Πηνελόπη Θεοδωρακάκου είσαι επικίνδυνη; Μία από τις εμπνεύστριες και 5 συγγραφείς του βιβλίου απαντούν στις ερωτήσεις μας

Η Πηνελόπη Θεοδωρακάκου θυμάται πότε άκουσε για πρώτη φορά την ιδέα του «Είμαι επικίνδυνη», εξηγεί πώς αποφάσισε να γράψει κι εκείνη στο βιβλίο, πότε αποφάσισε να εργαστεί σκληρά για την ισότητα αλλά και πώς βλέπει το ελληνικό κίνημα #MeToo. Αλλά επειδή μία φωνή ποτέ δεν είναι αρκετή, περισσότερες γυναίκες ξεπηδούν από τις σελίδες του βιβλίου και δίνουν κι εκείνες τις απαντήσεις τους σε ερωτήσεις μας. Οι Γεωργία Σουβατζή, Εύη Μάζη, Έλενα Λαζάρου, Αντιγόνη Κουβίδη και Ελένη Ζήση μιλούν κι εκείνες για τα δικά τους κείμενα και για τα δικά τους βιώματα. Γιατί αν κάτι μας μαθαίνει το «Είμαι Επικίνδυνη» είναι ακριβώς αυτό. Μία φωνή δεν είναι αρκετή.

Η Πηνελόπη Θεοδωρακάκου είναι συνυδρίτρια του “Women On Top”, ενός οργανισμού για την επαγγελματική ενδυνάμωση των γυναικών και την ισότητα στην εργασία, με την υποστήριξη του οποίου μπόρεσε να γεννηθεί το βιβλίο «Είμαι επικίνδυνη». «Το Women On Top ήρθε στη ζωή μου σε μια εποχή μεγάλων προσωπικών και επαγγελματικών αλλαγών», λέει η Πηνελόπη Θεοδωρακάκου.

«Αναζητούσα τα επόμενά μου βήματα έχοντας ήδη θέσει 2 βασικές προτεραιότητες ως στόχους: Την ενδυνάμωση των γυναικών και την εξάλειψη των ανισότητων στην εργασία, ξεκινώντας από βασικά ζητούμενα όπως η καταπολέμηση του καθημερινού σεξισμού (εντός και εκτός επαγγελματικού χώρου να πω την αλήθεια). Πρώτα ήρθε η γνωρίμια μου με τη Στέλλα (σ.σ Κάσδαγλη, τη συνυδρίτρια του Women On Top) με την οποία μας ένωσε αρχικά το ενδιαφέρον μας για τον επαγγελματικό προσανατολισμό των εφήβων. Σχεδόν αμέσως μετα ξεκινήσαμε να συζητάμε το ενδεχομένο μιας πιο στενής συνεργασίας, να προχωρήσουμε δηλαδή μαζί πηγαίνοντας τον οργανισμό ακόμη παραπέρα από τα τεράστια βήματα που είχε ήδη κάνει και να’μαστε τώρα, 4 χρονιά μετα», εξηγεί για την εμπλοκή της με το εγχείρημα του “Women On Top”.

Την πρώτη φορά που αντιμετωπίστηκε ως «επικίνδυνη» δεν την κατέγραψε μέσα της. Έχει όμως πολλές άλλες τέτοιες στιγμές καταγεγραμμένες στο μυαλό της. «Τις πολλοστές φορές που επειδή έλεγα τη γνώμη μου στη δουλειά, επέμενα σε κάτι ή διαφωνούσα με κάτι άλλο χαρακτηριζόμουν ως “bossy”, “πνεύμα αντιλογίας”, “απότομη”.

Θυμάμαι όταν, πολύ αργότερα,ξεκίνησα να απαντάω σε σεξιστικά σχόλια, δήθεν αστείες ατάκες και υπονοούμενα, έγινα “ξινή”, “χωρίς χιούμορ” και “πολύ σοβαρή είσαι κορίτσι μου”. Με έμφαση στο μου, πάντα αυτή η έμφαση στο μου. – Πηνελόπη Θεοδωρακάκου

«Σίγουρα θυμάμαι και τη στιγμή που αποφάσισα να αποφασίζω εγώ για εμένα. Και ξεκίνησα να παίρνω δραστικές αποφάσεις που οι γύρω μου δεν καταλάβαιναν και προσπαθούσαν, με το ζόρι, να τις ερμηνεύσουν με τρόπο που χωρούσε στις δικές τους αξίες, στον τρόπο που είχαν επιλέξει να ζήσουν εκείνοι κι εκείνες τη ζωή τους. Και αυτό που δεν θα ξεχάσω μάλλον είναι όχι τι μου έλεγαν, αλλά το πόσο ελεύθερη ένιωσα ξαφνικά, όντας επικίνδυνη», σημειώνει η Πηνελόπη Θεοδωρακάκου και δεν μπορώ παρά να ταυτιστώ.

Όσο για την ιδέα του «Είμαι επικίνδυνη» η Πηνελόπη Θεοδωρακάκου μου περιγράφει την πρώτη φορά που άκουσε για το βιβλίο. «Θυμάμαι ότι ήταν μεσημέρι, περπατούσα, όταν με πήρε η συνιδρύτρια του οργανισμού, Στέλλα Κάσδαγλη, να συζητήσουμε – αναμέσα σε πολλά άλλα- την ιδέα του βιβλίου, όπως την είχαν συζητήσει νωρίτερα με την ομάδα των WomenAct και της Αθηνέας», σημειώνει. Το βιβλίο αποτελεί μία ιδέα και πρωτοβουλία της Women Act σε συνεργασία με την αθηΝΕΑ που υλοποιήθηκε με την υποστήριξη του Women On Top.

«Φυσικά σαν ιδέα μου άρεσε πολύ, αλλά για να είμαι ειλικρινής, πέρασε (λίγος)καιρός μέχρι πραγματικά να μου “επιτρέψω” να επενδύσω στο project. Όχι επειδή δεν το πίστευα, κάθε άλλο. Επειδή εγώ το πίστευα πολύ, η ομάδα το πίστευε πολύ και είχα ένα άγχος ότι θα απογοητευτούμε. Ότι δεν θα βρούμε υποστηρίκτριες και υποστηρικτές στην Ελλάδα, ότι ενδεχομένως αυτά είναι project που υλοποιούνται μόνο στο εξωτερικό. Κάθε ανησυχία διαλύθηκε όταν άρχισαν να φτάνουν τα πρώτα κείμενα», σημειώνει η Πηνελόπη Θεοδωρακάκου.

«Η ιδέα και η πρωτοβουλία για το βιβλίο ξεκίνησε από τη Women Act σε συνεργασία με την την αθηΝΕΑ και με την υποστήριξη του Women on Top. Η βασική ιδέα είναι να παρέχουμε στο αναγνωστικό κοινό ένα σύνολο προσωπικών ιστοριών γραμμένων από 100 γυναίκες, που αποκαλύπτουν τις εμπειρίες τους στην επαγγελματική και κοινωνική ζωή, στην Ελλάδα του σήμερα. Η συγκινητική συμμετοχή τόσων πολλών γυναικών στη συγγραφή των κειμένων όσο και η μεγάλη απήχηση και το θετικό feedback που φαίνεται ότι έχει λάβει το βιβλίο δείχνουν και τη μεγάλη ανάγκη που ήρθε να καλύψει. Κι εμείς όλες στη WomenAct αισθανόμαστε μεγάλη χαρά και συγκίνηση για όλη αυτή την πολύ θετική ανταπόκριση», συμπληρώνει με τη σειρά της η Αντιγόνη Κουβίδη, συνιδρύτρια του Women Act. Εκείνη ρωτώ και για το αν γινόμαστε περισσότερο επικίνδυνες όσο περνά ο καιρός.

Ναι: γινόμαστε περισσότερες και γινόμαστε και περισσότερο “επικίνδυνες” και αποφασισμένες να κάνουμε ρήξεις και να επιδιώξουμε αλλαγές. – Αντιγόνη Κουβίδη

«Αυτό που καταλαβαίνουμε μέσα από τις δράσεις που έχουμε υλοποιήσει -που τις έχουν αγκαλιάσει πολλές γυναίκες και τις ευχαριστούμε πολύ για αυτό- είναι ότι ολοένα και περισσότερες έχουν την πρόθεση αλλά και την ουσιαστική θέληση να επενδύσουν σε δράσεις για την προσωπική τους ενδυνάμωση και εξέλιξη αλλά και για την προαγωγή της ισότητας σε όλους τους τομείς της κοινωνικής δράσης», σημειώνει.

Ο φόβος της απογοήτευσης, που ανέφερε νωρίτερα η Πηνελόπη Θεοδωρακάκου μου θυμίζει μία από τις 100 φωνές του βιβλίου. Αυτή της Έλενας Λαζάρου, Επικεφαλής του Τομέα Εξωτερικής Πολιτικής, Υπηρεσία Έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβολίου, που μίλησε στο κείμενο της για την ανασφάλεια του αν είμαστε επαρκείς μία ανασφάλεια που νομίζω ότι μοιράζονται όλες οι γυναίκες. Ρώτησα την Έλενα Λαζάρου αν καταφέρνει να μην βάζει αυτό το εμπόδιο στον εαυτό της, ορμώμενη από το κείμενό της για το βιβλίο «Είμαι επικίνδυνη».

«Σπάνια τα καταφέρνω, γι’ αυτό έχω και τεράστιο σεβασμό για τους ανασφαλείς που ξεπερνάνε αυτό το δηλητηριώδες, θα έλεγα, εμπόδιο. Από εκεί και πέρα, έχω πλέον, κατά κάποιον τρόπο τους μηχανισμούς μου. Και νομίζω αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό, να αποδέχεσαι ότι είσαι ανασφαλής και να δημιουργείς μηχανισμούς εκλογίκευσης, περιοδικής υπέρβασης και αποδοχής του. Η ανασφάλεια ουσιαστικά είναι ένας φόβος, συχνά παράλογος, και η αντιμετώπιση της θέλει διάλογο είτε με τον εαυτό μας, είτε με άλλους. Η βασική ερώτηση αυτού του διαλόγου είναι “τί είναι το χειρότερο που μπορεί να συμβεί εάν προσπαθήσω το χ, ψ, ω που η ανασφάλεια μου μου λέει ότι δεν μπορώ να καταφέρω”; Πολλές φορές το χειρότερο που μπορεί να συμβεί δεν είναι τόσο τρομακτικό όταν το συγκεκριμενοποιείς, όσο οι θεωρητική καταστροφή, ντροπή και αποτυχία που δημιουργεί η φαντασία μας – που τρέφεται από την ανασφάλεια», εξηγεί η Έλενα Λαζάρου.

«Το άλλο που με βοηθάει είναι να κάνω σχέδια στο μυαλό μου για το πώς θα ξεπεράσω τις ρίζες της ανασφάλειας μου – είτε αυτή έχει να κάνει με την δουλειά μου, την εμφάνιση μου, την προσωπική μου ζωή. Δεν βγαίνουν πάντα, αλλά μου δίνουν ελπίδα, και η ελπίδα ως γνωστό, είναι το αντίθετο του φόβου», συμπληρώνει και παραδέχεται: «Η αλήθεια είναι ότι ακόμα δεν έχω φτάσει εκεί που θέλω στο θέμα αυτό. Η ανασφάλεια με έχει εμποδίσει να πραγματοποιήσω πολλά από τα όνειρα μου. Το λέω και στο κείμενο, είναι πραγματικά ο χειρότερος μου εχθρός. Αλλά όσο ελπίζω ότι θα την νικήσω, όσο κάνω σχέδια, όσο φαντάζομαι τον εαυτό μου να καταφέρνει μια μέρα να την ξεπεράσει, δημιουργώ τις δυνάμεις που χρειάζονται για να μην την αφήσω να με νικήσει. Όπως καθετί που απαιτεί υπέρβαση είναι κουραστικό, αλλά αξίζει τον κόπο, να την αντιμετωπίζει κανείς ενεργά και συνειδητά».

Η Έλενα Λαζάρου έχει αντιμετωπιστεί με έκπληξη και υποτίμηση κατά τη διάρκεια της πορείας της, από άνδρες, εμπειρίες τις οποίες μοιράζεται στο κείμενο της. Ωστόσο πλέον, στις Βρυξέλλες όπου βρίσκεται νιώθει ότι η ισότητα δεν είναι μόνο θεωρία αλλά πραγματικότητα. Η «ουτοπία» την οποία ονειρευόμαστε να κατακτήσουμε, υπάρχει. «Το νιώθω αυτή τη στιγμή στις Βρυξέλλες. Νιώθω ότι η ατζέντα για την ισότητα και την ίση εκπροσώπηση έχει γίνει τόσο μεγάλο μέρος του πολιτικού διαλόγου και η κριτική από την κοινωνία των πολιτών και από ποικίλους φορείς τόσο έντονη όταν κανείς δεν σέβεται την ισότητα, που το κλίμα έχει αλλάξει. Για παράδειγμα, όλο και περισσότεροι φορείς και άτομα – άνδρες και γυναίκες – αρνούνται να συμμετάσχουν σε δημόσιες συζητήσεις όπου δεν υπάρχει ίση εκπροσώπηση των φύλων. Και αν και ακόμα υπάρχει χάσμα στην εκπροσώπηση σε ιθύνουσες θέσεις, υπάρχει σαφώς η δέσμευση και η πρόθεση. Το σύστημα γονικών αδειών και η προστασία των μονογονεϊκών οικογενειών είναι επίσης αρκετά προοδευτικά», σημειώνει χαρακτηριστικά.

«Εργαζόμενη εδώ τα τελευταία χρόνια νιώθω ότι η ισότητα γίνεται σιγά σιγά πραγματικότητα, αν και ακόμα υπάρχουν αρκετά κατάλοιπα τις προηγούμενης κατάστασης. Αλλά παράλληλα μου είναι απόλυτά ξεκάθαρο ότι αυτός είναι ένας μικρόκοσμος. Αρκεί να βγει κανείς λίγο πιο έξω και βλέπει ότι στις ευρωπαϊκές χώρες που αντιπροσωπεύει αυτό το κέντρο, οι Βρυξέλλες, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Ότι το μισθολογικό χάσμα είναι ακόμα απαράδεκτο σε αρκετές χώρες της ΕΕ. Και ότι λίγο ακόμα πιο έξω, στη Τουρκία, η γυναίκα πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αντιμετωπίσθηκε ως μη ίση», επισημαίνει.

Ναι, υπάρχουν μέρη που νιώθεις ήδη την έμφυλη ισότητα, αλλά είναι πολύ μικρά και περιορισμένα. Ακόμα υπάρχει μια αίσθηση ότι ακόμα και τα επιτεύγματα είναι εύθραυστα. Και είναι. – Έλενα Λαζάρου.

Πίσω στην Πηνελόπη Θεοδωρακάκου και το βιβλίο «Είμαι επικίνδυνη», τη ρωτώ πώς αποφάσισε να μοιραστεί κι εκείνη τις δικές της εμπειρίες, τη δική της «επικινδυνότητα». Για την Πηνελόπη όταν μιλάμε για συλλογικότητες, το να εξαιρεθεί από οτιδήποτε τις αφορά, δεν είναι καν μια σκέψη που μπορεί να περάσει από το μυαλό της.

«Δεν σκέφτηκα ποτέ ότι δεν θα γράψω. Πώς θα μπορούσα άλλωστε να ζητάω από γυναίκες που γνώριζα, αλλά και από άλλες που δεν είχα συναντήσει ποτέ, να μας εμπιστευτούν τη δική τους “επικινδυνότητα” και εγώ να μην το έκανα; Αλλά δεν ήταν μόνο αυτός ο λόγος. Ο βασικός λόγος που δεν μου πέρασε ποτέ από το μυαλό να μην γράψω είναι γιατί ήξερα ότι είχε έρθει πια ο καιρός να γράψω αυτό το κείμενο. Είχε έρθει ο καιρός να με καταγράψω, και επίσημα πια, ως επικίνδυνη στο δικό μου το μυαλό, αλλά και στο μυαλό των άλλων. Η δυσκολία ήρθε λίγο αργότερα, όταν ξεκαθάρισα μέσα μου τι ήθελα να γράψω», σημειώνει.

Για την υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων Γεωργία Σουβατζή, το θέμα για το οποίο θα έγραφε ήταν ξεκάθαρο. Όπως γράφει στο «Είμαι Επικίνδυνη» κάθε της ιστορία από εκείνες που αφήνουν σημάδια, αφορά το σώμα της. Το bodyshaming είναι στα μάτια μου το ισχυρότερο εργαλείο καταπίεσης στην καθημερινότητά μίας γυναίκας. Τη ρωτάω αν συμφωνεί.

«Δεν είμαι σίγουρη εάν είναι το ισχυρότερο, με βεβαιότητα μπορώ να πω ότι είναι ένα από τα ισχυρότερα καθώς, για κάθε γυναίκα, η σχέση με το σώμα και την εικόνα της ξεκινάει από εξαιρετικά μικρή ηλικία. Σε όλο αυτό που έχει ήδη να αντιμετωπίσει ένα παιδί με το σώμα και τις αλλαγές του, έρχεται να προστεθεί ένας αγώνας με τα κοινωνικά πρότυπα που δεν σταματάει ποτέ. Το σώμα μας είναι εκεί και είναι αντικείμενο αμφιβολιών σε οποιαδήποτε φάση της ζωής μιας γυναίκας, καθημερινά. Και καθώς είναι ένας αγώνας καθημερινός, μια γυναίκα πρέπει να δίνει τη μάζη της τόσο συχνά που καταλήγει να γίνεται εξουθενωτικό, στερεί την ανεμελιά οποιασδήποτε γυναίκας να ζήσει χωρίς σκέψεις, να περπατήσει, να κολυμπήσει, να χορέψει. Αν σκεφτούμε ότι πολλά από αυτά τα μικρά στιγμιότυπα της ζωής μια γυναίκα τα ζει με το άγχος της εικόνας τους σώματός της, τότε μιλάμε για μία ακραία καταπίεση», τονίζει η Γεωργία Σουβατζή.

Στο κείμενο της μιλάει για τον αγώνα της να πάψει να ετεροπροσδιορίζεται με τα σχόλια των άλλων για εκείνη. «Όταν ξεκίνησα την ψυχοθεραπεία στα 25 μου, ξεκίνησε και το μαγικό ταξίδι της αναγνώρισης του προβλήματος», εξηγεί. «Η ψυχοθεραπεία ήταν από τις σημαντικότερες αποφάσεις της ζωή μου, κατάφερα να αντιληφθώ ποια ήταν η πηγή του προβλήματός μου, να έρθω αντιμέτωπη με το πραγματικό πρόβλημα (αυτό της κοινωνικής αποδοχής), να αντιληφθώ τους αγώνες όλων των γυναικών απέναντι σε κάθε μορφή καταπίεσης και να νιώθω δυνατή να αντιμετωπίσω τα πάντα», σημειώνει

Οι σκέψεις για το σώμα μου δεν σταμάτησαν ποτέ, ίσα ίσα που επανέρχονται σε πολλές στιγμές της ζωής μου. Ωστόσο πλέον επανέρχονται με διαφορετικό τρόπο, μπορώ να διαχειριστώ τα τραύματά μου, μπορώ σταθώ κριτικά στα κοινωνικά στερεότυπα, να μιλήσω ανοιχτά και να βάλω φρένο σε ό,τι δεν είμαι εγώ. – Γεωργία Σουβατζή.

Η ισότητα και η μάχη μας για εκείνη, ξεκινά από διαφορετικές αφετηρίες για την κάθε μία μας. Η εκπαίδευσή μας, δομημένη όλη από ένα πατριαρχικό σύστημα, αποκρύπτει και καμουφλάρει τα στερεότυπα που ορίζουν τη μετέπειτα ζωή μας. Το ίδιο και οι κοινωνίες στις οποίες ζούμε, το ίδιο και η pop κουλτούρα που είναι κατά κόρον δημιουργημένη από ανδρικά μάτια. Η αφύπνιση μας έρχεται σε περιόδους διαφορετικές και θέλει θέληση και όρεξη για συνεχείς ανατροπές των βεβαιοτήτων μας για να καταφέρουμε να μείνουμε «ξύπνιες».

«Πιστεύω πως δεν υπάρχει περιβάλλον που μεγαλώνει παιδιά χωρίς στερεότυπα. Ακόμη κι αν υπάρχει μια οικογένεια πολύ συνειδητοποιημένη στα έμφυλα ζητήματα, ζούμε, εκπαιδευόμαστε, ερωτευόμαστε, εργαζόμαστε, διασκεδάζουμε, κυκλοφορούμε σε πατριαρχικές κοινωνίες εμποτισμένες με όλων των ειδών τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις, άρα και τις συμπεριφορές. Εγώ δεν είμαι η εξαίρεση, κανείς/καμία μας δεν είναι η εξαίρεση», εξηγεί και η Πηνελόπη Θεοδωρακάκου.

«Για πολλά χρόνια ζούσα σε μια γκρίζα ζώνη. Πολλά πράγματα δεν μου άρεσαν έτσι όπως γίνονταν και, το κυριότερο, έτσι όπως τα βίωνα. Ήξερα, βαθειά μέσα μου, ότι κάτι δεν πάει καλά. Κάτι χρειάζεται να αλλάξει. Αλλά ούτε ήξερα τι ακριβώς με ενοχλεί, ούτε από που να το πιάσω. Σε αυτά τα χρόνια της γκρι ζώνης δεν έκανα τίποτα. Ένας φίλος μου μου λέει “σε ήξερα πριν γίνεις φεμινίστρια”. Και έχει δίκιο. Δεν ήμουν πάντα. Και είμαι, πια, εντάξει με αυτό. Ευτυχώς κάποια στιγμή έγινα γιατί ξεκίνησα σιγά σιγά να βρίσκω λέξεις για αυτά που με ενοχλούσαν. Και όταν ήμουν αρκετά σίγουρη για τις λέξεις, ξεκίνησα να ψάχνω γύρω μου για άτομα που τα ενοχλούν τα ίδια πράγματα, κι ακόμη περισσότερα, και έχουν ήδη ξεκινήσει να κάνουν κάτι για να τα αλλάξουν. Και κάπως έτσι ήρθε στη ζωή μου το WomenOnTop», συμπληρώνει η Πηνελόπη Θεοδωρακάκου.

Είμαστε όλες μαζί σε αυτόν τον αγώνα της ισότητας. Καλύτερα θα έπρεπε να το γράψω ως ερώτηση αυτό. Είμαστε όλες μαζί σε αυτόν τον αγώνα της ισότητας; Είναι ο εσωτερικευμένος σεξισμός που εκφράζουν οι γυναίκες προς άλλες γυναίκες, τελικά το πιο επώδυνο αγκάθι των διακρίσεων με βάση το φύλο; Η Owner & Managing Director El – Translations, Ελένη Ζήση, αναφέρεται στον ενδοφυλικό σεξισμό στο κείμενό της για το «Είμαι επικίνδυνη».

«Ο ενδοφυλικός σεξισμός υπάρχει. Πιστεύω ότι στη βάση του κρύβεται ωμός φθόνος της ίδιας της γυναίκας προς το φύλο της, διότι έχει γαλουχηθεί να το υποτιμά και να το μειώνει. ‘Όταν αυτή η υποτίμηση δεν γίνεται αυτολύπηση, στρέφεται προς τις άλλες γυναίκες. Έτσι, η εγκλωβισμένη ψυχικά γυναίκα νιώθει να απειλείται από οποιαδήποτε γυναίκα τολμά να ενσαρκώνει ανδρικά ψυχικά χαρακτηριστικά. Το βιώνει αυτό ως επίθεση και άρα αντεπιτίθεται μέσω του σεξισμού φθονώντας τις άλλες γυναίκες. Αυτή για μένα είναι όντως η πιο απεχθής μορφή σεξισμού», σημειώνει απαντώντας στην ερώτησή μου.

Υπάρχει τρόπος να ξεφύγουμε από το κλισέ του ανταγωνισμού, κατά την Ελένη Ζήση, ένας τρόπος που θα μας κάνει αληθινές συμμάχους κι αυτός είναι η καλλιέργεια της αυτοπεποίθησης.

Ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση των κοριτσιών που μεγαλώνοντας θα γίνουν πρώτα ακέραιοι άνθρωποι και στη συνέχεια αυτοδύναμες γυναίκες. Μόνο έτσι μπορούμε να πατάξουμε οποιοδήποτε κόμπλεξ ή φθόνο προς την άλλη γυναίκα. Όλα ξεκινούν από την παιδεία που εμφυσούμε στα παιδιά για την κοινωνική θέση των φύλων. – Ελένη Ζήση

Ζούμε σε έναν κόσμο γεμάτο κλισέ και έμφυλα στερεότυπα. Έναν κόσμο όπου ακόμα και στην περίπτωση της σεξουαλικής παρενόχλησης, η γυναίκα βρίσκεται υπόλογη που δεν αντέδρασε όταν οι άλλοι θεωρούσαν ότι έπρεπε να αντιδράσει, που κατηγορείται γιατί «προκαλεί» με την ίδια της την ύπαρξη. Σε περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης αναφέρεται η Πηνελόπη Θεοδωρακάκου στις δικές της γραμμές στις σελίδες του «Είμαι επικίνδυνη». Οι αντιδράσεις που περιγράφει είναι ψύχραιμες. Ήταν πάντα ψύχραιμη απέναντι σε τέτοια περιστατικά που βίωσε ως εργαζόμενη; «Όχι, φυσικά και όχι», θα μου πει.

«Για πολλά χρόνια δεν αντιδρούσα καν. Μου πήρε πολύ καιρό (και πολλές συζητήσεις με άλλες γυναίκες, διάβασμα, τριβή με το αντικείμενο) να συνειδητοποιήσω ότι αυτό που συνέβαινε ήταν όντως λάθος, ότι δεν ήμουν εγώ η παράξενη, η “υπερευαίσθητη”. Και αυτός χρειάζεται να είναι ένας – ακόμη- στόχος όλων μας:η ενημέρωση για το τι συνιστά σεξουαλική παρενόχληση και η κατάρριψη των πολλαπλών μύθων που σχετίζονται με αυτήν, όπως, για παράδειγμα, ότι συμβαίνει μόνο σε συγκεκριμένο προφίλ γυναικών ή/και με θύτες συγκεκριμένο προφίλ ανδρών», εξηγεί η Πηνελόπη Θεοδωρακάκου. Το λέγαμε άλλωστε ότι η αφύπνισή μας πρέπει να συνοδεύεται από ατσαλένια θέληση να εκπαιδευτούμε εκ νέου σε ζητήματα που αφορούν τα φύλα.

Ζούμε στην εποχή του ελληνικού #MeToo και μία συζήτηση για τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις δεν θα μπορούσε να μην περιλαμβάνει τις σκέψεις της Πηνελόπης Θεοδωρακάκου γι’ αυτό. «Ξέρεις, είναι από αυτά που συμβαίνουν και, εγώ τουλάχιστον, δεν ήξερα αν έπρεπε να χαρώ που επιτέλους μιλάμε για το ελληνικό #MeTooή να θυμώνω, κι άλλο, για όλα αυτά που τόσες από εμάς έχουν βιώσει. Τελικά μου συμβαίνουν και τα δυο. Αλλά συμβαίνει και κάτι ακόμη. Η ενέργεια, η δύναμη και η έμπνευση που έχουν διοχετεύσει στο ζήτημα της σεξουαλικής παρενόχλησης όλες αυτές οι γυναίκες και οι άντρες που πήραν τη γενναία απόφαση να μιλήσουν λειτουργούν ως “καύσιμο” για όλα τα άτομα, τις ομάδες και τους οργανισμούς που χρόνια τώρα προσπαθούν να το φέρουν στην επικαιρότητα για να αναγνωριστεί πια κι στην Ελλάδα η έκταση, αλλά και οι σοβαρότατες συνέπειες του προβλήματος», εξηγεί.

Το Women On Top υποστηρίζει την υπηρεσία SpeakOut της ActionAid με σκοπό να παρακινήσει τις γυναίκες να μιλήσουν για τη σεξουαλική παρενόχληση. Μια υπηρεσία τόσο χρήσιμη και απαραίτητη στην εποχή του ελληνικού #MeToo και σε κάθε εποχή μέχρι να φτάσουμε επιτέλους στην εξάλειψη τέτοιων φαινομένων. «Σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα της ActionΑidμε τίτλο “Δεν είναι αυτή η δουλειά μας”, το 85% των γυναικών που συμμετείχαν δήλωσαν ότι έχουν βιώσει σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία τους, αρκετές μάλιστα συστηματικά. Είναι καιρός να σταματήσουμε να αγνοούμε και τα νούμερα, αλλά και τα βιώματα των γυναικών.Να προσθέσω εδώ κάτι πολύ σημαντικό για όσες μας διαβάζουν.Μόλις πριν λίγο καιρό δημιουργήθηκε η υπηρεσία SpeakOut, από την ActionAid με την υποστήριξη του WomenOnTop, Πρόκειται για μια υπηρεσία που παρέχει δωρεάν νομική υποστήριξη για γυναίκες άνω των 18 ετών, που έχουν βιώσει σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία. Μέσω της υπηρεσίας, θα σε ακούσουμε, θα συζητήσουμε και θα σχεδιάσουμε μαζί σου τα επόμενα βήματα για την προστασία και τη δικαίωσή σου, παρέχοντάς σου δωρεάν νομική συμβουλευτική», εξηγεί η Πηνελόπη Θεοδωρακάκου.

Η μουσικός και τραγουδίστρια, Εύη Μάζη θεωρεί ότι τα φαινόμενα αυτά είναι αρκετά συνηθισμένα και στον χώρο της μουσικής, δεν περιορίζονται μόνο στον αθλητισμό ή στο θέατρο. «Δεν τίθεται θέμα αναμονής. Ήδη είναι γνωστό πως τέτοια φαινόμενα είναι τελικά αρκετά συνηθισμένα στο χώρο μας. Θεωρώ θετικό το γεγονός πως τους τελευταίους μήνες έγιναν κάποιες καταγγελίες και επιτέλους ίσως μπει ένα φρένο σε απροκάλυπτες παραβατικές συμπεριφορές. Ήμουν τυχερή στη μέχρι τώρα πορεία μου και δεν έχω βιώσει κάτι ακραίο που να με πληγώσει και να με σημαδέψει ανεπανόρθωτα», εξηγεί.

«Ωστόσο έχω βιώσει σεξιστικές συμπεριφορές στην δουλειά μου. Σε μορφές όχι πάντα τόσο απροκάλυπτες, αλλά κεκαλυμένες πίσω από υπονοούμενα και ενοχλητικά σχόλια, που πολλές φορές με έκαναν να νιώσω άβολα. Η κοινωνική τάση μας υπαγορεύει πως οι γυναίκες δεν είναι τόσο μαχητικές και διεκδικητικές και εφόσον είναι, αυτό δεν είναι και τόσο φυσιολογικό. Πολλές φορές σεξιστικά σχόλια ξεστομίζονται δήθεν σαν χιούμορ που πάσχεις από έλλειψη του άμα δεν ανταποκριθείς σε αυτό ή ακόμα χειρότερα αν δείξεις δυσαρέσκεια», συμπληρώνει.

Όλα αυτά τα φαινόμενα δεν μπορούν παρά να είναι μια υπενθύμιση πως το θέμα του σεξισμού στην κοινωνία μας είναι κάτι βαθύ, υπάρχων και πολύπλοκο και δεν είναι δύσκολο να το αναγνωρίσει ο κάθε νοήμων καλλιεργημένος άνθρωπος στο περιβάλλον του, να αφυπνιστεί, να προβληματιστεί και να αντιδράσει- Εύη Μάζη.

Στο κείμενό της για το βιβλίο «Είμαι επικίνδυνη» αναφέρεται στην στερεοτυπική αντιμετώπιση των καλλιτεχνών ακόμα και στην Ελλάδα του σήμερα. «Καταρχάς πιστεύω πως στην Ελλάδα ο τρόπος που αντιμετωπίζονται οι καλλιτέχνες ανεξάρτητος φύλου παραμένει στερεοτυπικός. Ακόμα και σήμερα η τέχνη στη χώρα μας από πολλούς δεν θεωρείται καν επάγγελμα, γεγονός τρομερά οξύμωρο αν αναλογιστεί κανείς την δουλειά και την αφοσίωση που χρειάζεται για να είναι κάποιος καλλιτέχνης. Τώρα όταν εμπλέκεται γυναίκα στη τέχνη τα πράγματα δυσκολεύουν κι άλλο», σημειώνει.

«Υπάρχει η αντίληψη στην κοινωνία ότι η δημιουργικότητα, η παραγωγικότητα και η ολοκλήρωση μιας γυναίκας είναι συνυφασμένη μόνο με την μητρότητα και την δημιουργία οικογένειας. Κάθε τι διαφορετικό, θεωρείται στην καλύτερη περίπτωση γραφικό και εκτός πραγματικότητας. Πολλές φορές αυτή η άποψη αναπαράγεται και διαιωνίζεται και από τις ίδιες τις γυναίκες δυστυχώς. Όλα αυτά κάνουν τις γυναίκες καλλιτέχνες να έχουν διαρκώς ένα συναίσθημα κοινωνικής περιθωριοποίησης. Όπως και κάθε άνθρωπο φυσικά ανεξαρτήτως φύλου- θα ξαναπώ-που χαράζει την δίκη του μοναδική πορεία και θέλει να πραγματοποιήσει τον εαυτό του έξω από τις κοινωνικές νόρμες», καταλήγει η Εύη Μάζη.

Τα στερεότυπα, αυτά τα άτιμα που όλο μας ξεφεύγουν κι όλο συνεχίζουν να υπάρχουν. Ακόμα κι ότα συνειδητοποιείς ότι ίσως σκέφτεσαι στερεοτυπικά, είναι δύσκολο να τα αποφύγεις. Τουλάχιστον, αυτή είναι η δική μου σκέψη. «Η πορεία για την απαλλαγή από τα στερεότυπα είναι μια αρκετά σύνθετη και δύσκολη διαδικασία που δεν μπορεί να συμβεί από τη μία μέρα στην άλλη. Σίγουρα η αναγνώριση είναι το πρώτο βήμα, επειδή όμως η “δύναμη” των στερεοτύπων είναι ότι απλοποιούν και αιτιολογούν την κοινωνική πραγματικότητα που ξέρουμε και με την οποία έχουμε διαμορφώσει τις σχέσεις μας,το να λειτουργήσουμε απαλλαγμένοι/ες από αυτά αποδεικνύεται αρκετά σύνθετο στην εφαρμογή», επισημαίνει η Αντιγόνη Κουβίδη.

«Συχνά δε, έχουμε την τάση να τα συντηρούμε, ακόμη και αν τα αναγνωρίζουμε, γιατί η απαλλαγή θα σημαίνει σε πολλές περιπτώσεις μικρές ή μεγάλες ρήξεις. Και οι ρήξεις δεν είναι ποτέ μια εύκολη ή ευχάριστη διαδικασία για κανέναν άνθρωπο και γίνονται μόνο όταν αντιληφθούμε ότι τα στερεότυπα αυτό που κατά βάση κάνουν είναι να μας περιορίζουν και η απελευθέρωσή μας από αυτά θα βελτιώσει τις σχέσεις μας και τη ζωή μας και θα μας δώσει τελικά περισσότερες δυνατότητες και επιλογές», συμπλήρωνει.

Η Αντιγόνη Κουβίδη μιλά για το πώς οι άνθρωποι θα βελτιώσουν τη ζωή τους ξεφεύγοντας από τα στερεότυπα, δεν αναφέρεται μόνο στις γυναίκες κι αυτό είναι σημαντικό. Είναι σημαντικό γιατί έχουμε συνηθίσει στην κοινωνία μας τους ανθρώπους που παλεύουν για την ισότητα και των δύο φύλων να τους χλευάζουν ως ανθρώπους που μισούν το ένα από τα δύο φύλα. «Τι απαντάς σε όσους ταυτίζουν τους αγώνες για ισότητα με τη μισανδρία;», ρωτάω την Πηνελόπη Θεοδωρακάκου. Και παίρνω μία σπουδαία απάντηση.

«Έχουμε μια πολύ αγαπημένη ερώτηση τον τελευταίο καιρό στον οργανισμό και είναι η εξής: “Γιατί το λες αυτό;”. Οπότε θα ξεκινούσα από εκεί. Ο αγώνας για την ισότητα είναι αγώνας που μας αφορά όλους κι όλες. Οι φωνές των ατόμων που μάχονται υπέρ της ισότητας δεν είναι φωνές κατά των ανδρών, αλλά φωνές κατά της πατριαρχίας, ενός συστήματος που για χρόνια τοποθετούσε, κι ακόμη το κάνει, κυρίως άνδρες σε θέση ισχύος», σημειώνει.

Είναι αδύνατον να ασκείς κριτική στον τρόπο λειτουργίας μια κοινωνίας που, ακόμη και σήμερα, διοικείται σε όλα τα επίπεδα κυρίως από άντρες, χωρίς παράλληλα να ασκείς κριτική στις πράξεις ορισμένων εξ’αυτών. Δεν συνιστά, ωστόσο, μισανδρία – Πηνελόπη Θεοδωρακάκου.

Η πατριαρχία, ένα σύστημα που συνεχώς νιώθει να απειλείται, επειδή στην ουσία δεν μπορεί να κατανοήσει ότι είναι πλέον ξεπερασμένο, παρωχημένο, γαντζωμένα με νύχια και με δόντια στην κυριαρχία του, η οποία αναπόφευκτα κάποτε θα καταργηθεί. Και σε κάθε «απειλή» αντιδρά βίαια. Παρά την όποια πρόοδο στα ζητήματα της ισότητας, η έμφυλη βία είναι εδώ, κάνει σπασμούς και μετρά θύματα γυναίκες. Οι γυναικοκτονίες στην Ελλάδα σημειώνονται η μία μετά την άλλη.

«H όποια πρόοδος, όπως την αναφέρεις, σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι έχουμε λύσει το πρόβλημα. Γυναικοκτονίες συνέβαιναν πάντα, η πρόοδος είναι ότι τα τελευταία, πολύ λίγα, χρόνια έχουμε αρχίσει να αναφερόμαστε στις δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών εξαιτίας του φύλου τους ως τέτοιες. Να τις χαρακτηρίζουμε, δηλαδή, ως γυναικοκτονίες. Και εννοείται πως οι αντιδράσεις ποικίλουν, όπως κάθε φορά που ξεβολεύεται ένα σύστημα και χρειάζεται να υιοθετήσει νέα γλώσσα, νέους κανόνες και, τελικά, νέες συμπεριφορές. Η δουλειά που χρειάζεται να γίνει, και γίνεται σε ένα βαθμό, είναι πολύπλευρη. Πρέπει να επενδύσουμε στην ενημέρωση και την εκπαίδευση για την κατάρριψη των έμφυλων ρόλων και στερεοτύπων που συντηρούν την κουλτούρα ανοχής, αλλά και να εξασφαλίσουμε το σχεδιασμό και την υλοποίηση στρατηγικών και δράσεων με την πρόληψη της έμφυλης βίαςστον πυρήνα τους. Παράλληλα, είναι εξαιρετικά σημαντικό να δημιουργούμε συνεχώς ασφαλή πλαίσια για τα θύματα, όπως η καλύτερη διαχείριση των καταγγελιών και η αποτελεσματική προστασία των θυμάτων», επισημαίνει η Πηνελόπη Θεοδωρακάκου.

Τελικά ποια είναι τα μεγαλύτερα εμπόδια που συναντούν οι γυναίκες σήμερα στην Ελλάδα; Πόσα πολλά είναι, και πόσο δεν φτάνουν 100 ιστορίες γυναικών να τα περιγράψουν. «Όλα αυτά που είπαμε πιο πάνω νομίζω. Κι άλλα που εκφράζονται με ποικίλους τρόπους σε βιβλία όπως το “Είμαι επικίνδυνη”. Τα βαθιά ριζωμένα στερεότυπα και οι ασυνείδητες προκαταλήψεις εντός και εκτός οργανισμών και επιχειρήσεων. Το βάρος των ευθυνών φροντίδας που πέφτει κυρίως στις γυναίκες και τις εμποδίζει να επενδύσουν συστηματικά στην προσωπική και επαγγελματική τους ανάπτυξη. Το μισθολογικό χάσμα και η άνιση συμμετοχή και εκπροσώπηση γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων, αλλά και σε θέσεις ευθύνης. Σε όλα αυτά ήρθε να προστεθεί μια πρωτοφανής υγειονομική κρίση κατά τη διάρκεια της οποίας οι γυναίκες όχι μόνο βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, αλλά πλήττονται περισσότερο από αυτήν», σημειώνει η Πηνελόπη Θεοδωρακάκου.

«Αν λοιπόν δεν θέλουμε να χάσουμε όσα με κόπο κατακτήθηκαν χρόνια τώρα, αλλά και να συνεχίσουμε να διεκδικούμε έναν κόσμο ισότιμο και συμπεριληπτικό, είναι (και πάλι) καιρός να (ξανα)σηκώσουμε τα μανίκια μας. Όλες και όλοι μαζί», σημειώνει. Εγώ τα σήκωσα και πάλι τα μανίκια μου. Ελπίζω κι εσύ να έχεις κάνει το ίδιο.