H Αθηνά Χριστοπούλου μπήκε στην ογκολογία κατά τύχη και αφιερώθηκε ολοκληρωτικά σε αυτή

Η Αθηνά Χριστοπούλου είναι μία γυναίκα που αντιμετωπίζει καθημερινά άλλες γυναίκες, που έρχονται σε εκείνη για να διαχειριστούν τον καρκίνο του μαστού. Με αφορμή τον Pink Ribbon μήνα του LadyLike μιλήσαμε με την Παθολόγο – Ογκολόγο, Αθηνά Χριστοπούλου για το πώς είναι μία γυναίκα να θεραπεύει γυναίκες, το που βρισκόμαστε σήμερα σε σχέση με τη θεραπεία του καρκίνου του μαστού και την πρόληψη, αλλά και στις στιγμές της μεγάλης χαράς στην πορεία της.

Η ογκολογία που ήρθε στη ζωή της κατά «τύχη»

«Το ότι ασχολήθηκα με την ογκολογία ήταν ένα τυχαίο γεγονός. Όταν τελείωσα τις σπουδές μου στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας βρήκα μία θέση Erasmus στο Ινστιτούτο Καρκίνου στο Μονπελιέ στη Γαλλία. Ήταν το 1990. Εκεί έμεινα 2,5 χρόνια μαζί με 6 μήνες στο Παρίσι. Δεν υπήρχε τότε η ειδικότητα της Παθολογικής Ογκολογίας, ήταν μόνο της Παθολογίας. Οπότε αυτόν τον χρόνο, τον έγραψα μετά από εξετάσεις σαν ειδικότητα στην Παθολογία. Είχα όμως ήδη μπει στα χωράφια της Ογκολογίας που μου άρεσαν πολύ με πολλή έρευνα, με διδακτορικό, μάλιστα έγινα λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Μονπελιέ και στη συνέχεια γύρισα στην Ελλάδα», μου λέει η Αθηνά Χριστοπούλου για το πώς βρέθηκε στον χώρο της ογκολογίας. Δεν ήταν κάποιο προσωπικό βίωμα που την οδήγησε εκεί αλλά η αγάπη της γι’ αυτόν τον κλάδο της ιατρικής επιστήμης. Η συνέχεια της πορείας της την έφερε στην Ελλάδα και στην Πάτρα όπου ζει μέχρι σήμερα.

«Ολοκλήρωσα την ειδικότητα στο Πανεπιστημιακό νοσοκομείο της Πάτρας. Πήρα την ειδικότητα του Παθολόγου το 2000. Συνέχισα να ασχολούμαι με την ογκολογία, δούλεψα σε ογκολογική μονάδα, πέρασα τις Ευρωπαϊκές εξετάσεις για να είμαι qualified στην Ευρώπη και παράλληλα και τις εξετάσεις στη χώρα μου για να είμαι και επίσημα Παθολόγος – Ογκολόγος. Έχω δύο ιδιότητες και ασκώ τη δεύτερη πια, επισήμως από το 2005», εξηγεί η Αθηνά Χριστοπούλου.

Η απόφαση που η Αθηνά Χριστοπούλου δεν μετάνιωσε

Η τυχαία αυτή απόφαση να ασχοληθεί με την ογκολογία, ήταν μία που η Αθηνά Χριστοπούλου δεν μετάνιωσε στιγμή. Ακόμα περισσότερο σήμερα που τα πράγματα έχουν αλλάξει πολύ στην ογκολογία. «Τυχαία βρέθηκα εκεί, τα πράγματα πήραν τον δρόμο τους και δεν το μετάνιωσα. Η παθολογία μου έδωσε σίγουρα τις γνώσεις τις βασικές για την διεκπεραίωση των ασθενών με τα προβλήματα που μπορεί να έχουν, γιατί ο ογκολογικός ασθενής δεν έχει μόνο καρκίνο, έχει και πολλά άλλα προβλήματα. Οπότε αυτό ήταν μία γερή βάση για όλα τα υπόλοιπα που ακολούθησαν», εξηγεί για το πώς οι δύο αυτές ειδικότητες συνδιαμόρφωσαν την επιστημονική της πορεία.

Ο καρκίνος του μαστού είχε εμφανιστεί στο φιλικό περιβάλλον της Αθηνάς Χριστοπούλου. Δεν είναι τυχαίοι οι αριθμοί που υποστηρίζουν ότι μία στις 8 γυναίκες θα τον αντιμετωπίσει κάποια στιγμή στη ζωή της. «Δεν είχα κάποια καθοριστική εμπειρία με τον καρκίνο του μαστού στο συγγενικό περιβάλλον μου, αλλά στο φιλικό περιβάλλον μου είχα τέτοιες εμπειρίες» εξηγεί και διευκρινίζει ότι στα πρώτα χρόνια της πορείας της τα πράγματα στην αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού ήταν πολύ διαφορετικά. «Είμαι από τους ογκολόγους της “παλιάς γενιάς”. Όταν έκανα εγώ ογκολογία, δεν είχε να κάνει σε τίποτα με την ογκολογία που ξέρουμε σήμερα», σημείωνει.

Είναι πραγματικά πολύ εκπληκτικό όλο αυτό που ζούμε σήμερα, όλες οι εξελίξεις, που άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τον καρκίνο του μαστού κι όχι μόνο αυτόν, αλλά όλους τους συμπαγείς όγκους.

Οι τεράστιες θεραπευτικές εξελίξεις σήμερα

«Αν ξεκινήσουμε από τα πρώιμα στάδια του καρκίνου του μαστού, που κάποτε πριν από αυτά τα πολλά χρόνια, όλες οι γυναίκες έμπαιναν μέσα στο ίδιο τσουβάλι και αποφασίζαμε όλες να κάνουν χημειοθεραπεία, τώρα έχουμε προς βοήθειά μας τις γονιδιακές υπογραφές. Στα πρώιμα στάδια της νόσου κάνοντας τις γονιδιακές υπογραφές εξατομικεύουμε τη θεραπεία μας και κάποιες από αυτές δεν χρειάζεται να κάνουν χημειοθεραπεία και άλλες χρειάζεται. Με λίγα λόγια, στο παρελθόν κάποιες τις υπερθεραπεύαμε ή τις υποθεραπεύαμε. Αυτό το πρόβλημα έχει λυθεί σήμερα με τις γονιδιακές υπογραφές», εξηγεί η Αθηνά Χριστοπούλου για το πώς τα πράγματα στην ογκολογία έχουν πλέον αλλάξει άρδην. Η εξατομίκευση είναι πλέον το κλειδί. Οι γονιδιακές υπογραφές ήταν μεγάλη επανάσταση, όπως επισημαίνει.

«Ήταν μεγάλη επανάσταση που ήρθε μέσα από μελέτες που ανέδειξαν την αξία των γονιδιακών υπογράφων στην σωστή λήψη θεραπευτικής απόφασης για το ποιες είναι εκείνες οι ασθενείς με ορμονοθετικό, HER-2 αρνητικό καρκίνο μαστού, με αρνητικούς ή θετικούς λεμφαδένες που θα ωφεληθούν από τη χρήση συμπληρωματικής χημειοθεραπείας. Οι γονιδιακές υπογραφές δίνουν περισσότερες πληροφορίες για τη βιολογία της νόσου και καθορίζουν με μεγαλύτερη ακρίβεια ποιος πληθυσμός ωφελείται από την προσθήκη της χημειοθεραπείας στην επικουρική ορμονοθεραπεία. Η κατηγοριοποίηση αυτή οδηγεί στην μείωση κατά 73% της υπερθεραπείας των ασθενών με κλινικά κριτήρια υψηλού κινδύνου υποτροπής και αύξηση κατά 43% στη χορήγηση επικουρικής χημειοθεραπείας σε ασθενείς με κλινικά κριτήρια χαμηλού κινδύνου υποτροπής», εξηγεί η ογκολόγος. «Αυτό με λίγα λόγια σημαίνει ότι ανάμεσα σε δύο γυναίκες με καρκίνο μαστού με τα ακριβώς ίδια κλινικά χαρακτηριστικά, μπορεί η μία να πρέπει να κάνει χημειοθεραπεία και η άλλη όχι», διευκρινίζει.

Πρόκειται για ένα «τρομερό εργαλείο στα χέρια μας που μας καθορίζει ακριβώς τι πρέπει να κάνουμε», όπως λέει. «Αυτό είναι μεγάλο όφελος και για την ίδια την ασθενή που αποφεύγει θεραπείες που έχουν μεγάλη τοξικότητα και βέβαια και για το Εθνικό Σύστημα Υγείας», τονίζει η Αθηνά Χριστοπούλου. Η εξατομίκευση, όπως σου είπα είναι πλέον το κλειδί.

«Αυτό που είναι πολύ σημαντικό στην αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού είναι το να ξέρουμε από πολύ νωρίς το μοριακό προφίλ. Αυτό είναι όλα τα γονίδια που μπορεί να εμπλέκονται στην παθογένεια της νόσου. Στο μεταθετικό στάδιο αυτό που είναι εκπληκτικό κι έχει γίνει πια, είναι ότι οι γυναίκες με μεταστατικό καρκίνο του μαστού, ζούσαν πολύ λίγο, ίσως έναν χρόνο και ειδικά με σπλαχνική εντόπιση ζούσαν λίγους μήνες και βέβαια το όπλο μας ήταν μόνο η χημειοθεραπεία, τώρα πια οι γυναίκες αυτές απολαμβάνουν μακροχρόνιες επιβιώσεις τόσο που η ασθένεια τείνει να γίνει χρόνια νόσος», θα μου πει και η ελπίδα έχει χρωματίσει όχι μόνο τη φωνή της αλλά όλη την καθημερινότητά της, ως ιατρού πλέον. Τα πράγματα έχουν αλλάξει κατά πολύ στις θεραπείες και το οπλοστάσιο των ογκολόγων απέναντι στον καρκίνο ολοένα και ενισχύεται.

«Έχοντας από την αρχή και γνωρίζοντας το μοριακό προφίλ, μπορούμε πλέον να καθορίσουμε θεραπείες που είναι κομμένες και ραμμένες για τη συγκεκριμένη ασθενή», σημειώνει. «Παραδείγματος χάρη, οι γυναίκες με μεταστατικό καρκίνο μαστού, ορμονοθετικές και που έχουν αρνητικό το ογκογονίδιο HER -2 ωφελούνται πλέον πολύ από συνδυασμούς ορμονοθεραπείας, όχι μόνο στην πρώτη γραμμή θεραπείας, αλλά και στη δεύτερη και την τρίτη και την τέταρτη γραμμή. Αυτές οι νέες θεραπείες δηλαδή, έχουν παρεκτοπίσει τη χημειοθεραπεία από την πρώτη μας αντιμετώπιση, όπως κάναμε παλιότερα. Η χημειοθεραπεία μετατοπίστηκε σε πολύ μεταγενέστερες γραμμές. Φάνηκε ότι το όφελός τους, έναντι στις χημειοθεραπείες ήταν πολύ μεγαλύτερο», συμπληρώνει η Αθηνά Χριστοπούλου και διευκρινίζει: «Όταν λέμε όφελος εννοούμε, όφελος στις ανταποκρίσεις, στην ποιότητα ζωής, στο διάστημα επιβίωσης χωρίς εξέλιξη της νόσου και ένα πολύ πολύ σημαντικό όφελος στη συνολική επιβίωση».

Όσο για τους συνδυασμούς ορμονοθεραπείας που ανέφερε, η Αθηνά Χριστοπούλου διευκρινίζει: «Αυτά τα φάρμακα είναι οι CDK4/6 αναστολείς που συνδυαζόμενοι με ορμονοθεραπεία έχουν δώσει αυτό το μεγάλο όφελος. Στη συνέχεια σε αυτή τη γνώση έρχονται να προστεθούν και άλλες εξελίξεις όπως είναι η στόχευση του μονοπατιού PI3KCA, με ένα καινούργιο φάρμακο που κι αυτό έχει τη δική του θέση και προσθέτει όφελος σε αυτές τις ασθενείς. Αυτό προϋποθέτει να ξέρουμε το μοριακό προφίλ, από την αρχή για να σχεδιάσουμε την θεραπευτική μας στρατηγική».

Μία ακόμα σημαντική εξέλιξη αφορά τα γονίδια που είχε η Angelina Jolie, που υποβλήθηκε σε ολική μαστεκτομή για να αποφύγει να νοσήσει με καρκίνο του μαστού. «Κι αυτά πλέον στοχεύονται στη μεταστατική νόσο, και ειδικά στον τριπλά αρνητικό καρκίνο του μαστού, έναν κακό καρκίνο που πλέον έχουμε καταφέρει με την έρευνα να συνεχίζεται, να τον «διαβάσουμε» περισσότερο. Ο τριπλά αρνητικός καρκίνος δεν έχει ορμονικούς υποδοχείς και δεν έχει και το ογκογονίδιο HER 2. Εδώ βλέπουμε ότι στο μεταστατικό στάδιο και στα πιο πρώιμα στάδια, έχει θέση η χημειοθεραπεία, έχουν θέση τα αντιανδρογόνα και οι αναστολείς», αναφέρει η Αθηνά Χριστοπούλου.

«Μια πολύ σημαντική κατηγορία με πρώιμο και μετασταστικό καρκίνο του μαστού είναι αυτές οι γυναίκες που έχουν το ογκογονίδιο HER 2. Αυτό πρέπει να τονιστεί γιατί η αναγνώρισή του είναι μία πολύ παλιά ιστορία. Όταν καταφέραμε να το στοχεύσουμε ήταν μία σημαντική επανάσταση γιατί οι γυναίκες με μεταστατική νόσο με ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που στόχευε αυτόν τον υποδοχέα HER2 είδαμε ότι ζουν περισσότερο και μετά αυτό πέρασε και στα πρώιμα στάδια της νόσου», σημειώνει στη συνέχεια η ογκολόγος.

«Μετά καταφέραμε αυτόν τον υποδοχέα να τον χτυπήσουμε με δύο ακόμα μονοκλωνικά αντισώματα όπως είναι Trastuzumab και το Pertuzumab. Το τελευταίο πέρασε και στα πιο πρώιμα στάδια της νόσου. Κάναμε μία πολύ ισχυρότερη στόχευση αυτού του υποδοχέα και καταφέραμε έτσι ασθενείς με μεταστατική νόσο και σπλαχνική εντόπιση με συνδυασμό διπλής στόχευσης να ζουν πάνω από 5 χρόνια. Καταφέραμε επίσης στα πρώιμα στάδια της νόσου γυναίκες με καρκίνο του μαστού με το ογκογονίδιο HER 2 και όγκους πάνω από 2 εκατοστά να έχουμε και να δίνουμε χημειοθεραπεία μαζί με AntiHER θεραπεία, έτσι ώστε να έχουμε πλήρεις παθολογοανατομικές συνθέσεις, πράγμα που είναι πάντα προς όφελος της ασθενούς», θα μου πει κλείνοντας για το πού βρισκόμαστε σε σχέση με την αντιμετώπιση του καρκίνου σήμερα.

Τα χρόνια που «κάτι περιμέναμε»

«Οι θεραπείες έχουν προχωρήσει πάρα πολύ κι έχουν αλλάξει τη φυσική πορεία της νόσου. Μακρότερες επιβιώσεις, καλύτερη ποιότητα ζωής, γυναίκες οι οποίες είναι έτοιμες να ξαναμπούν στην παραγωγή και να είναι χρήσιμες», σχολιάζει η Αθηνά Χριστοπούλου σε σχέση με τη σημερινή κατάσταση στις θεραπείες κατά του καρκίνου του μαστού.

Αναρωτιέμαι αν το «πείσμα», το κίνητρο στην έρευνα ήταν οι πρώτες περιπτώσεις που χρειάστηκε να αντιμετωπίσει ως ιατρός. Τότε που δεν είχε όλα αυτά τα εργαλεία της έρευνας. «Σίγουρα όταν εγώ ξεκίνησα ήταν πολύ διαφορετικά τα πράγματα και σίγουρα βλέπαμε ότι η έρευνα προχωρούσε. Και ξαφνικά έγινε ένα break through με όλη αυτή τη γνώση με τη βοήθεια της μοριακής βιολογίας. Κάτι περιμέναμε και ήρθε η μοριακή βιολογία να μας δώσει τη γνώση για το πώς πρέπει να προχωράμε στην εξατομίκευση της θεραπείας», εξηγεί.

Για την Αθηνά Χριστοπούλου είμαστε ακόμα πολύ πίσω στην πρόληψη

«Πιστεύω ότι ακόμα σαν χώρα στην πρόληψη βρισκόμαστε πίσω, ίσως για λόγους κουλτούρας», θα μου πει η Αθηνά Χριστοπούλου, όταν ρωτώ αν και η πρόληψη έχει βελτιωθεί στην Ελλάδα, τώρα που σίγουρα η ενημέρωση είναι καλύτερη. «Επειδή έχει τύχει να έχω συμμετάσχει με τους γιατρούς του Αιγαίου σε εξορμήσεις σε απομακρυσμένα νησιά όπως επίσης και σε απομακρυσμένα χωριά της Αχαΐας και της Ηλείας, αυτό που διαπίστωσα ήταν ότι οι γυναίκες παρόλο που μάλλον είχαν τη γνώση ότι έπρεπε να κάνουν μαστογραφία, δεν το έκαναν. Η απάντηση ήταν “Ναι το ήξερα, αλλά τώρα, ξέρετε, δεν με άφηνε κι ο άντρας μου” χαριτολογώντας. Ξέρετε αυτό το χασκογελάω με το ζήτημα κι έρχονταν γυναίκες κι ανακαλύπταμε προχωρημένο καρκίνο του μαστού», μου λέει η Αθηνά Χριστοπούλου.

«Αυτό που σοκάρει είναι ότι ακόμα και τώρα το 2021, τους τελευταίους μήνες δηλαδή έχω τρεις καθηγήτριες που ήρθαν να με βρούνε με εξελιγμένο καρκίνο του μαστού. Αυτό θεωρώ ότι είναι ανεπίτρεπτο», επισημαίνει και καταλαβαίνει ότι κάτι φταίει για όλη αυτή την κουλτούρα.

Είναι ο φόβος; Το έβλεπαν και δεν ήθελαν να το αντιμετωπίσουν; Φταίμε εμείς που δεν κάνουμε πιο σωστή ενημέρωση; Κάτι φταίει για το ότι σήμερα βρίσκουμε ακόμα παραμελημένες περιπτώσεις.

«Βλέπουμε ότι οι γυναίκες αμελούν να κάνουν τη μαστογραφία τους, αμελούν να κάνουν το τεστ Παπανικολάου. Αμελούν. Είναι κρίμα που το λέω αλλά καμία γυναίκα δεν θα χάσει το ραντεβού για το μανικιούρ, το πεντικιούρ ή τη βαφή των μαλλιών, κάθε μήνα θα πάμε να κάνουμε τη ρίζα. Όμως η μαστογραφία είναι μαστογραφία και η αξία της πρόληψης στον καρκίνο του μαστού είναι πάρα πολύ σημαντική. Γιατί μόνο η πρόληψη είναι εκείνη που αν γίνει στάση ζωής θα σώσει ζωές», σημειώνει η Αθηνά Χριστοπούλου.

«Πρέπει να ευαισθητοποιηθούμε πάνω σε αυτό. Γίνονται προσπάθειες αυτή τη στιγμή ίσως με πιο τακτικές ενημερώσεις, με τους συλλόγους των ασθενών, με applications που θα ενημερώνει τις ασθενείς για τα ραντεβού της θεραπείας της. Κάπως πρέπει να αλλάξει ο τρόπος που σκεφτόμαστε», καταλήγει η ιατρός.

Πώς είναι μία γυναίκα να θεραπεύει γυναίκες

Η Αθηνά Χριστοπούλου δεν βρίσκει μεγάλες διαφορές στον τρόπο που αντιμετωπίζει τους ασθενείς της, είτε είναι γυναίκες με καρκίνο του μαστού, είτε άνδρες με τα δικά τους προβλήματα. Αναγνωρίζει όμως ότι η γυναικεία φύση είναι ένας ενωτικός παράγοντας.

«Δεν νομίζω ότι είναι διαφορετικό από τον τρόπο που βοηθάμε τους άνδρες. Απλά σαν γυναίκες μεταξύ μας έχουμε μία μεγαλύτερη ευαισθησία. Εκείνη την ώρα που αντιμετωπίζουμε μία γυναίκα που έχει πρόβλημα προβάλλουμε και τον ίδιο μας τον εαυτό, ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί σε εμάς, στην κόρη μας, στις αδερφές μας, στη μητέρα μας. Ίσως, λοιπόν, υπάρχει μία μεγαλύτερη ευαισθησία την ώρα που τις αντιμετωπίζεις γιατί προβάλλεις και τη γυναικεία σου φύση. Αλλά όχι ότι έχει διαφορά στην αντιμετώπιση με προβλήματα που έχουν οι άνδρες, ίσως έχει μία μεγαλύτερη εμπλοκή συναισθηματική, που έχει να κάνει με αυτό που είπα», εξηγεί.

«Μπαίνουμε λίγο περισσότερο στο πρόβλημα που αντιμετωπίζει μία γυναίκα, που ίσως θα χάσει τα μαλλιά της, που μπορεί να χρειαστεί μία επέμβαση στο μαστό και να χάσει μέρος της θηλυκότητάς της (που τώρα πια, βέβαια, οι ριζικές μαστεκτομές είναι πολύ πιο σπάνιες απ’ ό,τι ήταν στο παρελθόν). Αλλά νομίζω ότι μπαίνοντας σε αυτή τη θέση τις αντιμετωπίζουμε με λίγο μεγαλύτερη ευαισθησία», σημειώνει.

Οι καθημερινές στιγμές χαράς για την Αθηνά Χριστοπούλου

Σε ένα επάγγελμα στον χώρο της υγείας, αναρωτιέμαι ποια είναι η στιγμή που έχει δώσει τη μεγαλύτερη χαρά στην Αθηνά Χριστοπούλου. Οι νέες θεραπείες κατά του καρκίνου του μαστού, ωστόσο, έχουν κάνει τη χαρά καθημερινότητα. «Είναι πολλές στιγμές που μου έχουν δώσει χαρά στην πορεία μου γιατί έτσι όπως έχει αλλάξει η ογκολογία. Πλέον μιλάς για δυνητικά ιάσιμους όγκους, βλέπεις ασθενείς με μεταστατικό καρκίνο μαστού να χαίρονται τη ζωή, να κάνουν τις διακοπές τους, να ταξιδεύουν στο εξωτερικό να θέλουν να προσφέρουν, να βοηθήσουν και άλλες γυναίκες κι αυτές είναι οι καθημερινές στιγμές, δεν είναι μία στιγμή χαράς, ακριβώς επειδή έχουν αλλάξει πολύ τα πράγματα στη θεραπευτική αντιμετώπιση», εξηγεί η Αθηνά Χριστοπούλου.

Η ίδια εξηγεί ότι αυτό που λέει πάντα στους ασθενείς της είναι πώς ο καρκίνος είναι ο καρκίνος. Δεν χρειάζεται να φοβόμαστε να τον λέμε πια. «Αυτό που λέω πάντα στους ασθενείς μου για τους ενδυναμώσω, είναι ότι ο καρκίνος είναι κάτι που το λέμε πλέον. Είναι ο καρκίνος, δεν είναι η επάρατη νόσος, δεν είναι το κακό σπυρί, είναι ο καρκίνος και είναι μία νόσος την οποία την αντιμετωπίζουμε στις περισσότερες των περιπτώσεων. Οπότε σε αυτό το ταξίδι του ασθενούς είμαστε μαζί, ο γιατρός κρατάει το χέρι του ασθενούς, προχωράει και πάντοτε η ελπίδα είναι αυτή που πεθαίνει τελευταία», τονίζει.

Αθηνά Χριστοπούλου: Παθολόγος – Ογκολόγος και τρίτεκνη μητέρα

Η Αθηνά Χριστοπούλου είναι μητέρα τριών γιων, τα οποία μεγάλωσαν παρακολουθώντας τη να διαβάζει, να μελετά σκληρά, να εκπαιδεύεται, να μιλά για την ογκολογία σε ομιλίες, να δραστηριοποιείται πολύ ενεργά στον κλάδο της. Πόσο εύκολο ήταν για εκείνη να τα μεγαλώνει χωρίς να χάνει την αισιοδοξία και την ενέργειά της, ενώ αποφάσισε να ασχοληθεί με έναν τόσο δύσκολο κλάδο;

«Νομίζω ότι όταν τα παιδιά μου ήταν μικρά, γιατί τώρα πια είναι μεγάλα, κατάφερνα όταν γύριζα σπίτι να έχω έναν αμυντικό μηχανισμό να το πω έτσι, είχα έναν διακόπτη όπου με απορροφούσαν τα παιδιά και οι έγνοιες τους και τα άλλα έμεναν πίσω. Βέβαια είχαν μία μητέρα που ήταν πάντα σε έναν δρόμο, σε ένα διάβασμα, που τους έλεγε καθόμαστε στο τραπέζι και εσείς διαβάζετε τα δικά σας κι εγώ τα δικά μου. Είχαν ένα πρότυπο σίγουρα, αλλά σε αυτές τις ηλικίες, επειδή ήταν μικρά κι εγώ πολύ πιο νέα και ο καρκίνος ήταν νόσος της τρίτης ηλικίας, δεν κουβαλούσα μαζί άγχη γιατί το θεωρούσα λίγο ότι κάποια επίπτωση καρκίνου σε εμάς ήταν κάτι πολύ μακρινό. Τώρα με πιάνει το άγχος που έχουν μεγαλώσει. Τους λέω πώς πρέπει να προσέχουν, πώς να μην καπνίζουν, πώς να γυμνάζονται, πόση σημασία έχει η πρόληψη. Τους το λέω συνέχεια μέχρι που μου απαντούν «Εντάξει μαμά, ok». Δεν ξέρω γιατί, είναι τα χρόνια που περνάνε;», σχολιάζει η Αθηνά Χριστοπούλου.

«Σίγουρα ήταν πολύ δύσκολο να κάνεις αυτή τη δουλειά και να έχεις και οικογένεια. Όμως η οικογένειά μου με στήριξε, και τα παιδιά μου με στήριξαν. Μπορεί να τους έλειπα ακόμα κι όταν ήμουν στο σπίτι, γιατί μπορεί να ήμουν απορροφημένη στο διάβασμα το δικό μου ή το δικό τους, σίγουρα όμως με έβλεπαν. Αν εξαιρέσουμε τα σαββατοκύριακα που ήταν πάντα γεμάτα συνέδρια, ομιλίες και εθελοντισμό πολύ. Νομίζω ότι καταφέραμε και βρήκαμε μία ισορροπία», καταλήγει και την αφήνω να συνεχίσει το τόσο γεμάτο, υποχρεώσεις αλλά κι ελπίδα, πρόγραμμά της.