Η Άννα Βαμβακερού θέλει το στίγμα γύρω από τον αυτοτραυματισμό να εξαλειφθεί

Επίσης, αποτελεί μια ευκαιρία για την προώθηση της εκπαίδευσης και της υποστήριξης, ώστε τα άτομα να καταλάβουν καλύτερα τις ρίζες και τους λόγους του αυτοτραυματισμού. Είναι σημαντικό όσοι βιώνουν τέτοιου είδους καταστάσεις να ζητήσουν βοήθεια από επαγγελματίες ψυχικής υγείας, καθώς υπάρχουν αποτελεσματικές θεραπείες που μπορούν να τους βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν τα βαθύτερα συναισθήματα και να βρουν υγιέστερους τρόπους διαχείρισης των συναισθημάτων τους.

Ακριβώς και γι’ αυτό τον λόγο μιλήσαμε με την Άννα Βαμβακερού, ψυχολόγο MSc και συστημική ψυχοθεραπεύτρια, με προπτυχιακές σπουδές στο Ρέθυμνο στο τμήμα Ψυχολογίας και μεταπτυχιακό στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου για την ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων, ενώ ολοκλήρωσε την εκπαίδευση της στην Συστημική Ψυχοθεραπεία και Συμβουλευτική στο Κέντρο Συστημικής Μελέτης και Θεραπείας της Θεσσαλονίκης. Η ίδια διατηρεί γραφείο στην Αλεξανδρούπολη και παράλληλα ασχολείται ενεργά με την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας γύρω από ζητήματα ψυχικής υγείας. Με βάση την εμπειρία της, η Άννα Βαμβακερού μάς είπε όσα πρέπει να γνωρίζουμε για τον αυτοτραυματισμό, με τον πιο επεξηγηματικό τρόπο, αλλά τόνισε και τη σημασία του να εξαλείψουμε το στίγμα γύρω από το φαινόμενο.

– Με βάση όσα γνωρίζεις από επιστημονικής άποψης, τι είναι ο αυτοτραυματισμός;

Με την έννοια του βασανισμού και του τραυματισμού, προσπαθούμε να αποδώσουμε την κατάσταση κατά την οποία ένα άτομο με σκόπιμο τρόπο προβαίνει στο να προκαλέσει βλάβη, πόνο και τραυματισμό προς τον εαυτό του, κυρίως το στο σώμα του. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι εκδήλωσης, με πιο σύνηθες να είναι το κόψιμο, το κάψιμο, το ξύσιμο και η παρεμβολή στο να επουλωθεί μια πληγή.

– Τι μπορεί να οδήγησει στο να βλάψει κάποιος/-α τον εαυτό του;

Σίγουρα πρέπει να δοθεί χώρος στο να παρατηρήσουμε το υποκειμενικό βίωμα του κάθε ανθρώπου. Δηλαδή, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας οδηγείται στο να βλάψει τον εαυτό του. Η βλάβη συνήθως τείνει να συνδέεται με δυσκολίες σε διαπροσωπικές σχέσεις, για παράδειγμα με την οικογένεια ή με φιλικές σχέσεις. Μπορεί ακόμα να συνδέεται με περιόδους όπου βιώνονται έντονα και δύσκολα συναισθήματα ή μπορεί να υπάρξουν ξαφνικές αλλαγές στη ζωή του ατόμου, όπως για παράδειγμα μια μετακόμιση. Μπορεί να υπάρχουν συγκρούσεις ή χαμηλή αυτοεκτίμηση. Αξίζει να παρατηρήσουμε αναλυτικά το τι έχει οδηγήσει το κάθε άτομο μεμονωμένα να προβεί σε μια τέτοια ενέργεια.

Το ξύσιμο, το κόψιμο, το κάψιμο και η παρεμβολή στην επούλωση πληγών ανήκουν στον άμεσο τρόπο αυτοτραυματισμού. Γιατί υπάρχουν και έμμεσες μορφές που συνήθως συναντώνται στα αγόρια, όπως είναι η έκθεση σε ριψοκίνδυνες καταστάσεις, όπως η χρήση διαφόρων ουσιών και η εμπλοκή σε βίαιες καταστάσεις.

– Δηλαδή, αυτό μπορεί να είναι επί της ουσίας μια κραυγή βοήθειας;

Στη βιβλιογραφία βλέπουμε να παρομοιάζεται πολλές φορές και με μια μορφή ομιλίας προς το σώμα. Δηλαδή ότι κάπως την ώρα που πληγώνω τον εαυτό μου, «σπάω» τη σιωπή και έτσι είναι σαν το δέρμα μου να έχει μία φωνή.

«Αρχίζει το δέρμα μου να έχει μια φωνή μεταφορικά. Με έναν τρόπο λέω ότι κάτι δεν λειτουργεί. Κάτι δεν μου ταιριάζει πλέον και θέλω να βγω από αυτό».

– Αν δούμε κάποιο σημάδι σε κάποιο κοντινό μας πρόσωπο που παραπέμπει σε αυτοτραυματισμό, τι μπορούμε να κάνουμε;

Για αρχή να πούμε ότι ακόμη είναι πολύ έντονο το στίγμα γύρω από τον αυτοτραυματισμό και υπάρχει μια τάση να τo κρύβουμε και να μην κάνουμε κάτι γι αυτό. Οπότε είναι σημαντικό αν παρατηρήσουμε κάτι, να επέμβουμε και να προσεγγίσουμε το άτομο με σεβασμό και ψυχραιμία, για να μπορέσουμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει.

Εννοείται πως μπορούμε πάντα να ζητάμε βοήθεια και από επαγγελματίες ψυχικής υγείας και, ανάλογα με τη φάση που θα πετύχουμε το άτομο, να παρέμβουμε όπου χρειαστεί. Χρειάζεται μια επαγρύπνηση γύρω από το θέμα, για να δούμε αν θα συμβεί κάτι και κυρίως για να φύγουμε από τη σύνδεση με το στίγμα, γιατί μας κρατάει μακριά από την αλήθεια.

«Σε περίπτωση που έχει προβεί κάποιο άτομο από το οικογενειακό πειρβάλλον σε αυτοτραυματισμό, το παιδί μας ειδικότερα, δεν πρέπει να μπούμε σε μια διαδικασία να αναρωτηθούμε αν φταίμε ή κάναμε κάτι λάθος».

Δηλαδή να αποφύγουμε για αρχή αυτές τις σκέψεις και να μπούμε στην επίλυση του θέματος. Οπότε μπαίνουμε στη διαδικασία να του δώσουμε βοήθεια και να είμαστε κοντά αν φοβόμαστε ότι είναι σε κάποια δύσκολη στιγμή.

Αξίζει να μπούμε σε μια αναστοχαστική διάθεση. Τι θέλει τώρα να μου μεταφέρει με αυτό το μήνυμα; Τι μπορεί να χρειάζεται; Κυρίως να προσπαθήσουμε εμείς οι ίδιοι να φύγουμε από το ταμπού, το να το κρύψουμε: Να μείνουμε στο σπίτι μας. Να μην βγει παραέξω. Να μην το μάθει κανείς. Καμιά φορά ακούμε αφηγήσεις όπως «τα κάνει και δεν τα εννοεί και θέλει να τραβήξει την προσοχή». Νομίζω από την αμηχανία μας ίσως, μειώνουμε την ένταση αυτού που συμβαίνει.

«Να απελευθερωθούμε από αυτή την αίσθηση της ντροπής για να μπορέσουμε να μπούμε σε μια αλλαγή».

– Στην Ελλάδα το βλέπουμε συχνά το φαινόμενο; Σε ποιες ηλικίες παρατηρείται πιο έντονα;

Oι ηλικίες, που παρατηρείται πιο έντονα ο αυτοτραυματισμός συνήθως είναι γύρω στα 12-13 έτη και το παρατηρούμε πιο έντονα εκεί στην εφηβεία. Κυρίως τα κορίτσια είναι αυτά που προβαίνουν σε άμεσες μορφές αυτοτραυματισμού. Το κόψιμο είναι πιο συνηθισμένο στα κορίτσια και αντίστοιχα το βλέπουμε λιγότερο στα αγόρια, τα οποία και ασχολούνται παραπάνω με τις έμμεσες μορφές αυτοτραυματισμού.

– Υπάρχει κάποια συγκεκριμένη μέθοδος ψυχοθεραπείας που μπορούν να ακολουθήσουν όσοι έχουν την τάση για αυτοτραυματισμό;

Πολλές μορφές φαίνεται πως βοηθούν. Αλλάζει το ιδεολογικό πλαίσιο όταν αλλάζει και η κάθε προσέγγιση, δηλαδή ο τρόπος που βλέπουμε αυτό που συμβαίνει. Εγώ θέλω να τονίσω ότι ανεξάρτητα από τη μορφή της ψυχοθεραπείας που θα ακολουθηθεί, είναι πολύ μεγάλη ανάγκη η εξατομίκευση του κάθε περιστατικού. Δεν είναι σκοπός μόνο να εξαφανίσουμε τις τρομακτικές φάσεις, αλλά παράλληλα να βελτιωθεί και το ό,τι κρύβεται πίσω από αυτό. Πρόκειται για την ανάγκη να ακουγόμαστε.

«Δεν μας νοιάζει απλά να μειωθεί το σύμπτωμα. Μας ενδιαφέρει να βελτιωθεί και ό, τι άλλο υπονοείται από κάτω».

Αυτό που βλέπουμε στη βιβλιογραφία είναι ότι υπάρχουν 3 κατηγορίες λόγων που υπάρχει αυτοτραυματισμός και βλέπουμε συχνά να υπάρχει μία αίσθηση του εαυτού που αξίζει να τιμωρηθεί. Ότι «το αξίζω να πονέσω, ότι μάλλον κάτι κάνω λάθος και μου αξίζει».

Μία 2η κατηγορία που βλέπουμε να εμφανίζεται συχνά είναι το ότι «έχω την ανάγκη να μην νιώσω τίποτα, ότι είναι τόσο μεγάλη η ένταση και το στρες που ζω» ή ότι «έχω πάρα πολλές επιδόσεις φορτωμένες στον εαυτό μου και όταν τραυματίζομαι, για λίγη ώρα, συγκεντρώνομαι στα συναισθήματά μου, στον πόνο, και άρα κάπως η ένταση μειώνεται».

Μια 3η κατηγορία είναι ουσιαστικά όταν νιώθεις ότι «είμαι τόσο πληγωμένος, αλλά κανείς δεν νοιάζεται και με πληγώνει αυτό ακόμα παραπάνω». Οπότε και βάσει αυτού που μόλις αναφέραμε, είναι και διαφορετικός ο τρόπος που αξίζει να παρέμβουμε.

 

 

 

Για παράδειγμα, αν μιλάμε για την 1η κατηγορία που νιώθουμε ότι αξίζουμε τον αυτοτραυματισμό, ίσως χρειάζεται να χτίσουμε και να εστιάσουμε στη δημιουργία μιας αυτοσυμπόνιας, στο κομμάτι του αρχίζω και με κατανοώ και στοχάζομαι πάνω στο βίωμά μου. Αν μιλάμε για τη 2η κατηγορία, έχει νόημα να εστιάσουμε στο πως μπορώ να εκφράσω αλλιώς τα συναισθήματά μου. Για την 3η κατηγορία αντίστοιχα να δω πως αλλιώς μπορώ να εκφράσω το τι χρειάζομαι.

– Τι έχεις παρατηρήσει μέχρι στιγμής από τα άτομα που έχουν προβεί σε ενέργεια αυτοτραυματισμού;

Έχω να πω πως μετά την πανδημία του covid βλέπουμε μια αύξηση στον αυτοτραυματισμό. Σαν να έχει αυξηθεί το κομμάτι που νιώθει κανείς ότι δεν μπορεί να επικοινωνήσει και να μιλήσει γι’ αυτά που του συμβαίνουν και κάπως καταλήγει να πληγώνεται. Επίσης παρατηρούμε τις περιγραφές των ανθρώπων που τραυματίζονται να είναι έντονα φορτισμένες, δηλαδή εμπεριέχουν πόνο και δυσκολία. Αυτό που θεωρώ πολύ σημαντικό είναι σίγουρα η δημιουργία ενός κλίματος μέσα στην οικογένεια ώστε ο γονιός να μπορεί να αντέξει, αν το παιδί του δεν είναι καλά.