Πασχαλία Τραυλού: «Μόνο όταν τα δύο φύλα αδελφωθούν, θα μπορούμε να μιλάμε για αληθινό πολιτισμό»
- 26 ΜΑΙ 2023
Η Πασχαλία Τραυλού δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις για τους ανθρώπους που αγαπούν το βιβλίο. Είναι μία συγγραφέας με πλούσιο έργο. Μία λογοτέχνης που σχεδόν ανελιππώς βάζει τη γυναίκα και τα ζητήματα φύλου στο επίκεντρο. Το ίδιο κάνει και στο νέο της βιβλίο, που τιτλοφορείται Το Υπόγειο στην οδό Ήρας 12, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.
Στο Υπόγειο στην οδό Ήρας 12 είναι που τοποθετεί η συγγραφέας τον αγώνα για την αυτοδιάθεσή των γυναικών την εποχή όπου στην Ελλάδα η άμβλωση δεν ήταν δικαίωμα, αλλά έγκλημα. Μας μεταφέρει στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1960 και δίνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην Ανθή, που μέσα από την πένα της ξεκινά ένα ταξίδι από τον απόλυτο φόβο, στην ενδυνάμωση, την αυτοπραγμάτωση, την προσφορά, την κατάκτηση των δικαιωμάτων της ίδιας και των γύρω της. «Δύσκολο πράμα να είσαι γυναίκα», αναφέρει το οπισθόφυλλο του νέου βιβλίου που υπογράφει η Πασχαλία Τραυλού. Και πόσο δύσκολο παραμένει πράγματι.
Με αφορμή το νέο της βιβλίο, Το Υπόγειο στην οδό Ήρας 12, το οποίο το 2023 με τις ΗΠΑ να καταργούν την εμβληματική νομολογία Roe v. Wade και μαζί το κατοχυρωμένο δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση, μιλήσαμε με την Πασχαλία Τραυλού για το τι την οδήγησε να γράψει αυτή την ιστορία. Τι ήταν αυτό που την παρακίνησε να μιλήσει για τις γυναίκες που συνασπίζονται στην αλληλεγγύη μαζί με τους άντρες συμμάχους τους, πώς ξεκίνησε η δική της σχέση με τη συγγραφή, αλλά και για το ποια είναι η καθημερινότητά της ως λογοτέχνη. Οι απαντήσεις της είναι εξίσου μαγευτικές όσο τα βιβλία της.
– Πώς ξεκίνησε η σχέση σας με τη συγγραφή;
Θα έλεγα πως μου βγήκε αβίαστα, σαν ένστικτο. Απ’ τη στιγμή που έμαθα γραφή και ανάγνωση, εκφραζόμουν με το χαρτί και το μολύβι. Αυτή η ροπή ενισχύθηκε και από το οικογενειακό μου περιβάλλον, που αρχικά με ενθάρρυνε και μου ανέπτυξε τη φιλαναγνωσία, και στη συνέχεια ιδίως από τον παππού μου, που διάβαζε αδιάλειπτα από εφημερίδες και μυθιστορήματα μέχρι εγκυκλοπαίδεια, «διόρθωνε» ό,τι έγραφα και με βοήθησε να μιλάω με την «καρδιά» μου.
– Είστε μία πολυγραφότατη συγγραφέας. Γράφετε κάθε μέρα; Υπάρχει «πρόγραμμα» όταν κανείς είναι επαγγελματίας λογοτέχνης;
Η συγγραφή είναι μια μυστηριώδης διαδικασία που απαιτεί ταυτόχρονα ελευθερία και αυστηρή αυτοπειθαρχία. Η ελευθερία έγκειται στην ελεύθερη έκφραση, στον πειραματισμό, στις δοκιμές, στην έλλειψη λογοκρισίας του ερεθίσματος που θα με συναρπάσει.
Η αυτοπειθαρχία είναι ίδιον του όποιου επαγγελματισμού πρέπει να μας διακατέχει για να φέρουμε σε πέρας ένα έργο.
Μόνο με συνέπεια και πρόγραμμα μπορώ να βελτιώνομαι και να στήσω τον κόσμο του μυθιστορήματος. Η πρώτη μάλιστα καταγραφή της ιστορίας που βάζει στα σκαριά το βιβλίο ολοκληρώνεται σε τρεις με τέσσερις μήνες, ώστε από κει και πέρα σμιλεύω τη γλώσσα και τις σκηνές. Επομένως, μπορείτε να καταλάβετε ότι όχι μόνο η διαδικασία της συγγραφής είναι καθημερινή όταν γράφω βιβλίο, αλλά και εξεχόντως πυρετώδης και επίπονη. Πρωινό, στρατιωτικό ξύπνημα στις 5, γράψιμο ως τις 7.30, δουλειά και το βράδυ πάλι, διόρθωση του πρωινού γραπτού 8 με 10μ.μ. Τα σαββατοκύριακα, τις περιόδους που γράφω, ξεχνώ τι σημαίνει έξοδος και καφέ με φίλους.
– Για το βιβλίο Σαντέ και λικέρ τριαντάφυλλο είχατε εμπνευστεί από την ιστορία της Μελέκ Ιπέκ. Για το βιβλίο Το υπόγειο στην οδό Ήρας 12 ποιες γυναίκες σάς ενέπνευσαν;
Το Υπόγειο στην οδό Ήρας 12 δημιουργήθηκε για να ακουστεί η κραυγή αγωνίας όλων εκείνων των γυναικών που αδημονούσαν αιώνες ολόκληρους για την αυτοδιάθεση του κορμιού τους και υπέφεραν από τη στέρηση αυτού του δικαιώματος.
Το γεγονός ότι τον 21ο αιώνα το Ανώτατο Δικαστήριο της Καρολίνα στις ΗΠΑ αποφάσισε να απαγορεύσει εκ νέου τις αμβλώσεις στάθηκε αρκετό για να με κινητοποιήσει νοητικά και συναισθηματικά.
Όταν μάλιστα η υπεύθυνη Δημοσίων Σχέσεων της Διόπτρα Αλεξάνδρα Αυγερινού μού ζήτησε να γράψω ένα άρθρο γι’ αυτό το θέμα γνωρίζοντας τις ανησυχίες μου σε θέματα φύλου, τότε οι 1500 λέξεις αυτού του κειμένου οδήγησαν στη δημιουργία ολόκληρου του μυθιστορήματος.
– Η ιστορία των γυναικών συχνά παραμένει «αόρατη». Πόσο καιρό πήρε η έρευνα για να μπορέσετε να έχετε μία πλήρη εικόνα για όσα ζούσαν οι γυναίκες στην Ελλάδα πριν νομιμοποιηθούν οι αμβλώσεις;
Στάθηκα ομολογουμένως τυχερή, γιατί μέντοράς μου σε θέματα φύλου ήταν η Μαρία Γκασούκα, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου, ειδική σε θέματα φύλου. Κάνοντας κοντά της το μεταπτυχιακό μου, μου άνοιξε νέους ορίζοντες και έδωσε ταυτότητα στη λογοτεχνία που γράφω. Όταν της εκμυστηρεύτηκα το θέμα με το οποίο ήθελα να καταπιαστώ, με τροφοδότησε με πλούσιο επιστημονικό υλικό, νομικό και λαογραφικό, ελεγμένο και διασταυρωμένο από κάθε άποψη. Ως εκ τούτου, έπρεπε μόνο να το μελετήσω και όχι να το αναζητήσω πρωτογενώς. Έτσι κέρδισα πολύτιμο χρόνο. Μελετώντας εντατικά, ήμουν έτοιμη περίπου σε ενάμιση μήνα να αρχίσω το γράψιμο.
– Τι είναι αυτό που σας συναρπάζει περισσότερο στην ιστορία της Ανθής και στο ταξίδι της από τον φόβο στην αυτοπραγμάτωση και στην εξέλιξή της;
Η δύναμή της. Μια δύναμη που μοιάζει ήπια, αλλά είναι φωτιά. Και ταυτόχρονα οι άνθρωποι που την κατανοούν και της δίνουν το χέρι. Δεν έβαλα τυχαία αντρικές φιγούρες να στηρίζουν το όνειρό της. Μόνο όταν τα δύο φύλα αδελφωθούν, θα μπορούμε να μιλάμε για αληθινό πολιτισμό. Ταυτόχρονα όμως με συναρπάζει, μπαίνοντας στα παπούτσια της Ανθής, ο τρόπος με τον οποίο ανακαλύπτει η ίδια τον εαυτό της και τη δύναμή της: Με καρτερία, εσωτερικό διάλογο, μαχητικότητα, ταπείνωση και αυτοσυντριβή. Κουβαλώντας ως το τέλος της την αρχέγονη αμφιβολία που φυτεύει μέσα της για τις επιλογές της το ένστικτο της μητρότητας.
– Φοβηθήκατε στιγμή μήπως υπάρξουν αντιδράσεις στο βιβλίο σας σε ό,τι αφορά τους χαρακτήρες που εκπροσωπούν την εκκλησία και τα εγκλήματά τους στην πλοκή;
Όχι, σε καμία περίπτωση. Γιατί ο παπα-Δρόσος δεν είναι παρά απλά ένας άνθρωπος που έτυχε να υπηρετεί τον κλήρο, όπως θα μπορούσε να υπηρετεί οποιοδήποτε λειτούργημα. Αποδεδειγμένα το καλό και το κακό τρυπώνουν παντού. Ο ίδιος ο λαός με την απαράμιλλη σοφία του έχει επισημάνει πως τα ράσα δεν κάνουν τον παπά. Δεν αφορίζω με το βιβλίο μου τον κλήρο, αλλά έναν παραστρατημένο ιερέα. Εξάλλου στο βιβλίο υπάρχει και η εμβληματική φιγούρα του παπα-Ζαφείρη, που είναι ο αντίποδας του παπα-Δρόσου. Πέραν τούτου όμως, εν έτει 2023, νομίζω ότι έχω το δικαίωμα ως συγγραφέας και ως άνθρωπος να εκφράζω στα βιβλία μου τις παθογένειες που έχουν βασανίσει αιώνες ολόκληρους τις γυναίκες και τις καθιστούσαν όντα δευτέρας διαλογής, αφού δεν είχαν καν το δικαίωμα να ορίζουν το σώμα τους.
Κάποιοι ιερείς αναμφισβήτητα ενίσχυσαν τον σκοταδισμό και τις ταπεινωτικές συμπεριφορές σε βάρος των γυναικών.
– Τελικά πιστεύετε ότι «οι άνθρωποι αρχίζουν να ξυπνούν»; Αν όχι, πότε λέτε να ξυπνήσουν σε ό,τι αφορά τα δικαιώματα των γυναικών;
Οι άνθρωποι σίγουρα άρχισαν εδώ και δεκαετίες να ξυπνούν, αλλά το αν ξύπνησαν ή αν έχουν δρόμο ακόμη για να πετύχουν την αφύπνισή τους είναι τεράστια συζήτηση. Όσο υπάρχουν ακόμη γυναικοκτονίες, βιασμοί, κακοποιητικές συμπεριφορές, ενδοοικογενειακή βία, σεξουαλική παρενόχληση ακόμη και στις δυτικές κοινωνίες, κατανοεί κανείς ότι είναι πρώιμο να μιλάμε για αφύπνιση. Ακόμη πιο πρώιμο είναι να μιλάμε για δικαιώματα των γυναικών στις κοινωνίες της Αφρικής ή της Ασίας, όσο υφίστανται ακόμη γάμοι ανήλικων κοριτσιών, κλειτοριδεκτομές, αναλφαβητισμός, τσαντόρ, μπούργκες και πάει λέγοντας. Ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς και δύσβατος. Αλλά η αρχή είναι το ήμισυ του παντός και έχει γίνει.
Η υπόθεση του βιβλίου Το Υπόγειο της οδού Ήρας 12
Εκδόσεις Διόπτρα
«… Δύσκολο πράμα να είσαι γυναίκα. Κι αν τα σπλάχνα σας αθέλητα καρπίσουν, μη βγάλετε άχνα σε παπά. Με την καρδιά και το μυαλό σας κουβεντιάστε το. Και μη θαρρείτε πως θα κάνετε φονικό και θα πάτε στην Κόλαση, αν κρίνετε πως άλλη λύση δεν υπάρχει. Αγγελοποιοί είμαστε να λέτε. Στέλνουμε αγγελούδια στον Παράδεισο για να μη ζήσουν στην Κόλαση αυτού του κόσμου».
Έτσι έγραφε το τεφτέρι της Παγώνας, της νεκρής μαμής του Παράδεισου, του χωριού όπου μεγάλωσε η Ανθή, η κόρη του πανούργου παπα-Δρόσου τη δεκαετία του ’60. Από αυτό το κειμήλιο και από τη Λούλα την πόρνη γύρεψε απελπισμένα βοήθεια για να σωθεί από το δίλημμα στο οποίο βρέθηκε άθελά της εγκλωβισμένη.
H ηρωίδα θα βρει αναπάντεχα την άκρη στη μονή της Αγίας Λεχούσας χάρη στις γνώσεις της μοναχής Υακίνθης και στην αυτοθυσία του δάσκαλου Στρατή Κλωναρίδη. Έκτοτε μάχεται στο υπόγειο της οδού Ήρας 12 για το δικαίωμα των γυναικών να ορίζουν την καρδιά και το σώμα τους.
Μόνο που ως τα στερνά της τη βασανίζει η αρχέγονη αμφιβολία αν είναι φόνισσα ή… αγγελοποιός, αν η αυτοδιάθεση και η ελευθερία είναι αμαρτία ή δικαίωμα. Ένα βιβλίο που αποδεικνύει ότι η γυναίκα είναι το κόμμα, η τελεία και το θαυμαστικό σε κάθε νόημα της ζωής.
Η γυναίκα δεν είναι απλώς το συμπλήρωμα στη ζωή του άντρα, κάτι σαν το παράρτημα σ’ ένα κείμενο. Είναι το κόμμα, η τελεία και το θαυμαστικό στη δημιουργία του Παντοδύναμου. Κι αν μπει σε λάθος θέση, χάνεται και το νόημα αυτού του κόσμου.
Η Πασχαλία Τραυλού υπογράφει επίσης τα εξής βιβλία που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Διόπτρα: Φιλί στα μάτια, Το άγαλμα στη σοφίτα, μια πλήρως αναθεωρημένη έκδοση του μυθιστορήματος Τα ρόδα της σιωπής, η τριλογία «Η ελεγεία της στάχτης» (Θεοί από στάχτη, Άνθρωποι από στάχτη και Άγγελοι από στάχτη), H γιατρίνα, Σαντέ και λικέρ τριαντάφυλλο, Η Μήδεια δεν χόρεψε ποτέ και Η ιέρεια με το τατουάζ.
