Παγκόσμια Ημέρα Αρχιτεκτονικής: 6 σημαντικές Ελληνίδες αρχιτεκτόνισσες μιλούν στο LadyLike

Μυρτώ Κιούρτη, Αρχιτέκτων και ιδρύτρια του αρχιτεκτονικού γραφείου Myrto Kiourti

Η Μυρτώ Κιούρτη είναι αρχιτέκτονας με σπουδές στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ. Έκανε μεταπτυχιακό στον Προωθημένο Αρχιτεκτονικό Σχεδιασμό στο Columbia University της Νέας Υόρκης με υποτροφία Fulbright από το Αμερικανικό Κράτος. Εκπόνησε διδακτορική διατριβή στην Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ με υποτροφία Ωνάση. Έχει αναπτύξει μια πρωτότυπη κατεύθυνση μέσω της οποίας συνδέει τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό με τις κοινωνικές επιστήμες και την ψυχανάλυση. Έχει διδάξει αρχιτεκτονικό σχεδιασμό στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών και στο Μεταπτυχιακό της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ (2014-2022). Έχει από το 2002 το αρχιτεκτονικό της γραφείο στο κέντρο της Αθήνας.

Το έργο της, Το κουτί που πετάει, βραβεύτηκε από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής ως το 3ο καλύτερο υλοποιημένο έργο στην Ελλάδα κατά την πενταετία 2018-2022. Έχει βραβευτεί σε διαγωνισμούς (1ο βραβείο Πανελλήνιου Διαγωνισμού, Βραβείο καλύτερης ουτοπικής πρότασης στον Πανευρωπαϊκό Διαγωνισμό Re-think Athens) έχει διακριθεί στη Biennale Νέων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων και πολλές φορές στα βραβεία του περιοδικού ΔΟΜΕΣ. Η δουλειά της έχει παρουσιαστεί στα London School of Economics, Paris-Sorbonne, Milan School of Architecture, Μουσείο Μπενάκη, ΕΜΣΤ, Μουσείο της Ακρόπολης, κ.α. Έχει δημοσιεύσει σε έγκριτα διεθνή επιστημονικά περιοδικά όπως το Architectural Research Quarterly του Cambridge University Press κ.α. Έχει συχνή παρουσία στα ΜΜΕ μιλώντας για την αρχιτεκτονική, την πόλη και την ανάπτυξη των οικισμών.

«Στην αρχιτεκτονική έχω αναπτύξει μια δική μου προσέγγιση στην οποία συνδέω την αρχιτεκτονική με τις κοινωνικές επιστήμες και την ψυχανάλυση. Ονομάζω αυτή τη νέα μεθοδολογία σχεδιασμού “Συγκινησιακό Λειτουργισμό”. Αντιμετωπίζω την καθημερινότητα της ζωής σαν να είναι τέχνη, έτσι δεν φτιάχνω «ωραία κτίρια» αλλά κτίρια που σκηνοθετούν με ωραίο τρόπο τη ζωή των ανθρώπων».

«Το Κουτί που Πετάει και το A Jonathan Leaman Kitchen είναι τα σημαντικότερα έργα στην καριέρα μου, τα πιο πρόσφατα ολοκληρωμένα αλλά και τα πιο ώριμα».

«Στο Κουτί που Πετάει σκηνοθέτησα το τι μπορεί να σημαίνει σήμερα για ένα νέο ζευγάρι το να διεκδικεί μια ευτυχισμένη ζωή κοντά στους γονείς αλλά και σε δημιουργική απόσταση από εκείνους. Στο A Jonathan Leaman Kitchen, αντίστοιχα, σχεδίασα με τέτοιον τρόπο την κουζίνα ενός διαμερίσματος που όταν η παρέα των ιδιοκτητών τρώει εκεί μοιάζει σαν να βλέπουμε ένα έργο τέχνης, όπως αυτά τα διάσημα έργα τέχνης στα οποία παραπέμπει και ο τίτλος του έργου».

«Η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετώπισα ως αρχιτεκτόνισσα ήταν να αποδεχτώ εγώ η ίδια και στη συνέχεια το περιβάλλον μου πως προτιμούσα να κάνω αρχιτεκτονική και όχι οικογένεια».

«Νιώθω πραγματική ευτυχία όταν κάνω αρχιτεκτονική. Για πολλά όμως χρόνια όλοι γύρω μου με συμβούλευαν να περιορίσω την δραστηριότητά μου αυτή και να κάνω οικογένεια, λέγοντάς μου πως αυτός είναι ο δρόμος για την ευτυχία».

Σάντρα Καλλιάγρα, Αρχιτέκτων και ιδρύτρια του Normless architecture studio

Η Σάντρα Καλλιάγρα σπούδασε αρχιτεκτονική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης από όπου αποφοίτησε το 2007. Έκτοτε εργάστηκε ως freelance Αρχιτέκτονας σε διάφορα projects αρχιτεκτονικών μελετών, κατασκευών και αστικού σχεδιασμού. Παράλληλα, διατέλεσε μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής 2 Διεθνών Αρχιτεκτονικών Διαγωνισμών και της «Εβδομάδας Αρχιτεκτονικής 2008» στη Θεσσαλονίκη, ενώ συμμετείχε στην έκδοση 2 βιβλίων τα οποία εκδόθηκαν κατά τη διάρκεια του event. Από το 2011 έως το 2018 εργάστηκε ως διδακτικό προσωπικό του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Α.Π.Θ. ενώ ταυτόχρονα συμμετείχε με εισηγήσεις σε διεθνή αρχιτεκτονικά συνέδρια. Το 2016, ίδρυσε το Normless architecture studio, το οποίο εδρεύει στη Θεσσαλονίκη και δραστηριοποιείται στους τομείς της αρχιτεκτονικής και του interior design. Από την ίδρυσή του μέχρι και σήμερα, η ομάδα του Normless Studio έχει ολοκληρώσει έργα μικρής και μεγάλης κλίμακας, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ έχει αποσπάσει διεθνή βραβεία αρχιτεκτονικής και design.

«Η αρχιτεκτονική για εμένα είναι το μέσο για τη δημιουργία χώρων με γνώμονα τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των χρηστών τους. Είναι σημαντικό να υπερβαίνουμε τις επιφανειακές απαιτήσεις ενός έργου και να συνδεόμαστε με τις συνήθειες, τις επιθυμίες και τις προσωπικότητες των χρηστών. Έτσι μπορούμε να δημιουργήσουμε χώρους που όχι μόνο λειτουργούν άρτια, αλλά και καλλιεργούν ένα αίσθημα ηρεμίας, έμπνευσης και άνεσης. Κάθε στοιχείο σε έναν χώρο πρέπει να συμβάλλει σε μια αφήγηση που αντανακλά τους ανθρώπους που ζουν μέσα σε αυτόν. Είτε πρόκειται για την υφή ενός υφάσματος, τη ζεστασιά του φυσικού ξύλου ή την διακριτική κομψότητα της πέτρας».

«Ο στόχος μου είναι να δημιουργήσω περιβάλλοντα που είναι ταυτόχρονα πρακτικά και αισθητικά άρτια, όπου ο σχεδιασμός γίνεται μια διακριτική αλλά ισχυρή πτυχή της καθημερινότητας».

«Τελικά, πιστεύω ότι η αρχιτεκτονική είναι κάτι περισσότερο από μια φυσική δομή—είναι μια εμπειρία. Δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσω κάποια από τα έργα του Normless architecture studio. Πιστεύω ότι καθένα από αυτά, είτε πρόκειται για ανακαινίσεις μικρότερης κλίμακας είτε για πιο ολοκληρωμένα έργα, έχει συμβάλει με τον δικό του τρόπο στην εξέλιξη του γραφείου. Ωστόσο, μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά και ολοκληρωμένα μας έργα είναι το κατάστημα Ficurini στην Άφυτο Χαλκιδικής και το ξενοδοχείο 72AD, το οποίο ολοκληρώθηκε πριν από περίπου 2 χρόνια και στεγάζεται σε ένα ιδιαίτερο κτίριο με στοιχεία art deco. Σε αυτά τα 2 projects δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη λεπτομέρεια του σχεδιασμού, με προσεγμένη επιλογή υλικών, μορφών και χρωμάτων, που αγκαλιάζουν την ταυτότητα των χώρων και ενισχύουν την εμπειρία των χρηστών».

«Οι προκλήσεις για τις γυναίκες αρχιτεκτόνισσες ήταν σίγουρα πολλές. Ο τομέας της αρχιτεκτονικής δεν είναι εύκολος για εμάς καθώς υπάρχει άμεση σύνδεση με τον κατασκευαστικό τομέα και το ανδροκρατούμενο «γιαπί». Απαιτείται υπομονή και θετική διάθεση συνεργασίας».

«Από το 2007 που τελείωσα τη σχολή μέχρι σήμερα, τίποτα δεν είναι το ίδιο. Η εμπειρία που αποκτά κανείς καθημερινά παίζει σίγουρα σημαντικό ρόλο, αλλά και οι συνθήκες έχουν αλλάξει τα τελευταία χρόνια. Μην ξεχνάμε ότι ο τομέας της κατασκευής, και κατ’ επέκταση της αρχιτεκτονικής, είχε πληγεί ιδιαίτερα από την οικονομική κρίση, με αποτέλεσμα οι ελάχιστοι ιδιοκτήτες οικοδομικών έργων να είναι εξαιρετικά δύσπιστοι ως προς το ποιον θα πρέπει να εμπιστευτούν. Τα τελευταία χρόνια η κατάσταση έχει ομαλοποιηθεί σε κάποιο βαθμό, αλλά σίγουρα χρειάζονται ακόμα πολλές ενέργειες για να εδραιωθεί η ανάγκη της αρχιτεκτονικής μελέτης σε κάθε έργο».

«Η συμβουλή που θα έδινα σε νέες γυναίκες που ξεκινούν τώρα στον χώρο της αρχιτεκτονικής είναι να έχουν αυτοπεποίθηση και να μην φοβούνται να διεκδικούν τον χώρο και τις ευκαιρίες που τους αξίζουν».

«Η αρχιτεκτονική απαιτεί αφοσίωση, υπομονή και επιμονή, αλλά και την ικανότητα να ακούς και να μαθαίνεις συνεχώς. Να εμπιστεύονται το ένστικτό τους, να δουλεύουν σκληρά και να μην φοβούνται να εκφράζουν τη δημιουργικότητά τους. Η πορεία μπορεί να έχει δυσκολίες, αλλά κάθε προσπάθεια με τον καιρό δικαιώνεται».

Μαριάννα Ρέντζου, Αρχιτέκτων και συνιδρύτρια του αρχιτεκτονικού γραφείου Point Supreme

H Μαριάννα Ρέντζου ίδρυσε το αρχιτεκτονικό γραφείο Point Supreme με τον Κωνσταντίνο Πανταζή στο Rotterdam το 2008 αφού έζησε και εργάστηκε σε Αθήνα, Λονδίνο και Rotterdam, όπου συνεργάστηκε στενά με τον Rem Koolhaas στους ΟΜΑ. Έχουν κερδίσει πολλά βραβεία σε διεθνείς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς όπως για ένα κτίριο Κοινωνικής Κατοικίας στο Trondheim, Την προβλήτα στο Φάληρο, ένα στεγασμένο δημόσιο χώρο στο Τελ Αβίβ, ένα πυροσβεστικό σταθμό στο Βέλγιο, ένα Κέντρο Καλλιτεχνών στο Βέλγιο και τη νέα σχολή Αρχιτεκτονικής στο Μασσαλία.

Οι Point Supreme δημοσιεύουν τακτικά προτάσεις για τη βελτίωση της ζωής στην Αθήνα. Η δουλειά τους έχει εκτεθεί μεταξύ άλλων στη Μπιενάλε της Βενετίας και του Σικάγο και στην Τριενάλε της Λισαβόνας και έχει δημοσιευθεί σε 3 βιβλία: Athens Projects, (Graham Foundation, 2015), Radical Reality (Divisare, 2017) και πρόσφατα ένα ολόκληρο τεύχος αφιέρωμα του Ιαπωνικού περιοδικού a+u (2023). Η Μαριάννα Ρέντζου διδάσκει σε γνωστές σχολές αρχιτεκτονικής όπως το Πανεπιστήμιο Columbia στη Νέα Υόρκη και το EPFL στη Λωζάνη.

«Ο κοινωνικός χώρος που μπορεί να δημιουργηθεί με την αρχιτεκτονική με ενδιαφέρει ιδιαίτερα. O χώρος όπου οι αναμνήσεις, οι παραδόσεις, η μοναδική ταυτότητα της γειτονιάς και της πόλης είναι στοιχεία παρόντα και έντονα, και η αρχιτεκτονική τα αναδεικνύει».

«Όταν σχεδιάζω εστιάζω στις σχέσεις που δημιουργούνται».

Ο τρόπος είναι απλός, τα στοιχεία κατά κάποιο τρόπο αρχετυπικά, γνώριμα. Αποφεύγω σκόπιμα τον εύκολο εντυπωσιασμό. Επιδιώκω να συνδυάζω διαφορετικά, οικεία πράγματα που στις κατάλληλες συνθήκες δημιουργούν ένα νέο αποτέλεσμα, μια νέα εμπειρία. Τελικά η αρχιτεκτονική μου αφορά σχέσεις: υλικών, χρωμάτων, παραδόσεων, χώρων, κόσμων, ανθρώπων.

«Τα πιο σημαντικά έργα στην καριέρα μου είναι η κατοικία στα Πετράλωνα και η Αρχιτεκτονική Σχολή στη Μασσαλία. 2 φαινομενικά διαφορετικά έργα αλλά με πολλά κοινά χαρακτηριστικά».

«Η κατοικία στα Πετράλωνα είναι ένας ύμνος στα διαφορετικά υλικά και τις διαφορετικές καταστάσεις. Τελικά είναι ένα κολάζ από μικρόκοσμους. Η Αρχιτεκτονική Σχολή στη Μασσαλία είναι ένα κτήριο από μπετόν, μονολιθικό, με ελάχιστες διαφοροποιήσεις στα υλικά του. Και τα 2 έργα, όμως, τελικά έχουν ένα χαρακτήρα έντονα κινηματογραφικό. Όλη η ζωή σε αυτά γίνεται στους εξωτερικούς τους χώρους, είναι εκτεθειμένη, προβάλλεται, κατά κάποιο τρόπο τονίζεται η δημόσια ή κοινόχρηστη εμπειρία. Η απόλαυση της συνύπαρξης. Και στα 2 υπάρχουν πολλές διαφορετικές τυπολογίες κίνησης και πολλές διαφορετικές καταστάσεις. Απλά η έκφρασή τους είναι διαφορετική. Στα Πετράλωνα έπρεπε να προσαρμοστούμε στους περιορισμούς της οικονομικής κρίσης.

Στη Μασσαλία έπρεπε να προσαρμοστούμε στους περιορισμούς που φέρνει η συνεργασία και η πολυφωνικότητα εφόσον ήμασταν μια ομάδα από 4 διαφορετικά γραφεία που κερδίσαμε μαζί το διεθνή διαγωνισμό. Με ενδιαφέρει πολύ η προσαρμοστικότητα. To να σχεδιάζω με βάση τους περιορισμούς, τις συνθήκες από την πραγματικότητα. Το θεωρώ απελευθερωτικό.

Υπάρχει, πλέον, περισσότερη ισορροπία μεταξύ των 2 φύλων στο εξωτερικό, αλλά στην Ελλάδα όχι τόσο».

«Για μένα η μεγαλύτερη πρόκληση είναι το πώς μπορεί να ανταποκριθεί μια γυναίκα σε τόσους πολλούς ρόλους και να βρει χρόνο για δημιουργία, οργάνωση, management, οικογένεια».

«Η αρχιτεκτονική είναι ένα επάγγελμα τρομερά απαιτητικό και δύσκολο, ειδικά αν θέλει κανείς να είναι καλός σε διεθνές επίπεδο. Συχνά νιώθω σαν να ζω σε πολλούς διαφορετικούς και αντικρουόμενους κόσμους ταυτόχρονα.

Είναι ενδιαφέρον, πάντως, ότι στο εξωτερικό πλέον συχνά αποζητούν την παρουσία και τις ειδικές δεξιότητες που έχουμε οι γυναίκες. Για παράδειγμα όταν μας καλούν να παρουσιάσουμε τη δουλειά μας, συχνά απευθύνονται πλέον συγκεκριμένα σε εμένα. Η πρόθεση είναι λογική. Θέλουν να διορθώσουν την μεγάλη ανισορροπία των 2 φύλων στο επάγγελμα και στις ακαδημίες».

«Η μονογραφία (βιβλίο-αφιέρωμα) που εκδόθηκε το 2023 για το γραφείο μας από το πολύ σημαντικό Γιαπωνέζικο περιοδικό αρχιτεκτονικής a+u ήταν η πιο σημαντική στιγμή στην καριέρα μου».

«Είναι η πρώτη φορά που αφιερώνεται ένα ολόκληρο τεύχος 170 σελίδων εξ ολοκλήρου σε ένα ελληνικό γραφείο. Το περιοδικό αυτό είναι από τα σημαντικότερα έντυπα στον κλάδο της αρχιτεκτονικής. Είναι τεράστια η τιμή να έχουμε ένα ολόκληρο τεύχος για τη δουλειά μας. Ομοίως, η πρόσφατη βράβευση από το περιοδικό Monocle που ονόμασε το γραφείο μας Καλύτερο Γραφείο Στον Κόσμο Για Κατοικίες. Επίσης, ήταν μεγάλη μας τιμή που μας κάλεσε το Columbia και διδάξαμε στην Αρχιτεκτονική σχολή εκεί».

«Η αρχιτεκτονική στην Αθήνα έχει να αντιμετωπίσει την πρόκληση της διατήρησης της μοναδική της ταυτότητας και μοναδικότητας. Συχνά πιστεύουμε πως δυστυχώς στην εποχή μας οι αρχιτέκτονες αντιγράφουν ή επηρεάζονται από πράγματα που συμβαίνουν στο εξωτερικό με αποτέλεσμα να σχεδιάζουν παραβλέποντας τις δικές μας ειδικές συνθήκες και παραδόσεις. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι η πόλη να αρχίσει να μοιάζει με πόλεις του εξωτερικού, πολύ πιο αδιάφορες, και να χάσει την ιδιαίτερη ομορφιά και την ελληνικότητά της.

Μια άλλη πρόκληση είναι η δημιουργία κοινόχρηστου και δημόσιου χώρου ποιότητας».

«Συνήθως η καλή αρχιτεκτονική αφορά τους λίγους. Στην Ελλάδα βλέπουμε βίλες με πισίνες στα νησιά και ξενοδοχεία».

«Αντίθετα στο εξωτερικό οι αρχιτέκτονες καλούνται πιο συχνά να σχεδιάσουν δημόσια κτίρια όπως κοινωνική κατοικία, πολιτιστικά κέντρα, πλατείες και δημαρχεία. Στο εξωτερικό έχουμε χτίσει την αρχιτεκτονική σχολή, ένα κτίριο για καλλιτέχνες, ένα κτίριο κατοικιών μέσα σε ένα παλιό κτίριο και ένα πυροσβεστικό σταθμό για παράδειγμα, που είναι σχεδιαστικά θέματα που πολύ δύσκολα ανατίθενται σε αρχιτέκτονες στην Ελλάδα».

Μαρία Παπαφίγκου, Αρχιτέκτων και Ιδρυτής ΟΟΑΚ architects

Η Μαρία Παπαφίγκου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1978 και σπούδασε αρχιτεκτονική στο Lund της νότιας Σουηδίας, στη Βαρκελώνη και στην Αθήνα. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών της Στοκχόλμης στο τμήμα αρχιτεκτονικής και μέχρι πρόσφατα κατείχε θέση λέκτορα στη Σχολή Αρχιτεκτονικής του Βασιλικού Ινστιτούτου Τεχνολογίας στη Στοκχόλμη (KTH). Μαζί με τον  γραφείο με τον Johan Annerhed έχουν ιδρύσει το αρχιτεκτονικό γραφείο OOAK architects το οποίο πλαισιώνεται από μια ομάδα ειδικών του κλάδου. Μπορεί να είναι μικρό σε μέγεθος αλλά αναλαμβάνει έργα διαφορετικής κλίμακας σε μια ευρεία ποικιλία περιβαλλόντων σε όλο τον κόσμο. Πολλά από τα έργα τους έχουν βραβευτεί και δημοσιευτεί ανά τον κόσμο. Πρόσφατα, το εστιατόριο IMPERFECTO στο DC κερδίζει τον τίτλο του καλύτερου εστιατορίου της Αμερικής.

«Στο OOAK architects δίνουμε πάντα έμφαση στον συνδυασμό καινοτόμου σκέψης με κοινωνικά και περιβαλλοντικά ευαίσθητες ιδέες».

«Το γραφείο μας έχει 2 «πατρίδες» και ο σκανδιναβικός σεβασμός για τη φύση και το περιβάλλον χρωματίζει έντονα τη δουλειά μας».

«Σε όλα τα έργα μας υπάρχει διαλεκτική σχέση ανάμεσα στον τόπο και το τοπίο, είτε αυτό είναι το φυσικό είτε το πολιτισμικό. Αυτό δεν σημαίνει ότι η αρχιτεκτονική μας έχει μια συγκεκριμένη αισθητική ταυτότητα, αλλά μάλλον θα έλεγα ότι ακολουθεί μια προσέγγιση σεβασμού προς τις τοπικές ιδιαιτερότητες. Έτσι επιδιώκει κάθε φορά να αλληλοεπιδράσει με τον τόπο και να συμβάλλει στη διαμόρφωση της ταυτότητάς του. Στόχος μας είναι, με ευαισθησία, να δημιουργούμε μοναδικά έργα με ξεχωριστές ταυτότητες, που ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες συνθήκες και ανάγκες των συνθηκών που τα ορίζουν».

«Δύσκολα μπορώ να επιλέξω τα αγαπημένα μου έργα γιατί όλα όσα έχουμε δημιουργήσει μέχρι σήμερα είναι σημαντικά για μένα κυρίως επειδή το καθένα με τον τρόπο του έχει συμβάλει στην εξέλιξη μου ως αρχιτεκτόνισσα αλλά και ως χαρακτήρα».

«Κάθε έργο είναι μια νέα πρόκληση και όπως προανέφερα διαμορφώνεται εξ ολοκλήρου βάσει της ανάλυσης και της ανάδειξης των ιδιαίτερων, ενδογενών χαρακτηριστικών του. Αγαπώ ιδιαίτερα τα πρώτα έργα που δημιουργήσαμε με τον Johan ως paan architects όπως τον μικρό ξενώνα στο Vatö της Σουηδίας και το Hill House στον Διόνυσο. Και τα 2 αυτά έργα σηματοδότησαν μια περίοδο αθωότητας και τόλμης για εμάς, κατά την οποία πραγματοποιήσαμε 2 πολύ ιδιαίτερες κατοικίες. Με τον ίδιο ενθουσιασμό προσεγγίσαμε και το Patio House, που σχεδιάσαμε αργότερα ως ΟΟΑΚ. Αυτό που συνδέει αυτά τα 3 έργα είναι η συνεχής εξερεύνηση των χωρικών και δομικών δυνατοτήτων που μπορούν να εκφραστούν μέσω της αρχιτεκτονικής».

«Πιστεύω ότι αρχιτεκτονική και βιωσιμότητα είναι απόλυτα συνδεδεμένες έννοιες».

«Πιστεύω πως από τη στιγμή που ξεκινά ένα πρότζεκτ, οφείλουμε να έχουμε ως στόχο να είναι όσο το δυνατόν πιο βιώσιμο σε όλα τα επίπεδα. Η βιώσιμη αρχιτεκτονική, σε όλες τις κλίμακες, σέβεται το φυσικό περιβάλλον και τους πόρους του, ενώ παράλληλα συμβάλλει στην εξέλιξη της κοινωνίας και της οικονομίας. Οι σωστές επιλογές ξεκινούν από την αρχική ιδέα, το «τι, πού, γιατί» αλλά φυσικά και από το «πώς», με ποιο τρόπο πραγματοποιείται το έργο και με ποιο κόστος. Στην περίπτωση της Αθήνας, θεωρώ πως πρέπει να επικεντρωθούμε λιγότερο στα κτίρια και περισσότερο στους κενούς χώρους. Η πόλη μας μπορεί να γίνει συνολικά πιο βιώσιμη αν αξιοποιήσουμε τους χώρους μεταξύ των κτιρίων, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι πολλά από τα κτίρια του μέλλοντος βρίσκονται ήδη εδώ».

«Πολλά κτίρια στην Αθήνα χρειάζονται αποκατάσταση και η διατήρηση και επαναχρησιμοποίηση των υπαρχουσών υποδομών είναι ζωτικής σημασίας για ένα βιώσιμο μέλλον».

«Αυτή τη στιγμή πραγματοποιούμε ένα case study πρότζεκτ, που πρόκειται να γίνει η προσωπική κατοικία μας, με κύριο στόχο να ξεκινήσουμε με τις σωστές επιλογές ώστε να πετύχουμε ένα βιώσιμο κτίριο. Στο Βear, λοιπόν, κρατάμε και επαναχρησιμοποιούμε ένα υφιστάμενο κτίριο. Επεκτείνουμε την οικοδομή, ώστε να φιλοξενηθούν περισσότεροι άνθρωποι στο ίδιο περιβαντολλογικό αποτύπωμα. Η επέκταση καθ΄ ύψους και ο νέος φέροντας οργανισμός δημιουργούνται με τεχνολογία CLT, καθιστώντας το το πρώτο κτίριο του είδους του στην Ελλάδα, κατασκευασμένο κυρίως από μασίφ ξύλο. Τελικά, αυτή η σύγχρονη λύση εμπλουτίζει και βελτιώνει συνολικά την εμπειρία των χώρων ενώ συγχρόνως ανανεώνει το κτίριο στο σύνολό του επεκτείνοντας τη διάρκεια ζωής του στο μέλλον. Και η αλήθεια είναι ότι παρά το μικρό του μέγεθος, θέλουμε να πιστεύουμε ότι το Bear ανοίγει τον δρόμο για πολλά από όσα πρόκειται να συμβούν στον τομέα της βιώσιμης κατασκευής στην Ελλάδα. Ανάμεσα σε αυτά και νέα πρότυπα ζωής. Μπορεί κανείς να παρακολούθηση την εξέλιξη του πρότζεκτ αυτού στο site/ημερολόγιο που έχουμε κάνει με αυτό το σκοπό.

Όπως προανέφερα, η αρχιτεκτονική των OOAK architects είναι γεγονός πως αντλεί στοιχεία από τους 2 διαφορετικούς πολιτισμούς μας. Παρόλο που η κουλτούρα της Ελλάδας και των χωρών της Σκανδιναβίας έχουν αρκετές διαφορές, ο συνδυασμός τους είναι για εμάς πηγή δημιουργικότητας».

«Στην Αθήνα, όπου το αστικό τοπίο είναι πιο πυκνό και οι περιβαλλοντικές προκλήσεις μεγαλύτερες, ο σκανδιναβικός σχεδιασμός, με τον έντονο σεβασμό για τη φύση, μεταφράζεται για εμένα σε μια ευρύτερη ανησυχία για τη βιωσιμότητα».

«Η βιωσιμότητα για εμένα δεν αφορά απλά την ένταξη των έργων μας στο φυσικό περιβάλλον, αλλά και μια συνολική προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη και την κοινωνική και οικονομική πλευρά του όρου βιωσιμότητα. Αυτό σημαίνει να δημιουργούμε έργα που να είναι ανθεκτικά, λειτουργικά και με μικρό περιβαντολλογικό αποτύπωμα, ενώ ταυτόχρονα να βελτιώνουν τις χωρικές εμπειρίες και την ποιότητα ζωής των κατοίκων τους. Και φυσικά, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στις λεπτομέρειες και τα υλικά, ώστε κάθε έργο να είναι και σκανδιναβικά αποτελεσματικό, αισθητικά άρτιο και ευχάριστο».

«Οι ευκαιρίες για τις γυναίκες στον χώρο της αρχιτεκτονικής παραμένουν σε πολλές περιπτώσεις περιορισμένες, αν και τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα».

«Το επάγγελμα παραδοσιακά έχει ανδροκρατούμενη δομή, γεγονός που σημαίνει ότι οι γυναίκες συχνά πρέπει να αποδεικνύουν την αξία τους με διπλάσια προσπάθεια. Ωστόσο, όλο και περισσότερες γυναίκες κερδίζουν έδαφος και αναγνωρίζονται για τη δουλειά τους, κάτι που είναι πολύ θετικό σημάδι. Για να βελτιωθούν οι συνθήκες, είναι απαραίτητο να προωθήσουμε την ισότητα και τη συμπερίληψη από τα πρώτα στάδια της εκπαίδευσης».

«Είναι σημαντικό να υπάρχουν προγράμματα που ενθαρρύνουν και υποστηρίζουν τις γυναίκες στον χώρο της αρχιτεκτονικής».

«Επίσης, η μεγαλύτερη εκπροσώπηση των γυναικών σε ηγετικές θέσεις και στη λήψη αποφάσεων μπορεί να λειτουργήσει ως πρότυπο και να δημιουργήσει περισσότερες ευκαιρίες. Προσωπικά, προσπαθώ να αποτελώ ένα καλό παράδειγμα ως επαγγελματίας, γυναίκα και μητέρα, διατηρώντας ισορροπία ανάμεσα στις απαιτήσεις της δουλειάς και τις ευθύνες της οικογένειας».

«Για μένα, είναι σημαντικό να δείχνω στις νέες γυναίκες στο περιβάλλον μου αλλά και στα χρόνια που δίδασκα στις φοιτήτριες μου ότι μπορούν να ακολουθήσουν το επάγγελμα που αγαπούν, χωρίς να πρέπει να επιλέξουν ανάμεσα στην καριέρα και την οικογένεια».

«Στόχος μου είναι να συνεχίζω να εξελίσσομαι επαγγελματικά, και παράλληλα να αποδεικνύω ότι η ισορροπία είναι εφικτή, όταν έχεις πάθος και αφοσίωση γι’ αυτό που κάνεις».

Χριστίνα Αργυρού, Αρχιτέκτων και συνιδρύτρια του αρχιτεκτονικού γραφείου Neiheiser Argyros με έδρα το Λονδίνο και την Αθήνα

Η Χριστίνα Αργυρού είναι αρχιτέκτων και συνιδρυτής του αρχιτεκτονικού γραφείου Neiheiser Argyros με έδρα το Λονδίνο και την Αθήνα. Το γραφείο δραστηριοποιείται σε ένα ευρύ, διεπιστημονικό φάσμα έργων με ενδιαφέροντα που δεν καθορίζονται από κάποιο συγκεκριμένο τύπο έργου, αλλά από πνευματική περιέργεια, καλλιτεχνική επιμέλεια και αφοσίωση στη δημιουργία περιβαλλόντων και αντικειμένων με πολιτιστικό απόηχο. Το 2009 έλαβε πτυχίο Bachelor of Arts and Architecture από το Πανεπιστήμιο Princeton ενώ το 2013 ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό της στο Yale School of Architecture. Έχει εργαστεί σε διεθνή αρχιτεκτονικά γραφεία όπως των Jean Nouvel στο Παρίσι και των Office for Metropolitan Architecture (OMA) στην Νέα Υόρκη. Από το 2014 έως το 2024 δίδαξε design studios στο Πανεπιστήμιο Architectural Association (AA) του Λονδίνου ενώ σήμερα διδάσκει στο Graduate School of Design του Πανεπιστημίου Harvard.

«Μέσα από την αρχιτεκτονική θέλω να συνεργαστώ με ανθρώπους που με εμπνέουν, να βελτιώσω την ποιότητα του φυσικού χώρου που κατοικούμε, να κάνω τη δουλειά που αγαπώ, να εμπνεύσω την επόμενη γενιά σχεδιαστών, να μάθω, να αναπτυχθώ στον κλάδο, να χτίσω χώρους που θα διαρκέσουν, να γράψω για τις ιδέες μου μαζί με την ομάδα του Neiheiser Argyros και να φανταστούμε έναν καλύτερο κόσμο σε κάθε έργο που δημιουργούμε.

Σε όλα μας τα έργα –είτε ένα μεγάλο δημόσιο πάρκο, ένα κτίριο γραφείων, μια μαρίνα, μια ιδιωτική κατοικία, ένα εστιατόριο, μια έκθεση ή ένα έπιπλο – προσπαθούμε να δημιουργήσουμε στιγμές κοινότητας και ενεργής συμμετοχής. Πιστεύουμε ότι είναι πολύτιμο να φέρουμε ανθρώπους κοντά, να τους προσκαλέσουμε να μοιραστούν, να ανταλλάξουν, να συνεργαστούν, να συζητήσουν και να νοιαστούν ο ένας για τον άλλον. Η αρχιτεκτονική, σε όλες τις κλίμακες της, έχει τη δύναμη να επιμεληθεί αυτές τις στιγμές ‘’κοινότητας.’’ Για εμάς αυτό επιτυγχάνεται συχνά με τη δημιουργία χώρων που προκαλούν τον άνθρωπο να δώσει προσοχή, να στρέψει το βλέμμα από την οθόνη του και να συμμετάσχει ενεργά στη δημιουργία των χώρων που τον περιβάλλουν.

Ως γραφείο, εσκεμμένα έχουμε προσπαθήσει να μην επικεντρωθούμε σε ένα μόνο είδος έργου ή κλίμακας. Γι’ αυτό τον λόγο δύσκολα ξεχωρίζω τα πιο σημαντικά, ή αντιπροσωπευτικά έργα. Κάθε ένα από αυτά, ως τώρα, αποτελούσε το πρώτο στο είδος του σε κάθε τομέα, και έτσι είχε για εμένα (και για εμάς) μια ιδιαίτερη συναισθηματική σημασία».

«Η Σχολή των Αθηνών, η επιμέλεια του ελληνικού περιπτέρου στην Μπιενάλε της Βενετίας το 2018 ήταν ένα σημαντικό πρώιμο ορόσημο στην πρακτική του Neiheiser Argyros».

«Ήταν μια μεγάλη ευθύνη και ευκαιρία να συμμετάσχουμε σε μια εθνική και παγκόσμια συζήτηση. Αν και από τα πιο μικρά σε κλίμακα, έχει ιδιαίτερη αξία, συναισθηματική αλλά και πρακτική.

Σε πολλές από τις προτάσεις μας για μουσεία, πάρκα και σχολεία, καθώς και σε έργα που έχουν πραγματοποιηθεί για δημόσιους χώρους, όπως στο Tide Elevated Park στο Λονδίνο και η Μαρίνα της Βουλιαγμένης στην Αθήνα, έχουμε εφαρμόσει διδάγματα που αντλήθηκαν από την έρευνα μας στην Σχολή των Αθηνών στην οποία μελετήθηκε η σημασία των κοινόχρηστων, συχνά γενναιόδωρων, χώρων σε πανεπιστήμια και ακαδημαϊκά ιδρύματα».

«Το αντικείμενο της αρχιτεκτονικής παρότι είναι συνυφασμένο με τον σχεδιασμό περιλαμβάνει και το κατασκευαστικό κομμάτι, και το τελευταίο είναι σίγουρα ανδροκρατούμενο».

«Στην οικοδομή, όπου συνήθως είμαι η μόνη γυναίκα μεταξύ ανδρών, έχω την τύχη να έχω συνεργαστεί με μάστορες, τεχνίτες και εργολάβους που εκτιμούν και αξιολογούν τις γνώσεις και τις ικανότητες του αρχιτέκτονα ανεξαιρέτως φύλου. Ομολογώ πάντως ότι η παρουσία μιας γυναίκας σε ανδροκρατούμενες ομάδες μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά, ως ένα επιπλέον κίνητρο να δώσουν όλοι τον καλύτερο τους εαυτό».

«Η Ελλάδα μπορεί να εξελιχθεί με έξυπνους και οικολογικούς τρόπους, επεμβαίνοντας σε υφιστάμενες κατασκευές – ανοίγοντάς τις, επαναπρογραμματίζοντάς τις, δημιουργώντας περισσότερους κοινόχρηστους χώρους, ενισχύοντας την ετερογένειά τους».

«Αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι και developers θα πρέπει να αντισταθούν στον πειρασμό να γκρεμίσουν και να χτίσουν εκ νέου. Υπάρχουν πολλά να αγαπήσουμε και να αναδείξουμε στις υπάρχουσες πόλεις μας. Αλλά θα χρειαστεί δημιουργικότητα, ευφυΐα και τολμηρή σκέψη για να αποκαλύψουμε τα θετικά που κρύβονται μπροστά μας και για να δημιουργήσουμε γενναιόδωρους νέους χώρους μέσω προσαρμογής, μεταμόρφωσης και εξέλιξης.

Προτιμώ να σκέφτομαι την οικολογία παρά τη βιωσιμότητα. Ενώ η βιωσιμότητα διατηρεί ένα συγκεκριμένο status quo, η οικολογία προκαλεί συστήματα αλληλεπίδρασης, συνεξάρτησης και αλλαγής. Το να είμαστε οικολόγοι σημαίνει να επεκτείνουμε την κατανόησή μας για το τι και για ποιον σχεδιάζουμε σε σχέση με το πλαίσιό τους. Η οικολογία είναι πολύ περισσότερα από τα ηλιακά πάνελ, την ανακύκλωση και τα αποτυπώματα άνθρακα. Πρέπει να διευρύνουμε την έννοια της οικολογίας για να κατανοήσουμε τι είναι η πόλη και να αποκτήσουμε μεγαλύτερη επίγνωση των πραγμάτων που συνθέτουν το περιβάλλον μας».

«Ως αρχιτεκτόνισσα, καθώς και η υπόλοιπη ομάδα του Neiheiser Argyros, θεωρώ ευθύνη μας -και ευκαιρία- να παρατηρήσω, να κατανοήσω, να κριτικάρω και να επανασχεδιάσω τη σχέση μεταξύ φυτών, ζώων, ανθρώπων, ενέργειας, υλικών και κτιρίων».

«Καθώς το κλίμα μας αλλάζει και γίνεται πιο ακραίο, υπάρχουν πρόσθετες ευθύνες να αμφισβητήσουμε δημιουργικά υπάρχουσες τυπολογίες σχεδιασμού. Υπάρχουν νέα συναρπαστικά high-tech υλικά και χρήσεις έξυπνων τεχνολογιών που μπορούν να αυξήσουν ριζικά την απόδοση ενός κτιρίου. Υπάρχουν, όμως, και πολλές στρατηγικές low-tech – φυσικός αερισμός, προσανατολισμός, το φαινόμενο του φυσικού εκλυσμού, ψυκτικές ιδιότητες του νερού, σκιάς – που δίνουν τη δυνατότητα στους αρχιτέκτονες να σκεφτούν προσεκτικά τη μορφή, το σχήμα, το υλικό και το χρώμα, όχι μόνο ως αισθητικές ανησυχίες, αλλά ως στοιχεία άμεσα συνδεδεμένα με τη δημιουργία ευφυών νέων κτιριακών τυπολογιών».

Τίνα Μαρινάκη, Αρχιτέκτων με έδρα τη Νέα Υόρκη

Η Τίνα Μαρινάκη είναι αρχιτεκτόνισσα με έδρα τη Νέα Υόρκη και κάτοχος της σελίδας Athens Surreal στο Instagram, του πιο viral σουρεαλιστικού λογαριασμού που μας ταξιδεύει σε άγνωστα μέρη μιας ουτοπικής Αθήνας με βασικό «πλοηγό» την ΑΙ τεχνολογία. H αρχιτεκτόνισσα που δεν μένει πλέον στην Αθήνα, αναλαμβάνει να δημιουργήσει φανταστικές εικόνες της πρωτεύουσας μέσω της τεχνητής νοημοσύνης, παρουσιάζοντάς μας μια πολύ διαφορετική πόλη από αυτήν που γνωρίζουμε. Η ίδια δουλεύει στο πλευρό του διεθνώς αναγνωρισμένου αρχιτέκτονα, Bernard Tschumi στη Νέα Υόρκη. Γεννήθηκε στην Αθήνα όπου και έμεινε – με ένα μικρό διάλειμμα για σπουδές στην Πάτρα – και εργάστηκε ως αρχιτέκτονας μέχρι το 2020. Στη Νέα Υόρκη βρέθηκε το 2020, λίγο μετά την πρώτη καραντίνα, για μεταπτυχιακό στο πανεπιστήμιο Columbia. Η μετακόμιση στις ΗΠΑ εν μέσω πανδημίας, η προσαρμογή σε ένα εντελώς διαφορετικό ακαδημαϊκό περιβάλλον, αλλά και στους ρυθμούς και τα διαφορετικά δεδομένα της πόλης ήταν δύσκολη αρχικά, αλλά εκ των υστέρων την έκανε να αποκτήσει περισσότερη αυτοπεποίθηση και ικανότητες που ως τότε δεν είχε φανταστεί.

Μόλις αποφοίτησε απο το Columbia εργάστηκε για έναν χρόνο σε ένα μικρό γραφείο, όπου συνειδητοποίησε τους διαφορετικούς ρυθμούς εργασίας και κατασκευής στις ΗΠΑ. Αμέσως μετά έγινε μέλος στο γραφείο Bernard Tschumi Architects. Μέχρι και σήμερα, παραμένει εκεί.

«Δυστυχώς, στην Ελλάδα η αρχιτεκτονική είναι κυρίως συνυφασμένη με το σχεδιασμό ξενοδοχείων, τουριστικών καταλυμάτων και λίγων κατοικιών και γραφείων -λόγω και της οικονομίας που είναι βασισμένη στον τουρισμό. Στη Νέα Υόρκη συνειδητοποίησα πόσες ακόμη τυπολογίες κτιρίων δεν είχα κληθεί ποτέ ως τότε να σχεδιάσω και πόσο πιο πολύπλοκο κοινωνικό ρόλο μπορεί να έχει η αρχιτεκτονική. Είναι τόσα τα ερεθίσματα που έχει ένας αρχιτέκτονας στη Νέα Υόρκη και η δυνατότητα διεύρυνσης των οριζόντων, που προσωπικά ξεπέρασε τις προσδοκίες μου».

«Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει εισχωρήσει στην αρχιτεκτονική μέσω του software πολλά χρόνια πριν αρχίσουμε να μιλάμε γι’ αυτήν και αποτελεί ένα εργαλείο που επηρεάζει τόσο την αρχιτεκτονική όσο και την κατασκευή».

«Χρησιμοποιείται στην κατασκευή για την ανάλυση δεδομένων από συστήματα κτιρίων για τη βελτιστοποίηση της ενεργειακής απόδοσης και άλλων μετρήσεων. Εκτός από τη βελτιστοποίηση δεδομένων στις νέες κατασκευές η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί, επίσης, να λειτουργήσει ως εργαλείο προειδοποίησης για διαρροές ή άλλα προβλήματα σε υφιστάμενα κτήρια ή υποδομές μέσω αισθητήρων ήχου. Αν και η μεγαλύτερη καινοτομία της τεχνητής νοημοσύνης εντοπίζεται στον κατασκευαστικό τομέα του σχεδιασμού, μπορεί επίσης να επηρεάσει και το σχεδιασμό».

«Η ιδέα του Athens surreal μού ήρθε τελείως αυθόρμητα το Φεβρουάριο του 2023 ως ένα ψηφιακό portfolio των εικόνων που δημιουργούσα εξερευνώντας τις δυνατότητες της Τεχνητής Νοημοσύνης».

«Στόχος μου ήταν να διευρύνω τα όρια της δημιουργικότητας μέσω των νέων δυνατοτήτων της τεχνολογίας που επιτρέπει την επανερμηνεία χωρικών και οπτικών συνθηκών. Συνέπεια του πειραματισμού αυτού ήταν και μια μελέτη της Αθήνας και του σουρεάλ στοιχείου της, που πάντα με γοητεύει».

«Οι αναφορές της αισθητικής των εικόνων προέρχονται κυρίως από το χώρο του κινηματογράφου, της τέχνης και της ζωγραφικής, για παράδειγμα του Edward Hopper».

«Πολλές φορές, επίσης, οι αναφορές προκύπτουν από την καθημερινότητα και πράγματα που θα μου τραβήξουν την προσοχή. Όταν βρίσκομαι στην Αθήνα φωτογραφίζω οτιδήποτε με εμπνέει στην καθημερινότητα, επιγραφές, παράξενα στοιχεία στην πόλη, το φως όλες τις ώρες της ημέρας.

To “αρχιτεκτονικό χάος” της Αθήνας και το μωσαϊκό των διαφορετικών στοιχείων μέσα στην πόλη αποτελεί και ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της πόλης.

Η συνύπαρξη του ιστορικού παρελθόντος με τη σύγχρονη ζωή, προσφέρουν στην Αθήνα μία αρχιτεκτονική πολυπλοκότητα αλλά κι έναν πλούτο αφηγήσεων. Και αυτό που ουσιαστικά στοχεύει η αρχιτεκτονική είναι να αφηγηθεί μία ή περισσότερες ιστορίες. Καθώς η ΑΙ τεχνολογία βρίσκεται ήδη με διάφορους τρόπους μέσα στη διαδικασία της παραγωγής αρχιτεκτονικής, έχουμε ήδη δει ορισμένες αλλαγές στον τροπο παραγωγής αρχιτεκτονικής».

«Φυσικά και όσο περισσότερο εξελίσσεται η ΑΙ τεχνολογία, θα επηρεάσει και θα μεταβάλλει τον ρόλο του αρχιτέκτονα, αλλά χωρίς αυτό να έχει απαραίτητα θετικό ή αρνητικό πρόσημο».