Εν Δυνάμει: Μία ομάδα καλλιτεχνών με και χωρίς αναπηρία που δεν ξέρει τι σημαίνει «ξένο», «διαφορετικό» και «περίεργο»

Ο τρόπος λειτουργίας της ομάδας Εν Δυνάμει στηρίζεται στην ισότιμη μεταχείριση μεταξύ των μελών της, επιχειρώντας να εμπνεύσει κι άλλους ανθρώπους να σταματήσουν να αντιλαμβάνονται το κοινωνικό σύμπλεγμα με στερεοτυπικό τρόπο και συμβατικές φόρμες.

Η οµάδα Εν Δυνάμει ιδρύθηκε το 2008 από την Ελένη Δηµοπούλου – η οποία είναι καλλιτεχνική διευθύντρια της ομάδας – και τη Μαρία Ιωαννίδου με κύρια πρόθεση την ουσιαστική και αξιοπρεπή ένταξη των ατόµων µε αναπηρία στο κοινωνικό σύνολο.

Η δράση της ομάδας ξεκίνησε με σκοπό τη δημιουργία, διοργάνωση, ανάπτυξη και προώθηση ποικίλων εκπαιδευτικών, αθλητικών, ψυχαγωγικών, κοινωνικών, καλλιτεχνικών και γενικότερα πολιτιστικών δραστηριοτήτων.

«Στόχος μας είναι τα μέλη της ομάδας Εν δυνάμει να αποκτήσουν ποικίλα βιώματα που θα αποτελέσουν διαύλους κοινωνικοποίησης, αναγνώρισης και έμπρακτης αξιοποίησης των ικανοτήτων και των χαρισμάτων τους. Πεποίθησή μας είναι η αρχή των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης.

Αναπτύσσουμε λοιπόν τις δράσεις μας όχι με βάση τη διαφορετικότητα, αλλά λαμβάνοντας υπόψη τις εσωτερικές και εξωτερικές ανάγκες καθώς και τις προδιαθέσεις, κλίσεις και τα ενδιαφέροντα όλων ανεξαίρετα των μελών της ομάδας.

Μέσα από την καθημερινή σχεδόν συνύπαρξη των μελών της ομάδας ”Εν Δυνάμει” και τη θέσπιση κοινά αποδεκτών κανόνων συμβίωσης επιτυγχάνεται η βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων των μελών της ομάδας καθώς και η καλλιέργεια και ανάπτυξη ατομικών δεξιοτήτων όλων των μελών που συμβάλλουν στην επιτυχή ένταξη στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον» αναφέρει η Ελένη Δημοπούλου.

Μιλήσαμε με πέντε μέλη της Εν Δυνάμει, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία, για την εμπειρία τους στην ομάδα, τον τρόπο διάδρασης και τις αγαπημένες τους παραστάσεις. Συζητήσαμε για την αναπηρία ως ταμπού αλλά και την ανάγκη μιας συμπεριληπτικής κοινωνίας στην οποία όλοι θα έχουν ίσες ευκαιρίες να υλοποιήσουν το δικό τους σχέδιο ζωής μακριά από αποκλεισμούς και διακρίσεις.

Θωμάς Βασιλειάδης: «Όλοι πρέπει να έχουν ίσες ευκαιρίες»

«Η αγαπημένη μου παράσταση της ομάδας είναι τα ”Ερωτευμένα Άλογα”. Θυμάμαι τον εαυτό μου όταν την είδα για πρώτη φορά. Θυμάμαι πώς μπήκα και πώς βγήκα από το θέατρο. Άλλος. Κάτι είχε ταρακουνηθεί στον τρόπο που έβλεπα τα πράγματα.

Από τις πιο υπέροχες παραστάσεις που έχω δει στη ζωή μου. Η ομάδα Εν Δυνάμει είναι για ‘μένα μια πολύπλευρη καλλιτεχνική συνδημιουργία χωρίς τέλος και όρια. Είναι μια πορεία. Κατευθύνεται από τα συναισθήματά μας, το μυαλό μας, την κοινωνία στην οποία ανήκουμε και τις ανάγκες μας μέσα σε αυτή» θα μας πει ο Θωμάς Βασιλειάδης. Τον ρωτώ για τη φράση που ακούσαμε από πρώην διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου πως «το θέατρο δεν είναι δημοκρατικό».

«Δεν συμφωνώ. Όπως κάποιος έχει πει καλύτερα από εμένα ”η τέχνη απευθύνεται στον καθένα ξεχωριστά” και ”προκύπτει από τον καθένα ξεχωριστά”».

«Όλοι πρέπει να έχουν ίσες ευκαιρίες»

Ο Θωμάς μιλά για τη συνύπαρξη με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας και θυμάται την πιο δυνατή στιγμή του στιγμή μέχρι σήμερα. «Η συνύπαρξη κυλά πολύ αρμονικά.

Μοιραζόμαστε σκέψεις και προβληματισμούς. Οραματιζόμαστε το μέλλον μας μαζί. Συζητάμε τα προβλήματα που προκύπτουν και εξελισσόμαστε παρέα. Όσο για την πιο δυνατή μου στιγμή αυτή είναι σίγουρα το ARTCAMP 2020 της ομάδας Εν Δυνάμει που έγινε στη Μεταμόρφωση Χαλκιδικής.

Δύο εβδομάδες μακριά από το ίντερνετ, τα κινητά τηλέφωνα, την περιττή καθημερινότητα. Δύο εβδομάδες κοντά στη φύση, κοντά στην ομάδα, τη μουσική, την πραγματική βαθιά επικοινωνία. Κοντά στα αστέρια που ήταν πιο φωτεινά από ποτέ».

Πριν κλείσουμε του ζητώ να στείλει το δικό του μήνυμα για την Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία. «Θα ήθελα ο κόσμος την ημέρα αυτή να αναρωτηθεί κατά πόσο η αναπηρία είναι κάτι που μας αφορά, που είναι εν δυνάμει δίπλα μας η μέσα μας».

Σοφία Κύρινα: «Η αγάπη, η αποδοχή και η εξοικείωση είναι η λύση για όλα»

«Από την πρώτη στιγμή η ομάδα Εν Δυνάμει μου δημιουργούσε ένα αίσθημα ελευθερίας και ασφάλειας. Ελευθερία στο να εκφράζομαι όπως θέλω, στο να είμαι με όποιους θέλω και να ζω όπως θέλω. Ασφάλεια στο να μοιράζομαι ό,τι σκέφτομαι και να νιώθω ότι είναι ένα ασφαλές μέρος που μπορώ να επικοινωνώ ό,τι με προβληματίζει.

Το πρώτο artcamp που συμμετείχα το καλοκαίρι του 2020, ήταν τόσο μοναδική εμπειρία που νομίζω άλλαξε ολόκληρος ο τρόπος σκέψης μου. Η συνύπαρξη με τα υπόλοιπα μέλη κυλά πολύ ομαλά είμαστε μια μεγάλη παρέα όλοι, φροντίζουμε ο ένας τον άλλον και επικοινωνούμε ό,τι μας προβληματίζει και τα ανάπηρα μέλη και τα μη ανάπηρα».

Μία ομάδα που μαθαίνει να μοιράζεται σκέψεις, προβληματισμούς και συναισθήματα, αυτό είναι το Εν Δυνάμει για τη Σοφία Κύρινα. Τη ρωτώ για την παράσταση ”Ερωτευμένα Άλογα” σε σκηνοθεσία της Ελένης Ευθυμίου που επιχείρησε μετά από πολύμηνη έρευνα, να καταγράψει την πορεία ενός «…αχ», ενός επιφωνήματος που συνοδεύει τον κεραυνοβόλο έρωτα, την απόρριψη, την ανάταση, την οδύνη αλλά και την ηδονή.

Μια παράσταση για τον έρωτα, αυτή την «αναπηρία», που εξουσιάζει, τορπιλίζει, δυναμιτίζει, τρελαίνει, φλέγει. «Είναι όντως η αγαπημένη μου παράσταση. Θεωρώ πως ο έρωτας και το σεξ είναι ταμπού στη χώρα μας πόσο μάλλον όταν σε αυτό ”μπλέκετε” και η αναπηρία η οποία είναι εξίσου ταμπού. Ήταν μία παράσταση ωδή στον έρωτα και στην αναπηρία, με υπέροχες μουσικές και υπέροχα κείμενα».

Ποια η σημασία της συμπερίληψης σε όλους τους τομείς της ζωής μας για μία κοινωνία ίσων ευκαιριών και ποιο το δικό της μήνυμα;

«Το να υπάρχει συμπερίληψη σε όλους του τομείς θα δημιουργήσει την ιδανική κοινωνία, μια κοινωνία που θα ήθελα να ζω εγώ αλλά και οι επόμενες γενιές».

«Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε σαν ομάδα μια μικρή κοινωνία όπου όλο αυτό που μας φαίνεται ξένο και ανοίκειο όχι μόνο μπορεί να συμβιώσει μαζί μας αλλά να εξελιχθούμε με αυτό και να προχωρήσουμε ένα βήμα παρακάτω όλοι μαζί. Η αγάπη, η αποδοχή και η εξοικείωση είναι η λύση για όλα. Η αναπηρία υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει στον κόσμο ας την αγαπήσουμε και όλα θα γίνουν πιο εύκολα για όλους μας».

Κωνσταντίνα Παπακωνσταντίνου: «Θα ήθελα μια ζωή χωρίς στερεότυπα, χωρίς ρατσισμό για το διαφορετικό. Μία ζωή χωρίς διακρίσεις»

Η Κωνσταντίνα Παπακωνσταντίνου αντιμετωπίζει κινητικά προβλήματα και για τη μετακίνησή της χρησιμοποιεί αμαξίδιο. Η Κωνσταντίνα είναι μέλος της ομάδας Εν δυνάμει από τον Δεκέμβρη του 2020. Της ζητώ να μοιραστεί τις σκέψεις και τα συναισθήματά της για τη συμμετοχή της στην ομάδα.

«Αποδοχή από όλους γιατί με δέχονται όπως είμαι. Αισθάνομαι ασφάλεια γιατί είναι πολλά άτομα και νιώθω πως με αγκάλιασαν και με προσέχουν από την πρώτη στιγμή. Νιώθω εκτίμηση για την προσπάθεια που κάνουν να μας εντάξουν σε ένα πιο ευρύ κοινωνικό σύνολο και εμπιστοσύνη γιατί πολλά από τα άτομα που είναι μέσα στην ομάδα μου έδειξαν πως μπορώ να ακουμπήσω πάνω τους τα συναισθήματά μου και τις ικανότητες μου.

Με περιμένουν με μεγάλη υπομονή να κινηθώ, να εκφραστώ, να σκεφτώ. Στα διαδικτυακά εργαστήρια και, όχι μόνο, δείχνουν να εκτιμούν αυτά που λέω και αυτά που κάνω». Τι θα ευχόσουν Κωνσταντίνα; «Μια ζωή χωρίς στερεότυπα, χωρίς ρατσισμό για το διαφορετικό. Μία ζωή χωρίς διακρίσεις».

Το μήνυμά της για την Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία συνοδεύεται από το ποίημα του Αποστόλη Ζυμβραγάκη με τίτλο «Σαν εσένα» και θα σε κάνει να σκεφτείς πως ο κόσμος μας οφείλει να αλλάξει και να γίνει μία τεράστια αγκαλιά για όλους.

«Να δίνετε και σε εμάς, τα άτομα με αναπηρία, σημασία γιατί κι εσείς θα μπορούσατε να είστε σε αυτή την κατάσταση και δεν θα σας άρεσε να νιώθετε αόρατοι.

«Όχι απαξίωση ή λύπηση αλλά να προσπαθείτε να καταλάβετε τις πραγματικές μας ανάγκες».

Σαν εσένα

Όταν με βλέπεις στον δρόμο,

μην στρέφεις το βλέμμα σου αλλού με αποστροφή.

Όταν προσπαθώ να σου κάνω μια ερώτηση,

μην φεύγεις χωρίς να προσπαθήσεις καν να με καταλάβεις.

Όταν πάω να κάτσω δίπλα σου,

μην σηκώνεσαι ν’ απομακρυνθείς βιαστικά.

Κι όταν τύχει να με φωνάξεις,

μην σκέφτεσαι αν με αποκαλούν

ανάπηρο,

άτομο με ειδικές ανάγκες

ή άτομο με ειδικές ικανότητες.

Το όνομά μου είναι Φίλιππος

και είμαι άνθρωπος σαν εσένα.

Άννα Καλίντσεβα: «Μπήκαμε κτήνη, βγήκαμε άνθρωποι. Να είστε ευλογημένοι»

«Αγάπη. Απέραντη αγάπη, περηφάνια και ευγνωμοσύνη νιώθω για τη συμμετοχή μου στην ομάδα Εν Δυνάμει η οποία μπορώ να πω πως άλλαξε τη ρότα της ζωής μου. Μου έδωσε νόημα. Με μεταμόρφωσε. Με βοήθησε να γίνω η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μου. Με γύρισε στο θέατρο. Μου χάρισε πολλές αξέχαστες στιγμές. Μου άνοιξε νέους ορίζοντες.

Με έκανε επιστήμονα, δίνοντας μου το έναυσμα να ερευνήσω τον ρόλο της θεατρικής συνέργειας αναπήρων και μη αναπήρων ηθοποιών για τη δημιουργία μιας συμπεριληπτικής κοινωνίας. Θεωρώ πως έχουν έλλειμμα όσοι δεν έχουν (ακόμα την ευκαιρία να συνυπάρξουν με την ποικιλομορφία της κοινωνίας μας». Η ερώτησή μου αφορά στη συνύπαρξη με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας.

«Της οικογένειας, θέλεις να πεις» με διορθώνει δίνοντας μου να καταλάβω πως η ομάδα Εν Δυνάμει είναι κάτι πολύ παραπάνω από μία καλλιτεχνική σύμπραξη. «Είμαστε μια οικογένεια που ο ένας νοιάζεται πάρα πολύ και ειλικρινά για τον άλλον. Δεν θα ξεχάσω όταν ο Νίκος μοιράστηκε τα αμύγδαλά του μαζί μου. Όταν η Μαρία φρόντιζε να μου φέρνει θερμόμετρο και χάπια.

Όταν ο Μιχάλης με βοηθούσε να σηκωθώ. Όταν η Λώξη με ρωτούσε ”τι έχεις;” Όταν η Μάργω με ρωτούσε ”τι κάνει η κόρη σου;” Όταν ο Λύρας υπενθυμίζει στον άνδρα μου πως έχει την καλύτερη και ομορφότερη γυναίκα στον κόσμο. Όταν η Θεανώ επιμένει να ακούσει όλα τα προβλήματά μου και να μου προτείνει λύσεις. Όταν η μικρή Θεανώ μού λέει πως με νιώθει σαν δεύτερη μαμά της.

Όταν ο Αλέξανδρος μού κάνει βιντεοκλήση για να μοιραστεί τα όνειρά του. Μπορώ να μιλήσω για όλους ξεχωριστά . Ξέρω πως ποτέ δεν είμαι μόνη. Όταν λέω στον Θάνο ”σ’αγαπω” και απλά απαντάει “το ξέρω μωρή Άννα”. Αυτή είναι η σχέση μας. Αγαπιόμαστε και το ξέρουμε. Το εισπράττουμε.

Οι στιγμές είναι άπειρες. Η πρώτη στιγμή που θυμάμαι είναι το τέλος της πρώτης μας παράστασης ”Ο άνθρωπος ανεμιστήρας ή πώς να ντύσετε έναν ελέφαντα”. Τη στιγμή που οι θεατές χειροκροτούσαν όρθιοι μια φωνή διαπέρασε τα δυνατά χειροκροτήματά τους φωνάζοντας: «Μπήκαμε κτήνη, βγήκαμε άνθρωποι. Να είστε ευλογημένοι”.

Από εκείνη τη στιγμή κατάλαβα πως η ομάδα Εν Δυνάμει δεν είναι μόνο μια σπουδαία ομάδα. Είναι ένα φαινόμενο που εκτελεί καλλιτεχνικό, κοινωνικό και ”ιεραποστολικό” έργο».

Και ποια είναι η αγαπημένη σου παράσταση, Άννα; «Είμαι από τους βετεράνους της Ένα Δυνάμει και έχω την τύχη να συμμετάσχω στη γέννηση όλων των παραστάσεων. Δεν ξέρω πώς να το πω, αλλά είμαστε ”θεατρικοί συγγενείς” επειδή όλοι μαζί γεννάμε τις παραστάσεις μας.

«Κάθε παράσταση είναι σαν ένα ξεχωριστό νεογέννητο παιδί μας».

Το θαύμα της σύλληψης έρχεται από την Ελένη Δημοπούλου, μετά η Ελένη Ευθυμίου στις πρόβες μέσα από δημιουργική γραφή και αυτοσχεδιασμούς εκμαιεύει από όλους μας το υλικό για το σκαρίφημα της παράστασης. Ύστερα όλες αυτές οι καταθέσεις ψυχής σμιλεύονται με τη δραματουργική πινελιά της Σοφίας Ευτυχιάδου. Δεν είναι απίθανη αυτή η συνδημιουργία;

Πάντως η στιγμή κατά την οποία ένιωσα την απόλυτη κάθαρση είναι το φινάλε της παράσταση ”Ερωτευμένα άλογα”. Σε αυτό το ομαδικό ”πιστεύω” όλα τα σώματά μας, οι ψυχές μας, οι φωνές μας, όλο τα ”εγώ” μας ενώνονται σε ένα συμπεριληπτικό υπέροχο εξαγιασμένο σύμπαν.

Είναι μία έκρηξη που δεν περιγράφεται, απλά βιώνεται. Τις πιο όμορφες στιγμές στον μισό αιώνα της ζωής μου τις έχω ζήσεις αυτά τα 10 χρόνια με την Εν Δυνάμει. Τολμήστε να κοιτάξετε κατάματα τα άτομα με αναπηρία και αφήστε τα να φωτίσουν τις ζωές σας».

Πάνος Ματζίρης: «Θα ήθελα να σταματήσουμε να μιλάμε για συμπερίληψη και να φτάσουμε στη συνύπαρξη χωρίς καμία διάκριση»

«Αν και είμαι από τα νεότερα μέλη, δεν θα ξεχάσω ποτέ τη πρώτη στιγμή που ήρθα σε επαφή με την ομάδα. Ήταν καλοκαίρι, στο πρώτο Αρτ καμπ. Ήταν κάτι το αποκαλυπτικό. Όλα τα μέλη της ομάδας είναι διαφορετικά όμως αντιμετωπίζονται ίσα. Η ομάδα δεν κάνει διακρίσεις σε ανάπηρα και μη μέλη. Ο καθένας είναι ξεχωριστός και έχει να προσφέρει κάτι μοναδικό.

Νιώθω μια μεγάλη αγκαλιά σε έναν χώρο που νιώθω ελεύθερος. Η ομάδα είναι μία οντότητα, ένα λεωφορείο με φίλους μοναδικούς που ταξιδεύουμε σε μια ιδανική κοινωνία συμπερίληψης. Ελπίζω να φτάσουμε εκεί κάποια μέρα.

Δεν θα σου κρύψω πως στην αρχή μπήκα σε έναν χώρο με διαφορετικούς ανθρώπους που για χρόνια δεν ήξερα πώς είναι να συνυπάρχεις μαζί τους. Ομολογώ πως ένιωθα περίεργα, κυρίως με τα ανάπηρα μέλη και τότε κατάλαβα πως αυτό που μας τρομάζει είναι αυτό που δεν ξέρουμε. Μέσα σε λίγες ώρες η ομάδα με αγκάλιασε, έβλεπα μάτια αληθινά, τότε κάτι άλλαξε μέσα μου.

Δεν ξέρω τι, αλλά οι επόμενες δύο μέρες ήταν ίσως από τις πιο ευτυχισμένες της ζωής μου. Ένιωσα κάτι που μέχρι σήμερα δεν μπορώ να το εξηγήσω. Μια ολοκλήρωση. Ένιωθα πως δεν χρειαζόμουν κάτι άλλο, πέρα από όμορφους ανθρώπους σε ένα δάσος.

Από την πρώτη στιγμή που ήρθα σε επαφή με την ομάδα, ένιωσα πως κάτι μετακινήθηκε μέσα μου, άλλαξε ο τρόπος που έβλεπα τον κόσμο, άρχισα να βλέπω τα πάντα από περισσότερες οπτικές. Με βοήθησε να ανακαλύψω καλύτερα τον εαυτό μου αλλά μου έμαθε επίσης να σκέφτομαι πάντα τον άλλο.

«Με έκανε να νοιάζομαι περισσότερο, όχι γιατί πρέπει, αλλά γιατί αυτό με κάνει χαρούμενο».

Η ειλικρίνεια και η ωμή αλήθεια του κάθε μέλους με γοήτευσε και με έβγαλε από τον τετράγωνο τρόπο σκέψη που είχα. Η ομάδα άνοιξε τη σκέψη, τα συναισθήματα και τις αισθήσεις μου» θα μου πει ο Πάνος Ματζίρης.

Τον ρωτώ για την αγαπημένη του παράσταση. Ο ενικός αριθμός δεν ταιριάζει στην περίπτωση του Πάνου. Πληθυντικός, παρακαλώ. «Δεν γίνεται να μην σου πω το ”Γουτού Γουπατού”. Είναι η πρώτη μου παράσταση και μέσω αυτής πραγματοποίησα ένα όνειρό μου. Έχω να πω πολλά μέσα από αυτή και βλέπω πώς λειτουργεί η συμπερίληψη, κάτι που νιώθω πως με εξελίσσει ως άνθρωπο και ως ηθοποιό.

Η παράσταση είναι εφηβική. Απευθυνόμενοι σε αυτές τις ηλικίες νιώθω πως βάζουμε κάποιους σπόρους μιλώντας για θέματα bullying, βίας και διαφορετικότητας μέσα από το πάντα επίκαιρο έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Σπόρους που στο μέλλον ελπίζω να μεγαλώσουν και να βοηθήσουν την κοινωνία να γίνει καλύτερη.

Μας τρομάζει αυτό που δεν γνωρίζουμε, στόχος μας είναι τα παιδιά να μάθουν για αυτά τα θέματα και να μην τους φαίνονται ανοίκεια και ξένα. Νιώθω τόσο γεμάτος με αυτή τη παράσταση αλλά αν θέλω να είμαι εντελώς αντικειμενικός τα ”Ερωτευμένα άλογα” αν και τα παρακολούθησα διαδικτυακά, ήταν καθηλωτικά και ίσως η καλύτερη παράσταση που έχω δει».

Ποια η σημασία της συμπερίληψης σε όλους τους τομείς της ζωής μας για μία κοινωνία ίσων ευκαιριών; «Είναι ίσως το σημαντικότερο. Όταν κάθε άνθρωπος αντιμετωπιστεί ίσα και σύμφωνα με το τι χρειάζεται πραγματικά, τότε θα είναι πραγματικά ελεύθερος και θα μπορεί να προσφέρει.

Θα ήθελα να σταματήσουμε να μιλάμε για συμπερίληψη και να φτάσουμε στη συνύπαρξη χωρίς καμία διάκριση παρέχοντας στον καθένα ό,τι χρειάζεται, ακούγοντάς τι θέλει να μας πει ο άλλος. Όταν συμφιλιωθούμε με το διαφορετικό και δεν μας τρομάζει πλέον τότε θα έχουμε κάνει ένα βήμα.

Ίσες ευκαιρίες σημαίνει χώρος και όσο περισσότερος χώρος υπάρχει, όλο και περισσότεροι χωράνε, όλο και περισσότερα πράγματα γίνονται, πράγματα που δεν φανταζόμαστε.Τα πάντα γίνονται πιο πολύχρωμα και όμορφα»

Κλείσαμε την κουβέντα μας με τον Πάνο με το μήνυμά του για την Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία. «Λέμε πως οι ανάπηροι είναι διαφορετικοί και έχουν ειδικές ανάγκες. Όμως πρέπει να καταλάβουμε πως όλοι είμαστε διαφορετικοί κι έχουμε ανάγκες.

Η κοινωνία βγάζει κάποιον στην απ’ έξω όταν θεωρεί πως δεν είναι ικανός, κυρίως από δική της ανασφάλεια και φόβο. Είναι στο χέρι του καθενός να κάνει την αλλαγή. Όπλα μας η αγάπη, η ενσυναίσθηση. Να συμπεριφερόμαστε στον άλλο όπως θα θέλαμε να μας συμπεριφέρονται.

Να μπούμε στα παπούτσια του άλλου. Κι ας προσπαθήσουμε την επόμενη φορά που θα δούμε έναν ανάπηρο να μην γυρίσουμε το βλέμμα ούτε να τον κοιτάξουμε με οίκτο, απλά να δεχθούμε τη διαφορετικότητά του, όπως και κάθε διαφορετικότητα».