Επισκεπτήριο: Μία προσωπική παράσταση, τρεις ηθοποιοί, ένας ασθενής κι ένα δωμάτιο νοσοκομείου

Φωτογραφίες: Φραντζέσκα Γιαϊτζόγλου- Watkinson

«Αγαπημένε ασθενή!                                             

Κάποτε υπήρξα και εγώ στη θέση σου για καιρό.

Υπήρξα ανήμπορος και αποξενωμένος από το κάθε τι. Ξαπλωμένος στο κρεβάτι μου στον θάλαμο κάποιου νοσοκομείου, έκανα μεγάλη υπομονή έχοντας τη σκέψη μου συνεχώς έξω από το νοσοκομείο, σε πράγματα που άφησα στη μέση, σε όνειρα ανεκπλήρωτα.

Πολλές φορές έχανα την πίστη μου εντελώς, ειδικά όταν δεν μπορούσα πια να κουνηθώ ή όταν εξαρτιόμουν τελείως από την καλή θέληση των άλλων και το σώμα μου δεν με υπάκουε παρά μόνο πονούσε. Μια νύχτα λοιπόν όταν ακόμη και ο ύπνος με είχε εγκαταλείψει μου συνέβη κάτι που δεν θα το ξεχάσω όσο ζω.

Είδα μάλλον με την φαντασία μου τρεις ανθρώπους να μπαίνουνε μέσα στο θάλαμο και να μου χαμογελάνε. Μέσα στο σκοτάδι φαίνονταν και τα χαμόγελα και τα χρωματιστά τους ρούχα. Οι άνθρωποι αυτοί που μου ήταν άγνωστοι άρχισαν να μου παίζουν θέατρο και να μου απαγγέλουν ποιήματα, με κάνανε να γελάσω και να συγκινηθώ.

Αργότερα έγινα καλά! Οι μέρες του νοσοκομείου πέρασαν. Προσπάθησα να αποβάλλω τις μνήμες του νοσοκομείου από μέσα μου για πολύ καιρό. Ώσπου η ζωή το έφερε και έγινα ηθοποιός. Θυμήθηκα εκείνους τους ανθρώπους της φαντασίας μου και ένιωσα πως πρέπει να τους κάνω πραγματικότητα. Τώρα είμαστε τρεις αγαπημένοι φίλοι. Ο Ηλίας ο Παναγιώτης και η Ιφιγένεια. Και οι τρεις ηθοποιοί του Εθνικού Θεάτρου. Και θέλουμε να δώσουμε μια μικρή παράσταση για σένα, γύρω από το κρεβάτι σου. Αρκεί να το πεις σε κάποια νοσοκόμα ή στον γιατρό σου ή σε κάποιον υπεύθυνο της κοινωνικής υπηρεσίας και αυτός θα μας ενημερώσει.

Η παράσταση θα κρατάει μισή ώρα με σαράντα λεπτά. Έχουμε ιστορίες από την παγκόσμια λογοτεχνία με διάφορα θέματα που θα σου τις παρουσιάσουμε εκείνη τη στιγμή και ‘συ θα μπορείς να διαλέξεις μία. Μπορείς να την παρακολουθήσεις μόνος σου με κλειστή την πόρτα του θαλάμου ή και με κάποιους συγγενείς σου, όπως επίσης μπορείς να το συζητήσεις και με κάποιον συνασθενή σου και να παίξουμε για όλο τον θάλαμο. Οι παραστάσεις φυσικά δίνονται δωρεάν. Ανήκουνε σε μία δράση του Εθνικού θεάτρου που ονομάζεται ΕΠΙΣΚΕΠΤΗΡΙΟ και που θέλει να μεταφέρει το θέατρο σε ανθρώπους που δεν μπορούν να πάνε στο θέατρο. Θα θέλαμε πολύ να σε γνωρίσουμε και να μοιραστούμε τις ιστορίες μας μαζί σου. Μην φοβηθείς λοιπόν να το ζητήσεις και εμείς θα είμαστε εκεί!       

Σε χαιρετάμε και σου στέλνουμε την αγάπη μας,

οι ηθοποιοί του ΕΠΙΣΚΕΠΤΗΡΙΟΥ»

 

Το «Επισκεπτήριο» διανύει την πέμπτη χρονιά του. Ο Ηλίας Κουνέλας, η Ιφιγένεια Γρίβα και ο Παναγιώτης Ιωσηφίδης είναι τρεις ηθοποιοί που δεν ανεβαίνουν στη σκηνή μπροστά στα μάτια δεκάδων θεατών που έχουν πάει να τους παρακολουθήσουν. Σκηνή για αυτούς είναι το δωμάτιο ενός νοσοκομείου με θεατή έναν ασθενή κάθε φορά. Δύο μάτια στέκονται καρφωμένα απέναντί τους περιμένοντας. Το τι μπορεί να περιμένουν είναι μία πολύ προσωπική υπόθεση που δε χωρά επεξηγήσεις. Ο καθένας περιμένει να δει και να βιώσει αυτό που έχει ανάγκη η ψυχή του.

Πολύ πριν το γράμμα φτάσει στα χέρια τους ο Ηλίας Κουνέλας είχε διανύσει τη δική του πορεία, είχε κάνει το δικό του ταξίδι.

«Πριν ακόμα γίνω ηθοποιός νοσηλεύτηκα για αρκετό καιρό και έχω βιώσει όλη τη μοναξιά, την απογοήτευση, την απομόνωση, τον εγκλωβισμό που μπορεί να αισθάνεται ένας ασθενής. Κυρίως είναι μία πολύ έντονη αίσθηση ότι εσύ είσαι ξαπλωμένος κάπου και η ζωή κυλά ερήμην σου. Νιώθεις ότι δεν μπορείς να συμμετέχεις στη δημιουργία του κόσμου. Αρχίζεις και βρίσκεσαι με τον εαυτό σου. Αργότερα η ζωή τα έφερε κι έγινα ηθοποιός. Έκανα διάφορα πράγματα σε κλασικές σκηνές, αυτό που κανείς φαντάζεται πως θα κάνει ένας ηθοποιός. Έπαιζα σε παραστάσεις κι όταν τελείωναν συνέχιζα να έχω ένα τεράστιο κενό μέσα μου.

Δε με γέμιζε πλήρως όλο αυτό που συνέβαινε κι άρχισα να σκέφτομαι τι είναι αυτό που θα με κάνει να νιώσω πληρότητα. Αναρωτιόμουν πώς θα γινόταν ένα θέατρο στο οποίο ο θεατής και ο ηθοποιός θα ήταν στο ίδιο επίπεδο

Όπως καθόμαστε εμείς στις καρέκλες ο ένας απέναντι από τον άλλο. Και σιγά σιγά θα μοιραζόμασταν και το ίδιο ψυχικό κόστος. Το κάναμε κι αυτό λοιπόν. Παίξαμε σε σπίτια, φέραμε το κοινό πιο κοντά, επαναφέραμε στο θέατρο την αφήγηση και είδαμε πως όλο αυτό λειτουργεί.

 

Τότε είναι που γνωρίζω την Ιφιγένεια και τον Στέλιο Ανδρονίκου και τους προτείνω να κάνουμε θέατρο στα νοσοκομεία, μέσα στο θάλαμο και πάντα για ένα θεατή. Θέλησα να δημιουργήσουμε μία πολύ προσωπική εμπειρία για τον θεατή. Με αυτή την ιδέα πηγαίνω στον τότε καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, Σωτήρη Χατζάκη, το 2014. Δέχθηκε την ιδέα και την υποστήριξε. Παίξαμε 10 μήνες. Τον Σωτήρη Χατζάκη διαδέχεται ο Στάθης Λιβαθινός που αγκαλιάζει το ‘’Επισκεπτήριο’’ κι ενώ αλλάζει όλο το πρόγραμμα του Εθνικού, αυτό παραμένει σταθερό. Στην αρχή ήμασταν με την Ιφιγένεια. Παίζαμε μόνοι μας κάθε πρωί για τρία χρόνια και είχαμε πια ξεπεράσει τις 650 παραστάσεις. Φέτος ζητήσαμε κι έναν τρίτο ηθοποιό και μπήκε στην ομάδα ο Παναγιώτης».

Η Ιφιγένεια και ο Παναγιώτης απαντούν αμέσως καταφατικά. Μπαίνουν σε ένα διαφορετικό Επισκεπτήριο. «Είμαι ένα παρορμητικό πλάσμα, με ό,τι κι αν εμπεριέχει αυτό, είπα αμέσως ναι χωρίς καν να το σκεφτώ. Το γιατί δεν μπορώ να το απαντήσω. Ίσως να προέρχεται από αυτά που αναζητώ ως άνθρωπος. Όταν ο Ηλίας μου έκανε την πρόταση δεν είχα κανένα φόβο. Απάντησα αμέσως καταφατικά γιατί δεν αισθάνομαι ότι κάποιοι άνθρωποι είναι διαφορετικοί. Θεωρώ πως όλοι πρέπει να έχουν ίσα δικαιώματα στη ζωή σε όποια φάση της ζωής τους κι αν βρίσκονται.

Οι καλλιτέχνες έχουν τη δύναμη να σπάσουν τα στερεότυπα και να απευθυνθούν σε ανθρώπους που ενδεχομένως είναι μειονότητες και είναι στιγματισμένοι

Το γιατί το ψάχνω ακόμα. Είναι ένα ερώτημα που ακόμα το απαντάω και καθημερινά βρίσκω και κάτι άλλο που με οδήγησε στο Επισκεπτήριο» θα πει η Ιφιγένεια. 

 

Ο Παναγιώτης θα συμπληρώσει: «Όπως και η Ιφιγένεια, απάντησα αμέσως θετικά. Μου είπαν τα παιδιά να πάρω λίγο χρόνο να το σκεφτώ αλλά είχα πει ήδη πως θα το κάνω. Αργότερα κατάλαβα γιατί μου έλεγαν να πάρω χρόνο και να το σκεφτώ. Παίζεις καθημερινά με δικές σου μεταπτώσεις συναισθηματικές, ανάλογα με αυτό που αντικρίζεις. Μπήκα στην ομάδα όταν ο Ηλίας και η Ιφιγένεια είχαν αμβλύνει πολλές καλλιτεχνικές γωνίες. Μου είχε πει κάποτε ο Ηλίας πως ο άνθρωπος είναι πιο κάτω από τον χαρακτήρα, ο χαρακτήρας πιο κάτω από την ιστορία, η ιστορία πιο κάτω από τον σκηνοθέτη και ο σκηνοθέτης πιο κάτω από τον θεατή.

Βρέθηκα στην ομάδα και κατάλαβα πως τα πάντα είναι ο άνθρωπος που έχουμε απέναντί μας κι όχι το συμφωνημένο κείμενο και η προσωπική μας απόδοση. Τις πρώτες φορές ήταν βάναυσο ψυχικά

Δεν έμπαινα ολοκληρωτικά μέσα σε αυτό γιατί δεν ήξερα πώς να λειτουργήσω. Τα λόγια των ασθενών μετά την παράσταση χτυπούσαν μέσα μου και μου έδιναν το λόγο που είμαι στο Επισκεπτήριο. Με γείωσε αλλά μου έδωσε κι ένα παραπάνω χαμόγελο στην καθημερινότητά μου. Βγαίνοντας έξω από το θάλαμο μετά την ολοκλήρωση της παράστασης κάποια πράγματα είναι μηδαμινά. Αυτό που έχω καταλάβει είναι πως η υγεία είναι πάνω από οτιδήποτε».

Ο Ηλίας θα μας μιλήσει για τις ιστορίες που αφηγούνται στους ασθενείς που τελικά ζητούν το Επισκεπτήριο να βρεθεί κοντά τους. «Οι ιστορίες που αφηγούμαστε είναι διηγήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ο Γέρος και η Θάλασσα του Χεμινγουέι, Από τι ζουν οι άνθρωποι του Τολστόι, Το όνειρο ενός Γελοίου του Ντοστογιέφσκι, Η ιστορία του Ιώβ από την Παλαιά Διαθήκη.

Στην πραγματικότητα, οι ιστορίες που αφηγούμαστε βασίζονται σε συγκεκριμένα θέματα, όπως ο έρωτας, ο θάνατος, η αγάπη, η εγκατάλειψη, η προδοσία, η υπομονή, η επανάσταση, η ελευθερία, κι εμείς με αυτοσχεδιασμό ξεδιπλώνουμε την ιστορία, κρατώντας τον κορμό της. Πολύ σύντομα καταλάβαμε πως θέλαμε να μιλήσουμε για τα θέματα που μας απασχολούν  κι εκτός νοσοκομείου. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένοι ρόλοι και συγκεκριμένα λόγια. Δεν υπάρχει τίποτα στημένο. Ξαφνικά από το τίποτα ξεδιπλώνεται μία ιστορία. Εκείνη τη στιγμή γεννιέται, από αυτό που συμβαίνει, από αυτό που εμείς φέρουμε ως άνθρωποι, από τον άνθρωπο που έχουμε απέναντί μας. 

 

Από τον άνθρωπο που έχουμε απέναντί μας ξεκινούν όλα. Τώρα πια αφουγκραζόμαστε τι έχει ανάγκη. Στην αρχή ήμασταν λίγο πιο αγκυλωμένοι, είχαμε στο μυαλό μας κανόνες του τι σημαίνει θέατρο και αφήγηση. Στην πορεία καταλάβαμε πως πρόκειται για κάτι πολύ ζωντανό και με ισορροπίες πολύ λεπτές. Από το να μπει μέσα στο δωμάτιο ένας συγγενής, μέχρι να ανοίξει ένα παράθυρο. Υπάρχουν λεπτομέρειες που δεν μπορούμε να τις προβλέψουμε και για αυτό πρέπει να είμαστε ανοιχτοί στη στιγμή, στο τώρα. Είναι τέτοια η συνθήκη που δεν επιτρέπει να βάλουμε τίποτα στημένο. Μας απασχόλησε ο τρόπος που θα μιλήσουμε για συγκεκριμένα θέματα. Πώς θα μιλήσουμε σε έναν καρκινοπαθή για τον θάνατο. Πώς θα μιλήσουμε σε έναν ψυχικά ασθενή για την τρέλα.»

Όταν είπαμε για πρώτη φορά τη λέξη θάνατος σε καρκινοπαθή ήταν απελευθερωτικό. Είναι λέξεις ταμπού αλλά για τους ανθρώπους του περίγυρου του ασθενή, ο ίδιος θέλει να τις ακούσει με τρόπο απενοχοποιημένο.

Προσπαθούν να δημιουργήσουν μία ιστορία από κοινού που έχει κοινή πνοή και θέλει να πει κάτι στον άλλο. Κι αυτό είναι το τεράστιο διακύβευμά τους. Ο άλλος άνθρωπος είναι το επίκεντρο της υπόστασης του Επισκεπτηρίου. Ο Παναγιώτης θα αναφέρει: «Έλεγα πως θέλω να γίνω ηθοποιός και να παίζω σε ένα γεμάτο θέατρο και ο Ηλίας μου έλεγε: τα δύο μάτια είναι περισσότερα από ένα γεμάτο θέατρο. Τώρα, κατάλαβα πως αυτό που έλεγε ισχύει. Στα πολλά άτομα, κρύβεσαι. Όταν έχεις απέναντί σου μόνο έναν άνθρωπο δεν έχεις διαφυγή και είσαι αναγκασμένος να εκτεθείς και να μοιραστείς κομμάτια σου για να σε αγκαλιάσει ο άλλος. Στο Επισκεπτήριο βρίσκεσαι διαρκώς σε ένα μεταίχμιο, ζω και δεν ζω σκηνικά ως ηθοποιός. Αν υπάρχει κάποια αξία, κάποιο θεατρικό ιδεώδες, μέσα σε ένα θάλαμο επικυρώνεται.»

 

Η συζήτηση συνεχίζεται και η ερώτηση που ακολουθεί λογικά συναγωνίζεται αυτή της ερώτησης του ονόματος κατά την πρώτη γνωριμία. Οι προσωπικές ιστορίες των ασθενών δε σας επηρεάζουν;

Η Ιφιγένεια θα πάρει τον λόγο: «Δεν υπάρχει δρόμος διαφυγής. Εννοείται τις κουβαλάς, εννοείται σε επηρεάζουν και τις φέρεις μέσα σου. Εγώ, προσπαθώ μέσα όλο αυτό να δω την ομορφιά. Πολλές φορές έχει τύχει να μας έχουν μιλήσει οι γιατροί για την κατάσταση του ασθενή και μπαίνοντας μέσα στο θάλαμο όλο αυτό να ανατραπεί. Βλέπεις ανθρώπους που έχουν τρομερή ελπίδα για τη ζωή, έχουν όνειρα. Μπορεί να είναι πονεμένοι αλλά βλέπεις στα μάτια τους πόσο πολύ αντέχουν. Όλα αυτά είναι πολύ μεγαλύτερα από μία ιστορία που θα σου πουν οι γιατροί. Εγώ δε βλέπω επάνω τους το θάνατο, βλέπω φλόγα για ζωή. Οι λέξεις δεν είναι αρκετές για να περιγράψουν όσα βλέπουμε και όσα νιώθουμε. Ζούμε το θαύμα. Είναι μία αποκάλυψη για εμάς».

Με τους ασθενείς γινόμαστε οικογένεια. Είναι πια τόσο προσωπικό όλο αυτό που μοιραζόμαστε που δημιουργούνται σχέσεις. Για αυτό και κάποιες ιστορίες μας επηρεάζουν πολύ. Παλεύουμε με αυτό καθημερινά. Δεν το αποφεύγουμε, ούτε κρυβόμαστε από αυτό

Ο Ηλίας θα προσθέσει: «Το να αρρωστήσει κανείς δεν είναι το χειρότερο που μπορεί να πάθει. Μπορεί να ακούγεται παράτολμο αυτό που λέω αλλά στην καθημερινότητά μας υπάρχουν πολύ πιο βίαια, πολύ πιο αδιάκριτα πράγματα. Είναι ανθρώπινο να αρρωσταίνεις. Μας έχουν δημιουργήσει φόβο γύρω από αυτό, ενώ δε θα έπρεπε. Στο νοσοκομείο βλέπεις τον ανθρώπινο αγώνα. Τις περισσότερες φορές παίρνουμε πολλά περισσότερα από όσα δίνουμε. Παίρνουμε ελπίδα, βλέπουμε ζωή. Οι άνθρωποι στα νοσοκομεία συνδιαλέγονται με κάτι πολύ μεγάλο και ξαναδίνουν αξία στη ζωή και το λέω χωρίς να θέλω να ωραιοποιήσω τον πόνο.

 

«Όταν μπαίνουμε σε ένα θάλαμο η σχέση είναι ανάμεσα σε τρεις. Είμαστε εμείς, είναι ο ασθενής και υπάρχει κι ένας άλλος άνθρωπος που είναι στο πλευρό του. Είναι ο αφανής ήρωας. Η πρώτη φορά που μου κόπηκαν τα πόδια ήταν στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Κρήτης. Παίζαμε σε έναν κύριο ο οποίος αντέδρασε μόνο με ένα χαμόγελο στο τέλος της παράστασης και βγαίνοντας έξω ήταν η γυναίκα που έπεσε πάνω στον Ηλία και του φίλησε τα χέρια. Έπαθα σοκ. Τότε αντιλαμβάνομαι τη σημασία αυτού του ανθρώπου που προσωποποιεί την υπομονή, την επιμονή, την αγάπη, τη χαρά. Έχω δει συζύγους και γονείς που κρατούν τα χέρια των ανθρώπων τους στα δύσκολα και καταλαβαίνεις τι σημαίνει αγάπη» λέει ο Παναγιώτης.

«Αντέχουμε γιατί κάποιες φορές έξω μπορεί να είναι πιο δύσκολα». Η φράση με την οποία και οι τρεις θα συμφωνήσουν. Όσα ζουν στο Επισκεπτήριο ανοίγουν άλλη πόρτα μέσα στην ψυχή τους. Πρόκειται για μία αλυσιδωτή κατάσταση που τους επηρεάζει. Η επαφή ανοίγει παράθυρα σε πιο βαθιά πράγματα. «Βλέπεις πιο καθαρά τους ανθρώπους, τα μάτια τους».

 

«Είμαστε πια σε μία διαδικασία που θέλουμε η δράση του Επισκεπτηρίου να ανοίξει. Στην αρχή ψάχναμε μία γλώσσα θεατρική, τώρα πια έχουμε καταλάβει πως αυτό που κάνουμε μας ξεπερνάει και φεύγει πολύ πιο μακριά από εμάς. Για αυτό κι έχουμε δημιουργήσει έναν οργανισμό πολιτισμικής παρηγορητικής φροντίδας το ‘’Πρόσωπο’’ και ονειρευόμαστε να μπουν πολλοί καλλιτέχνες αλλά και όποιος θέλει να προσφέρει στο κοινωνικό θέατρο. Θέλουμε να απλωθεί από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη, στην Κρήτη, στην Κύπρο. Στόχος μας είναι να γίνεται πιο συνειδητά αυτό που ονομάζουμε κοινωνικό θέατρο, θέατρο για τον άλλο, τέχνες για τον άλλο.

Να αφήσουμε τους ρόλους μας και να πούμε το καλό στον συνάνθρωπό μας, που είναι και ο πυρήνας του Επισκεπτηρίου, να είμαστε αγγελιαφόροι ιστοριών σε ανθρώπους που πάσχουν. Σκοπός μας είναι το μοίρασμα. Στόχος είναι με το ‘’Πρόσωπο’’ σε κάθε νοσοκομείο να υπάρχει η δυνατότητα να δει κάθε ασθενής μία παράσταση. Η παράσταση πρέπει να είναι δικαίωμα κάθε ασθενή. Ονειρευόμαστε να υπάρχει στο μέλλον πολιτισμική παρηγορητική φροντίδα σε όλα τα νοσοκομεία, στα κέντρα φιλοξενίας. Να υπάρχει ως αγαθό.»

Θέλουμε να μπει στη συνείδηση των ανθρώπων της υγείας πως είναι αναγκαία η πολιτισμική παρηγορητική φροντίδα. Θέλουμε να είμαστε ένας πυρήνας που θα βοηθήσει να εξαπλωθεί αυτή η ιδέα

Μην φοβηθείς λοιπόν να το ζητήσεις και ο Ηλίας, η Ιφιγένεια και ο Παναγιώτης θα είναι εκεί.