Έλενα Όλγα Χρηστίδη: «Δεν είμαι μόνο γυναίκα, μόνο λεσβία, μόνο αριστερή»

Όπως και να ‘χει, ποτέ δεν είναι αργά ή άκαιρα για μια συζήτηση με την Έλενα Όλγα Χρηστίδη. Η ίδια άλλωστε επιμένει πάντα να δουλεύει διαθεματικά. «Εγώ δεν είμαι μόνο γυναίκα, μόνο λεσβία, μόνο αριστερή, έχω εμπειρία φτώχιας και στεγαστικής επισφάλειας, εμπειρία στα κινήματα, αλλά και πέρα από τις εμπειρίες που έχω, στέκομαι και ιδεολογικά για κάποια πράγματα, για τον τρόπο που αξίζει να οραματιζόμαστε τον κόσμο συνολικά. Δεν με αφορούν μόνο τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα». Είτε κανείς συμφωνεί ή διαφωνεί μαζί της, η Έλενα είναι πάντα μια συναρπαστική συνομιλήτρια.

Οπότε είπα να ξεκινήσω προβοκατόρικα. Όλο αυτό το διάστημα που βρίσκεται εντός της πολιτικής παλαίστρας -και πριν από αυτό όμως- έχει ακούσει πολλά. Πολύ ανοιχτά λεσβία σε μια κοινωνία που όσο και να αφήνει περισσότερο χώρο πια στους ομοφυλόφιλους, οι λεσβίες γυναίκες παραμένουν εν πολλοίς αόρατες -πόσες ανοιχτά λεσβίες ξέρετε στον πολιτικό, αλλά ακόμα και στον καλλιτεχνικό χώρο, που υπήρξε πάντα πιο φιλόξενος; «Έχει να κάνει με την πολλαπλή καταπίεση», εξηγεί η ίδια. «Την έμφυλη, της θηλυκότητας, του σεξουαλικού προσανατολισμού. Θεωρώ σημαντικό να βλέπουμε γκέι άντρες στην πολιτική και σε άλλους χώρους, όμως ακόμα και εκεί παίζει ρόλο το φύλο, το οικονομικό στάτους, η ομοκανονικότητα».

Και πολύ θηλυκή για λεσβία την έχουν αποκαλέσει, το έχει ακούσει κι αυτό. Μιλάει πολύ, μιλάει λίγο, παραείναι δυναμική, δεν είναι αρκετά. Τα ξέρετε.

«Ένας νομός τελικά δε φτάνει;», τη ρωτάω αναφερόμενη στο κεντρικό σύνθημα του φετινού Pride αλλά και στη δική της διστακτική ματιά πάνω στο πρόσφατο νομοσχέδιο για τα ομόφυλα ζευγάρια. «Και τι να κάνουν; Να μην κάνουν ένα πρώτο βήμα; Όλα μαζί τα θέλετε;» Μεταφέρω μια προσέγγιση που ακούστηκε πολύ τελευταία. «Καταρχάς ναι. Γιατί μια μειονότητα που είναι καταπιεσμένη χρόνια να μην τα θέλει όλα μαζί; Όταν παραβιάζονται οι ελευθερίες και τα δικαιώματά της στόχος δεν είναι να μην παραβιάζονται καθόλου; Τι να ζητήσει; Να παραβιάζονται λίγο; Και για τα λίγα όμως να προσπαθήσεις, αν δεν δώσεις την ιδεολογική μάχη, ούτε αυτά θα πετύχουν. Όπως υπάρχει ετεροκανονικότητα, υπάρχει και ομοκανονικότητα. Και ο τρόπος που προωθείται συνήθως στην Ελλάδα, και στο νομοσχέδιο για την ισότητα στο γάμο, είναι αυτός που δε θέλει να ανοίξει πολύ η μορφή της οικογένειας, αλλά να εντάξει στο ίδιο μοντέλο και τα ομόφυλα ζευγάρια.

Θέλω να πω, πως, αν για να αντιμετωπίσουμε το στίγμα και τις διακρίσεις περνάμε μόνο μέσα από την κανονικοποίηση του βιώματος, δηλαδή να πρέπει τώρα και τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα για να γίνονται αποδεκτά να παντρεύονται, να κάνουν παιδιά, να μένουν μόνο σε μια συντροφική σχέση σε όλη τους τη ζωή, αυτό έχει ένα κομμάτι προόδου, αλλά κι ένα κομμάτι που διατηρεί μια συντηρητική θέση».

-Εννοείς ότι η οικογένεια θα έπρεπε να είναι κάτι πιο ανοιχτό από αυτό.

Στον δυτικό κόσμο είναι προτιμότερο για πατριαρχικό το σύστημα μέσα στο οποίο ζούμε η οικογένεια να σημαίνει κάτι πολύ συγκεκριμένο, κάτι στερεοτυπικό που μπορεί να μην ταιριάζει σε αρκετούς ανθρώπους, όχι μόνο σε λοάτκι+ άτομα. Δεν πέφτει κανείς από τα σύννεφα φαντάζομαι αν πεις ότι ο τρόπος που έχει δομηθεί η οικογένεια μπορεί να είναι συχνά φορέας καταπίεσης ή καταδυνάστευσης, βίας. Ο Λάνθιμος τα έχει πει καλύτερα εδώ και χρόνια στον Κυνόδοντα. Το να άνοιγε ο ορισμός της οικογένειας στην πράξη δεν θα έδινε μόνο περισσότερη ελευθερία στα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, θα ευνοούσε τους πάντες, γιατί θα οδηγούμασταν σε πολλαπλούς σχηματισμούς που θα εξυπηρετούσε βαθύτερα τις ανάγκες των μελών μιας κοινωνίας.

Θα μιλούσαμε για οικογένειες επιλογής και όχι αναγκαστικά καταγωγής, για νέες μορφές συγγένειεας και οικογενειακότητας. Αυτό μπορεί να είναι εν δυνάμει απελευθερωτικό για κάθε άτομο -αλλά κάτι τέτοιο θα αμφισβητούσε το κυρίαρχο μοντέλο στο οποίο ζούμε, το πατριαρχικό, οικονομικό, εθνοκεντρικό κ.λπ. Επομένως αποφεύγεται -και αποφεύχθηκε και τώρα. Έγινε μια ημιτελής ενσωμάτωση στο οικογενειακό δίκαιο, δεν μπορέσαμε καν να μιλήσουμε για πολυγονεϊκές οικογένειες, όχι μόνο ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων.

Ελενα Όλγα Χρηστίδη: «Η οικογένεια είναι πολύ σημαντική για κάθε άνθρωπο και δεν πρέπει να υποτιμάται, είτε αυτή είναι μια στερεοτυπική οικογένεια, είτε όχι».

Η Έλενα Όλγα Χρηστίδη έχει μεγαλώσει σε μια ατύπως πολυγονεϊκή αλλά και queer οικογένεια. Και μάλιστα σε εποχές πιο δύσκολες. Γεννήθηκε το 1988 στην Αθήνα και μεγάλωσε από μωρό με τρεις γονείς. Τρεις άνθρωποι ανέλαβαν γονεϊκό ρόλο, μικρότερο ή μεγαλύτερο ως προς τις ευθύνες: οι βιολογικοί της γονείς και η νονά της, τότε σύντροφος της μητέρας της, που αποφασίστηκε να την βαφτίσει ακριβώς για να θεσμοθετηθεί με έναν επίσημο τρόπο κάποιου είδους συγγένεια. Γιατί δεν μπορούσε να αναγνωριστεί αλλιώς τότε. «Οι βιολογικοί μου γονείς είχαν πάντα πολύ καλές σχέσεις, ξεκίνησαν ως παντρεμένο ζευγάρι, όπως οι περισσότερες ΛΟΑΤΚΙ οικογένειες εκείνων των δεκαετιών, που όμως είχαν αποφασίσει να μην είναι μαζί πια. Η νονά μου ήταν η σύντροφος της μητέρας μου τότε. Έτσι αποφασίστηκε η κοινή ανατροφή. Πολλά πράγματα όμως που αποφασίζονταν και γίνονταν τότε, παρέμεναν άρρητα. Για μένα η μορφή της οικογένειάς μου και πως προέκυψε, συζητήθηκε αφού ενηλικιώθηκα. Ήταν ένα τεράστιο ταμπού και εντός της οικογένειας».

‘Ελενα Όλγα Χρηστίδη: «Παρότι ο πατέρας μου ήταν ένας πολύ ανοιχτός και φιλελεύθερος στη σκέψη άνθρωπος, δεν ήταν κάτι που συζητιόταν ανοιχτά, ούτε σε μένα». 

-Δε θα το βίωνες καλύτερα σήμερα; Έχουν αλλάξει κάπως τα πράγματα από τότε.

Η πρώτη ενστικτώδης απάντηση είναι ναι. Όμως ταυτόχρονα δεν συμμερίζομαι και την άποψη που λέει ότι όσο προχωράμε τα πράγματα κινούνται γραμμικά, γίνονται μόνο καλύτερα και προοδευτικότερα. Αν ακολουθούσαμε αυτό το αφήγημα που εν τέλει είναι ένα ανιστόρητο αφήγημα, δεν θα είχαμε το 1940 το ναζισμό, ούτε θα βλέπαμε να συντελείται μπροστά στα μάτια μας μία γενοκτονία, στην Παλαιστίνη και θα γινόμασταν συνένοχοι.

Όσο τα πράγματα γίνονται προοδευτικότερα ή κανονικοποιούνται, αυτό πάντα ενέχει τον κίνδυνο και της συσπείρωσης των αντιδράσεων και της συντήρησης. Είναι αναμενόμενο πως όταν βρισκόμαστε σε ένα μεταβατικό στάδιο, και τώρα είναι ένα τέτοιο, θα έχουμε ισχυρές αντιδράσεις και πισωγυρίσματα. Δεν πιστεύω με τίποτα όμως ότι σε ένα μεταβατικό στάδιο μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι θα οδηγηθούμε σε κάτι καλύτερο. Αναγνωρίζοντας ότι είναι ένα μεταβατικό στάδιο, πρέπει συγχρόνως να αναγνωρίσουμε ότι έχουμε περισσότερη δουλειά να κάνουμε.

-Το βλέπουμε άλλωστε σε κάθε έκφανση της κοινωνίας. Είμαστε καλύτερα στην πράξη από γυναικοκτονίες επειδή τις συζητάμε με άλλους όρους; Όχι. Στη βία των ανηλίκων, στο bullying, στην συνολικότερη συντηρητικοποίηση -μέσα και έξω από τη Βουλή. Υπάρχει μια έξαρση βίας προς κάθε κατεύθυνση, που το σύστημα δεν δείχνει να μπορεί να την κατευνάσει, τουλάχιστον δεν φαίνεται να το καταφέρνει με την καταστολή. Πού νομίζεις ότι οφείλεται όλο αυτό;

Η βία κοινωνικά εντείνεται όταν αλλάζει κάτι στο σύστημα ή δίνονται μάχες να αλλάξει κάτι στο σύστημα οι οποίες κεντρικά δεν δίνονται με τους σωστούς όρους. Παράδειγμα: Είναι απαραίτητο και έχουμε καθυστερήσει πολύ να μιλάμε για την έμφυλη βία, το κάνουμε τώρα όμως θα πρέπει να το κάνουμε περισσότερο και κυριότερα πιο βαθιά. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δώσουμε και πιο έντονες ιδεολογικές μάχες μιλώντας για την έμφυλη βία. Όταν αποτυγχάνουμε να το κάνουμε αυτό με την ένταση και στο βαθμό που πρέπει, όταν τα επιχειρήματα είναι επιφανειακά, όταν οι λύσεις που προτείνουμε είναι μόνο τεχνικές και πρόσκαιρες και δεν πάνε στη ρίζα του προβλήματος, εκεί θα χάνουμε συνέχεια. Δεν μπορούμε να μιλάμε για την έμφυλη βία μόνο με τεχνοκρατικούς όρους, τύπου πρέπει το πρωτόκολλα να λέει αυτό ή εκείνο.

Το χρειαζόμαστε κι αυτό γιατί μας αφορά πρακτικά και άμεσα για να σώσουμε ζωές σήμερα, αλλά όταν μιλάμε μόνο για αυτό, και δεν μιλάμε και σε δεύτερο επίπεδο, για την πατριαρχία, για το πώς το σύστημα συνεχίζει να εξυπηρετεί την πατριαρχία σε κάθε επίπεδο, στην πολιτική, στην οικονομία, τότε δεν δίνουμε αυτές τις ιδεολογικές μάχες. Άρα μικρές ή μεγάλες επαναστάσεις καθημερινές μένουν ξεκρέμαστες, γιατί δεν τις πλαισιώνουμε ιδεολογικά. Κι εκεί έρχεται η πιο έντονη βία που βλέπουμε. Ανοίγει ένα ζήτημα που μπορεί να προκαλέσει πολλές αντιδράσεις και ενεργοποιεί συντηρητικά αντανακλαστικά και δεν δίνουμε τις απαραίτητες ιδεολογικές μάχες για αυτό οπότε έρχεται και μας χτυπάει σαν μπούμερανγκ.

-Ήταν αυτές οι ιδεολογικές μάχες ο λόγος που σε έκανε να μπεις τελικά στην πολιτική;

Ένας βασικός ναι. Νιώθω και αναγνωρίζω ότι υπάρχει τώρα μια κινηματική ξηρασία. Γεννιούνται πράγματα, αλλά δεν καταφέρνουν να γιγαντωθούν, να γίνουν ρεύμα. Ταυτόχρονα στην κεντρική πολιτική σκηνή τα πράγματα δεν είναι καλά: η ακροδεξιά ανεβαίνει, η κυβέρνηση, κατ’ εμέ, κανονικοποιεί συνεχώς την ακροδεξιά και ενισχύει αντιδραστικά αντανακλαστικά, η αριστερά είναι πολυδιασπασμένη και σχετικοποιείται αυτή τη στιγμή με έναν ακραίο τρόπο, με έναν κομματικό σχηματισμό, της αξιωματικής αντιπολίτευσης, που λέει ότι είναι αριστερός, αλλά δεν είναι. Και ταυτόχρονα έχω κι εγώ περισσότερες αντοχές να το κάνω. Στα 25 μου π.χ η ομοφοβία που υπήρχε ακόμη πολύ μέσα στην αριστερά ήταν αποτρεπτική για μένα.

-Νιώθεις κι εσύ κάποιες φορές μια απελπισία για το πώς πηγαίνουν τα πράγματα, όχι μόνο στην ελληνική πραγματικότητα, αλλά γενικώς; Είναι κι αυτός ένας λόγος που ο κόσμος απέχει από τις εκλογές ή και από τα κινήματα;

Φοβαμαι πως ναι. Όλοι, όλες και όλα μας νομίζω κατά διαστήματα το νιώθουμε αυτό. Έχουμε άλλωστε πλέον όλη την πληροφορία -καταιγιστική, καθημερινή-. Εν τέλει όμως εμένα νομίζω η απελπισία με κινητοποίησε.

Έλενα Όλγα Χρηστίδη: «Για να μην ματαιωθούμε τελείως, ας κινητοποιηθούμε».