματά τους. Υπάρχει αγωνία και απόγνωση για το μέλλον το δικό τους και των παιδιών τους, αλλά και πρακτικές ανάγκες για την επιβίωσή τους που πρέπει άμεσα να καλύψουν.

Ήδη πριν την πανδημία, τουλάχιστον 4 στις 10 μονογονεϊκές οικογένειες στην Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετώπιζαν κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Για αυτό πρέπει να στοχεύσουμε στην οικονομική ενδυνάμωση και την οικονομική ανεξαρτησία των γυναικών. Ζητούμε από την Πολιτεία να σχεδιάσει και να εφαρμόσει πολιτικές και μέτρα που να περιλαμβάνουν άμεση εξασφάλιση στέγασης, ταχύτερη απόδοση των επιδομάτων που δικαιούνται όπως για παράδειγμα το επίδομα παιδιού και προοπτικές επαγγελματικής αποκατάστασης, για να μπορέσουν να κάνουν τα επόμενα βήματα στη ζωή τους.

Εξυγίανση των σχέσεων και τρόποι αντιμετώπισης

– Είναι η προβολή στα ΜΜΕ ένας τρόπος να καταπολεμήσουμε την ενδοοικογενειακή βία ή θεωρείτε ότι δεν βοηθούν με τον τρόπο που το χειρίζονται; Τα social media μπορούν να βοηθήσουν αποτελεσματικά; 

Το κίνημα #metoo επεκτάθηκε μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και έγινε ένα μεγάλο κύμα βαθιά ανθρώπινης κοινωνικής αντίδρασης σε όλον τον κόσμο, για να σπάσει η σιωπή απέναντι στην κακοποίηση. Στην Ελλάδα, δημόσια πρόσωπα που τόλμησαν να μιλήσουν ανοικτά με γενναιότητα χωρίς να υπολογίζουν οποιοδήποτε προσωπικό κόστος, όπως η Ολυμπιονίκης Σοφία Μπεκατώρου και η Ζέτα Δούκα, κινητοποίησαν τη δικαιοσύνη και την κοινωνία, και ενεργοποίησαν και τον κρατικό μηχανισμό για να ξεκινήσει τουλάχιστον η εξυγίανση στον αθλητικό και καλλιτεχνικό χώρο.

Αυτό όμως, πρέπει να συμβεί παντού. Η αγανάκτηση και η οργή μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεν αρκεί. Χρειάζεται συνένωση δυνάμεων ώστε μέσα από τα ΜΜΕ, την τηλεόραση, τον κινηματογράφο, τη μουσική και τη διαφήμιση και τα social media, που έχουν ευρεία απήχηση σε όλη την κοινωνία και επηρεάζουν ιδιαίτερα στους νέους, να σταματήσει ο καταιγισμός εικόνων και προτύπων βίας και σεξισμού. Θα πρέπει να προβάλλονται πρότυπα που θα εμπνέουν τους νέους να εξοικειωθούν και να υιοθετήσουν μία κουλτούρα σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που θα είναι και βασικό τους εφόδιο για μία ζωή δημιουργική. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο πρέπει να γίνει μία οργανωμένη προσπάθεια, μέσα από εκστρατείες ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών μεταξύ των χωρών με έμφαση στην πρόληψη.

– Είστε μητέρα δύο αγοριών. Ποια κρίνετε ως λάθη και τι θα συμβουλεύατε άλλες μητέρες να προσέξουν στην ανατροφή τους; Αντίστοιχα σε όσους γονείς μεγαλώνουν κορίτσια τι έχετε να πείτε;

Ως γονείς, άνδρες και γυναίκες, οφείλουμε να αποτρέψουμε να αναπαράγονται σεξιστικά πρότυπα και έμφυλες διακρίσεις μέσα στο σπίτι και την οικογένεια, ξεκινώντας από εμάς τους ίδιους. Πρέπει όχι μόνο με συμβουλές, αλλά και με την συμπεριφορά μας, να μαθαίνουμε στα κορίτσια μας να μην ανέχονται το σεξισμό και τη βία, όμως και να εκπαιδεύσουμε τα αγόρια μας από πολύ νωρίς να εκτιμούν τις γυναίκες στη ζωή τους, είτε είναι σήμερα η μητέρα τους, η αδελφή τους, η φίλη τους και αύριο η συνάδελφος τους ή σύντροφός τους ή και η μητέρα των δικών τους παιδιών. Ο σεβασμός στο συνάνθρωπο ανεξάρτητα από το φύλο είναι η βάση για υγιείς σχέσεις. Στη μεγάλη αυτή αλλαγή της νοοτροπίας που επιθυμούμε να συμβεί στην κοινωνία για έναν καλύτερο κόσμο για τα παιδιά μας, το παράδειγμα πρέπει πρώτα να το δώσουμε εμείς οι ίδιοι.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Αννίτα Δημητρίου: Η πρώτη γυναίκα πρόεδρος της κυπριακής Βουλής μάς μιλά για τις γυναικοκτονίες, την πατριαρχία και τον σεξισμό