Η Δανάη Σιώζιου βρίσκει καταφύγιο στην ποίηση

Η Δανάη Σιώζιου είναι μια ποιήτρια που οι αναγνώστες της την θεωρούμε φωνή μιας γενιάς. Εκείνη δεν νιώθει έτσι. Το Μάρτιο του 2016 κυκλοφόρησε την πρώτη της συλλογή Χρήσιμα παιδικά παιχνίδια, για την οποία τιμήθηκε με το Βραβείο Γιάννης Βαρβέρης της Εταιρείας Συγγραφέων και με το Κρατικό Βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα.

Τον Μάρτιο του 2021, η Δανάη Σιώζιου κυκλοφόρησε τα Ενδεχόμενα Τοπία (επίσης από τους αντίποδες) για να μας θυμίσει ότι «Αν άνοιγε κανείς τους ανθρώπους/ θα έβρισκε μέσα τοπία». Σχεδόν ένα χρόνο μετά, διαβάζαμε τα ποιήματά της που λειτούργησαν ως ημερολόγιο μιας νέας γυναίκας που περνούσε καρκίνο του μαστού και κατέγραφε με ειλικρίνεια τις φοβίες της. Κι αυτό ήταν μια γενναία πολιτική πράξη. 

 

– Δανάη Σιώζιου, πώς κατάφερε ένα κορίτσι που μεγάλωσε στην Καρλσρούη και την Καρδίτσα να γίνει η φωνή της millennial γενιάς της; 

Αποφεύγω την έννοια της γενιάς και δεν πιστεύω ότι είμαι η φωνή των νέων ανθρώπων σήμερα, παρόλη την αναγνώριση που έχω λάβει, κυρίως από το αναγνωστικό κοινό, το οποίο ασφαλώς δεν είναι μόνο νέοι. Πιστεύω στην πολυφωνία, η οποία όπως υπάρχει στη ζωή, έτσι υπάρχει και στη λογοτεχνία. Στην Καρλσρούη δεν έγραφα, γιατί ήμουν πολύ μικρή όταν φύγαμε, ήρθα στην Καρδίτσα στην πρώτη δημοτικού, οπότε εκεί ξεκίνησα να γράφω.

Για αρκετό καιρό έγραφα σε 2 γλώσσες, αλλά μετά επέλεξα τα ελληνικά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι σταμάτησα να σκέφτομαι ή να ονειρεύομαι σε 2 γλώσσες. Στην πορεία της ζωής μου αγάπησα κι άλλες γλώσσες. Προέρχομαι από διάφορα μέρη και έχω ζήσει σε διάφορα μέρη, ενώ από πολύ μικρή μου άρεσε να ακούω τις ιστορίες που λέγανε οι μεγάλοι, μου άρεσαν τα παραμύθια και άλλα πράγματα της φαντασίας, ανύπαρκτα κι ωστόσο υπαρκτά. Από πολύ μικρή φαντάστηκα τις λέξεις σαν γεράκια και σαν ηλιοτρόπια και είδα πολλές φορές τα ποιήματα να παίζουν στις αλάνες και τα χωράφια, στα οποία έπαιζα κι εγώ. 

– Έκανες ποίηση τον ρατσισμό που βίωσες σε Γερμανία κι Ελλάδα; 

Έχω μιλήσει για το βίωμα του ρατσισμού, αλλά δεν έχω γράψει εκτεταμένα γι’ αυτό, κυρίως, γιατί στην δική μου περίπτωση ο ρατσισμός ήταν λιγότερο έντονος σε προσωπικό επίπεδο και σίγουρα όχι τόσο σοβαρός όσο ήταν προς τους παππούδες μου και προς άλλες κοινωνικές ομάδες, τότε και σήμερα. Είναι ένα θέμα που θίγω έμμεσα σε ποιήματα όπως το Βερολίνο ή το Ελληνικό Όνειρο.

Ζούμε σε μια σκληρή κοινωνία, υπάρχουν έμφυλες, εθνοτικές και ταξικές ιεραρχήσεις. Στην Ελλάδα για παράδειγμα δεν έχουμε πολλά λογοτεχνικά παραδείγματα από συγγραφείς που να ανήκουν στη δεύτερη ή τρίτη γενιά μεταναστών. Εκεί βλέπεις τα φράγματα. Χάνουμε από αυτό, είναι τεράστιο κεφάλαιο. Η φίλη μου, η Μπρικένα Γκίστο, η οποία γράφει στα ελληνικά, αλλά διαβάζει και στα αλβανικά, γράφει στο ποίημά της Στο δρόμο για το σπίτι για τον μετανάστη ήρωά της: «Πώς να μάθει να στήνει λέξεις στη σειρά, όταν του ξερίζωσαν τη γλώσσα;».

– Γράφεις για το Ελληνικό Όνειρο. Υπάρχει ακόμη η ελπίδα του; Ή παραμένουμε «σιωπηλοί σαν το μέλλον»; 

Το Ελληνικό όνειρο είναι ένα ποίημα για τη ζωή των παππούδων και των γονιών μου. Για όλους τους ανθρώπους που πιστεύανε ότι φταίνε οι ίδιοι που ήταν φτωχοί και μας παρακινήσανε να μάθουμε γράμματα για να προκόψουμε. Η οικονομική και κοινωνική κρίση που ξεκίνησε στην Ελλάδα σταδιακά από το 2005 και μετά, ήτανε μεγαλύτερο πλήγμα -εκείνη τη στιγμή- για εκείνους παρά για εμένα που ακόμα δεν είχα ενηλικιωθεί τότε.

Θυμάμαι ότι είχα ντραπεί πολύ το 2012 όταν είχε εκλεγεί η Χρυσή Αυγή κι έβαλα τα κλάματα. Έμενα στο Βερολίνο τότε, είχαμε καλέσει φίλους για φαγητό και βλέπαμε τις εκλογές. Βέβαια στην πορεία βρέθηκα αντιμέτωπη με τη σκληρή πραγματικότητα της κρίσης σε όλα τα επίπεδα, όπως και με όλα τα γεγονότα που ακολούθησαν στη χώρα μας και στον υπόλοιπο κόσμο. Σήμερα επικρατεί μία ματαίωση, ο αυξανόμενος αυταρχισμός, η φτωχοποίηση και πολλά φαινόμενα βίας. Επιβιώνουν ακόμα ηγεμονικές αντιλήψεις για την έννοια της «καλής ζωής», ωστόσο δεν νομίζω ότι υπάρχει η πίστη ότι θα έχουμε κάποια σταθερή πρόοδο όπως παλιότερα. Ίσως οι μετανάστες και οι πρόσφυγες που πεθαίνουν στις θάλασσες και στα σύνορα να έχουν στο μυαλό τους ένα τέτοιο όνειρο. 

– Για πόσα πράγματα έχεις κάνει χώρο στη ζωή σου;

Τα τελευταία χρόνια έκανα χώρο για το πένθος, την αποδοχή των απωλειών και των τραυμάτων. Στη ζωή μου έχω κάνει χώρο κυρίως για την τρυφερότητα και την αγάπη. Τον τελευταίο καιρό, κάνω ξανά χώρο στη ζωή μου για τη λογοτεχνία. Ολοκλήρωσα ένα καινούριο βιβλίο, έχει τίτλο Επιστολές κι ελπίζω να κυκλοφορήσει φέτος. Εκτός από αυτό, γράφω άλλα 2 βιβλία και κάπως αισθάνομαι ότι έχω πιάσει το νήμα και μπορώ να δουλέψω ξανά.

– Πέρα από τα πολλά και σημαντικά βραβεία που σου έδωσε η χώρα σου, τι άλλο σου παρέχει πρακτικά για να σε βοηθήσει οικονομικά να παράγεις πολιτισμό; 

Η Ελλάδα δεν έχει πολλά βραβεία, έχει ελάχιστα και κυρίως δεν έχει προγράμματα στήριξης των συγγραφέων, του βιβλίου και της ανάγνωσης γενικότερα. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, οι όποιες διακρίσεις μοιάζουν συγκυριακές.

Δανάη Σιώζιου: «Οι περισσότερες και οι περισσότεροι βιοπορίζονται από δουλειές εντελώς άσχετες με τη συγγραφή. Πολλές και πολλοί δεν έχουν καν συμβόλαια για τα βιβλία τους».

Κονδύλια για τις μεταφράσεις δεν υφίστανται, ούτε και χρηματοδοτήσεις για να ταξιδέψουν οι συγγραφείς εκτός Ελλάδας και να προωθήσουν τη δουλειά τους. Δεν υπάρχει Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, ούτε άλλοι φορείς, ανάλογου χαρακτήρα.  Χρειάζονται δραστικές αλλαγές με όσο πιο δημοκρατικό και σοβαρό τρόπο γίνεται, είναι θέμα επαγγελματισμού και φροντίδας του ελληνικού βιβλίου και των δημιουργών του, αλλιώς θα μιλάμε για οπισθοδρόμηση σε όλα τα επίπεδα.

– Πόσο αντιφατική υπήρξε για σένα η ζωή μέσα σε 12 μήνες, τον Μάρτιο του 2021 εκδοθήκαν τα «Ενδεχόμενα τοπία» και τον Φεβρουάριο του 2022 έγινε η διάγνωσή σου; 

Όταν εκδόθηκαν τα Ενδεχόμενα τοπία ήμουν σε ένα residency στην Ελβετία, γύρισα μετά από αρκετούς μήνες στην Ελλάδα. Λίγο αργότερα ήρθε η διάγνωση. Η ζωή μου άλλαξε για πάντα και εγώ δεν είχα κανέναν έλεγχο και καμία επιλογή μέσα σε όλο αυτό που συνέβαινε.

– Κατάφερες να κάνεις ποίηση και το βίωμα του καρκίνου, της διπλής μαστεκτομής και των θεραπειών· αυτό είναι σίγουρα γενναίο. Ήταν για να ξορκίσεις το πένθος του ακρωτηριασμού ή μια ακόμη ευκαιρία για μοίρασμα (ως ακτιβιστική πράξη απέναντι στις γυναίκες); 

Την ασθένειά μου την κοινοποίησα αρκετούς μήνες μετά τη διάγνωσή μου. Δεν μου αρέσει η λέξη ακτιβισμός και αποφεύγω να τη χρησιμοποιώ -αν και το έχω κάνει πάνω στη συζήτηση κάποιες φορές. Για πολλούς μήνες δεν μπορούσα ούτε να γράψω, ούτε να διαβάσω, ούτε να κάνω τίποτα, γιατί πονούσα. Τα ελάχιστα ποιήματα που έγραψα κατά τη διάρκεια όλων αυτών, μου επέστρεψαν σταδιακά τη φωνή μου και με βοήθησαν να σταθώ στα πόδια μου. Τα έγραψα για εμένα και τα δημοσίευσα αργότερα όταν αποφάσισα να μιλήσω συνολικότερα για όλα αυτά, ώστε να τα διαβάσουν και άλλοι άνθρωποι που ενδεχομένως να υπέφεραν όπως εγώ τότε.

Δανάη Σιώζιου: «Το πένθος δεν ξορκίζεται δυστυχώς, πρέπει να το βιώσεις για να μπορέσεις να συνεχίσεις, αλλιώς καταλήγεις μισός άνθρωπος». 

-Γιατί κάνατε το site Βιβλιογεωγραφία; Και πώς πηγαίνει αυτή η ωραία κοινότητα; 

Σκοπός της Βιβλιογεωγραφίας είναι καταρχάς να ενημερώνει τους βιβλιόφιλους για τα τεκταινόμενα στον χώρο του βιβλίου, αλλά εμένα ειδικά με ενδιαφέρει πολύ το γεγονός ότι μέσω της πλατφόρμας μπορούμε να αποθηκεύουμε όλες τις δραστηριότητες γύρω από το βιβλίο, να φτιάξουμε μια βάση δεδομένων ερευνητικού χαρακτήρα, η οποία θα παραμείνει, ενώ για πρώτη φορά θα έχουμε διαθέσιμα τέτοια δεδομένα για τη δραστηριότητα στον τομέα του βιβλίου στην χώρα μας. Το πρόγραμμα το διευθύνει η καθηγήτρια Άννα Καρακατσούλη και εργάζονται σε αυτό δύο άτομα αυτή τη στιγμή, καθώς δεν έχουμε επαρκή χρηματοδότηση. Ωστόσο, έχουμε καταφέρει να εκπληρώσουμε αρκετούς από τους αρχικούς μας στόχους.

– Πώς μιλάς για τα γυναικεία βιώματα σε ένα ποίημα; Και υπάρχει ο ιδανικός αναγνώστης σου; 

Όπως μιλάω για οτιδήποτε άλλο, δεν είναι κάτι που το σκέφτομαι ιδιαίτερα, ωστόσο οφείλω να πω, ότι δεν ήταν πάντα εύκολο να ενσωματώσω τα στοιχεία που ήθελα στη γραφή μου, αυτό ήταν ασφαλώς ένα καλλιτεχνικό «στοίχημα», αλλά και κάτι που είχε να κάνει με διάφορες αγκυλώσεις της κοινωνίας μας. Δεν γράφω για τους αναγνώστες μου, γράφω καταρχάς για εμένα (ασφαλώς αντιλαμβάνομαι τον εαυτό μου και σαν αναγνώστρια), όπως όταν μαγειρεύω, μαγειρεύω για να φάω κάτι που θέλω, οπότε αντιστοίχως όταν γράφω, γράφω καταρχάς για να περάσω εγώ καλά και για να διευρύνω τα όρια και τις δυνατότητές μου. Καμιά φορά συμβαίνει να διασκεδάσουν κι άλλοι άνθρωποι μετά διαβάζοντας όλα αυτά, που έχω φτιάξει κι αυτό είναι ωραίο.

– Το 2023 ως συλλογικότητα Μωβ Μέδουσες διοργανώσατε ένα φεμινιστικό φεστιβάλ. Θα το επαναλάβετε;

Οι Μωβ Μέδουσες είναι μία ομάδα ετερόκλητων ανθρώπων που συζητούν μεταξύ τους και διοργανώνουν ένα διαθεματικό, λογοτεχνικό φεστιβάλ με επίκεντρο το φύλο και τη λογοτεχνία. Η γλώσσα και η λογοτεχνία είναι δυναμικά πεδία που σε όλες τις εποχές δοκιμάζουν τα όρια και τις αντοχές τους. Είναι σημαντικό να τίθενται ερωτήματα και να καλλιεργούνται το έδαφος και οι συνθήκες για όσα θα θέλαμε να δούμε να γίνονται. Για εμένα ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα είναι: πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε κοινότητες που αλληλεπιδρούν δημιουργικά και ουσιαστικά μεταξύ τους και με την κοινωνία; Πώς επηρεάζουν τα όρια του κόσμου και της καθημερινότητας του καθενός τη γλώσσα και τη λογοτεχνία; Ναι, το φεστιβάλ θα επαναληφθεί μέσα στο 2024.

– Δανάη Σιώζιου, ποια Ελληνίδα ποιήτρια σε επηρέασε;   

Με επηρέασαν σχεδόν όλες οι Ελληνίδες ποιήτριες που διάβασα στο σχολείο και πολλές σύγχρονες φωνές που ξεκίνησα να διαβάζω αργότερα, από το πανεπιστήμιο και μετά. Αυτό που με προβληματίζει είναι οι φωνές που δεν γνώρισα και δεν με έχουν επηρεάσει. Είμαι σίγουρη πως γράφονταν σε όλες τις εποχές σπουδαία ποιήματα από γυναίκες ─ τα περισσότερα δεν θα τα διαβάσουμε ποτέ. 

– Πώς είναι να έχεις γενέθλια μετά τα 30; 

Η αλήθεια είναι ότι κρίση ηλικίας πέρασα στα 27 και όχι στα 30, ωστόσο έγραψα αυτό το ποίημα, γιατί ήθελα να υπονομεύσω την τάση που έχει διαχρονικά η κοινωνία μας να μην επιτρέπει στις γυναίκες, όχι να μεγαλώσουν ή να γεράσουν, αλλά ενίοτε να ενηλικιωθούν. Ήθελα να γελάσω με όλα αυτά και χαίρομαι που κατάφερα να γράψω αυτό το ποίημα.

– Νιώθεις ότι το φως στην Ελλάδα αγνοείται; Και μας έχουν επιβάλει τον σκοταδισμό;  

Νιώθω ότι διασχίζω αυτή την εποχή της γενικευμένης ματαίωσης, της αυταρχικότητας, της αυξανόμενης αντικοινωνικότητας και της βίας, οι δημοκρατίες της Ευρώπης ενώ υποστηρίζουν ότι αντιμάχονται αυταρχικά καθεστώτα, υιοθετούν συχνά πολιτικές με εγκληματικές συνέπειες, όπως για παράδειγμα στις περιπτώσεις του προσφυγικού ή της Παλαιστίνης.

Δανάη Σιώζιου: «Μου είναι όλο και πιο δύσκολο να φανταστώ τον κόσμο που ονειρεύομαι και στον οποίο υπάρχουν λέξεις όπως κοινότητα, ελευθερία, κατάργηση φυλακών, αποποινικοποίηση».

Με τρομάζει το μίσος, οι άνθρωποι που μιλούν από θέση ηθικής υπεροχής και οι γενικεύσεις, η εκμετάλλευση των αδύναμων και η ολοένα και πιο δύσκολη καθημερινότητα, η ποπ εκλαΐκευση του νεοφιλελευθερισμού και των ατομικιστικών του αξιών, ο αγώνας για την επιβίωση που γίνεται όλο και πιο δύσκολος για πολλούς ανθρώπους.

Βρίσκω καταφύγιο στην ποίηση, στους φίλους, στις κοινότητες που ανήκω, μέσα στις οποίες προσπαθώ να ακούω και να μαθαίνω.

– Διαβάζουν οι νέοι, οι millennial και οι boomer ποίηση σήμερα; 

Νομίζω πως ναι, ωστόσο δεν έχουμε αναγνωστική κουλτούρα ούτε βιβλιοφιλικές παραδόσεις στη χώρα μας και οι παρούσες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες δεν βοηθάνε, ειδικά με την έλλειψη θεσμών. Ωστόσο κάθε φορά που αλληλεπιδρώ με ανθρώπους για θέματα λογοτεχνίας είτε σε παρουσιάσεις, είτε σε εκπαιδευτικά ή άλλα καλλιτεχνικά προγράμματα συνειδητοποιώ πόσο βαθιά αφορά τους ανθρώπους η λογοτεχνία, ακόμα κι αυτούς που δεν είναι συστηματικοί αναγνώστες, η εμπειρία και η επαφή τους είναι σχεδόν πάντα ενθουσιώδης και με στενοχωρεί που δεν υπάρχει μια πιο συστηματική προσπάθεια για όλα αυτά. 

Info: Η Δανάη Σιώζου φωτογραφήθηκε στο Kombrai Bookstore, το βιβλιοπωλείο των  Δήμητρα Τσιούρβα και Βικτόρια Μποντουριάν στη Διδότου 34. Η Δανάη Σιώζου και οι συλλογές της είναι διαθέσιμες εδώ.