Συμβιωτικά στο ΕΜΣΤ: Η miss dialectic πιστεύει στη γυναικεία σύμπραξη και την κάνει έκθεση

Η miss dialectic «γεννήθηκε» στην Αθήνα το 2019 και αποτελείται από την Ελεάννα Παπαθανασιάδη, την Κέλυ Τσιπνή-Κολαζά και την Κλέα Χαρίτου. Μιλώ για εκείνη λες και είναι ένας ζωντανός οργανισμός γιατί αυτό ακριβώς είναι. Δεν μου έκανε, λοιπόν, εντύπωση που οι Ελεάννα Παπαθανασιάδη και Κλέα Χαρίτου, οι 2 γυναίκες που βρίσκονται πίσω από το project Συμβιωτικά, ενώνουν τις δύο διαφορετικές φωνές τους και απαντούν ως ένα, ως miss dialectic σε κάθε ερώτηση για την έκθεση και τη δική τους επιμελητική ομάδα.

Η Κλέα Χρίτου και η Ελεάννα Παπαθανασιάδου.

Η Ελέαννα Παπαθανασιάδη μπροστά στο έργο της Χρυσάνθης Κουμιανάκη Όταν τελειώνει η παράσταση, 2023, που περιλαμβάνεται στην έκθεση Συμβιωτικά. / © YOOOP Studio

Συμβίωση στη βιολογία σημαίνει οποιονδήποτε τύπο στενής και μακροπρόθεσμης βιολογικής αλληλεπίδρασης μεταξύ δύο διαφορετικών βιολογικών οργανισμών. Η συμβίωση στη βιολογία είναι μία σημαντική, επιλεκτική δύναμη πίσω από την εξέλιξη των ειδών. Και βαθιά μέσα μου πιστεύω ότι και εκτός βιολογίας είναι η αλληλεπίδραση και η συνύπαρξη που βοηθά την όποια πνευματική εξέλιξη μέσα μας.

Στην έκθεση Συμβιωτικά του ΕΜΣΤ, η «συμβίωση» αυτή νοηματοδοτείται από τη διαδικασία επικοινωνίας μέσα από καλλιτεχνικές πρακτικές θηλυκοτήτων στην τέχνη και εκφράζεται μέσα από μια ομαδική έκθεση, πλαισιωμένη από ένα ευρύ πρόγραμμα δημόσιων δράσεων. Ένα απο τα δομικά συστατικά της έκθεσης είναι ο κάναβος, το πλέγμα που ενοποιεί τα έργα μεταξύ τους, ο οποίος έχει τις ρίζες του στην ύφανση, μια ασχολία που παραδοσιακά έχει ταυτιστεί με τη γυναίκα και τη θέση της στην κοινωνία. Η ύφανση είναι άλλωστε, κοινός τόπος για τις εικαστικούς που συμμετέχουν στην έκθεση, όπως επίσης και η επαναχρησιμοποίηση μοτίβων και συμβόλων από παλιότερα έργα τους στις μεταγενέστερες προτάσεις τους.

Μαρία Βαρελά Rugs of Life [Οι τάπητες της ζωής], 2020 Εγκατάσταση, δύο χειροποίητα χαλιά (185 × 103 εκ. και 191 × 91 εκ.), ασπρόμαυρο βίντεο χωρίς ήχο, 5' σε επανάληψη Παραγωγή σε συνεργασία με τον συνεταιρισμό Twanza Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας / Άννα Πρίμου

Στην έκθεση Συμβιωτικά παρουσιάζονται έργα 4 σύγχρονων Ελληνίδων εικαστικών –της Μαρίας Βαρελά, της Χρυσάνθης Κουμιανάκη, της Καρολίνας Κρασούλη και της Χριστίνας Μήτρεντσε– καθώς και της καλλιτεχνικής ομάδας Phantom Investigations (Ινώ Βαρβαρίτη και Γιάννης Δελαγραμμάτικας).

Συνθέσεις της Μπίας Ντάβου, της Ναυσικάς Πάστρα και της Χρύσας, από τη συλλογή του ΕΜΣΤ, έρχονται να συμπληρώσουν την έκθεση, αφετηρία της οποίας, άλλωστε, σύμφωνα με την επιμελητική ομάδα, αποτέλεσε η ενότητα σχεδίων Σειραϊκές δομές 2 – Οδύσσεια της Μπίας Ντάβου.

Ναυσικά Πάστρα Σύνεκτρον–τετράγωνο–κύκλος, 1968–1976 Ντουραλουμίνιο, 19,5 × 81 × 81 εκ. Δωρεά του Εμμανουήλ Μαυρομμάτη, 2017 Συλλογή του ΕΜΣΤ | Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης

Χρύσα From the Newspaper Book, 1962 Μελάνι σε χαρτί, 82 × 61 εκ. Δωρεά του MarkCortale από τη Συλλογή της Λίτσας Δ. Τσιτσέρα, 2021 Συλλογή του ΕΜΣΤ | Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης

Η miss dialectic πιστεύει στην εκπαίδευση μέσω της τέχνης, κι έτσι η έκθεση Συμβιωτικά λειτουργεί παράλληλα με το δημόσιο πρόγραμμα Συμβιωτικοί λόγοι, το οποίο όχι απλά προσδίδει στο περιεχόμενό της έκθεσης διάδραση αλλά φιλοδοξεί να επικοινωνήσει ουσιαστικά με το κοινό. Στο πλαίσιο του προγράμματος περιλαμβάνονται εργαστήρια / εκπαιδευτικά προγράμματα (των Μαρίας Βαρελά, Καρολίνας Κρασούλη και Χριστίνας Μήτρεντσε), περφόρμανς (της Χρυσάνθης Κουμιανάκη) και μια επιτελεστική διάλεξη (των Phantom Investigations).

Μιλήσαμε, λοιπόν, με τη miss dialectic για όλα όσα μας περιμένουν στον 4ο όροφο του ΕΜΣΤ, για την έκθεση Συμβιωτικά που ανέλαβε να μας συστήσει και μας απάντησε για όσα ήθελε να επικοινωνήσει μέσα από αυτό το project. Για το πώς αυτό λειτουργεί υπέρ της ενδυνάμωσης των γυναικών στην τέχνη, για το πόσο ορατές είναι οι θηλυκότητες στον χώρο των εικαστικών, αλλά και τη συμβιωτική σχέση μεταξύ των μελών της ομάδας, που μας χαρίζει εκθέσεις και προγράμματα σαν κι αυτό.

– Με αφορμή τον τίτλο της έκθεσης Συμβιωτικά, θεωρείτε ότι αυτή η λέξη εκφράζει και τη δική σας ομάδα;

Ο τίτλος είναι ενδεικτικός των θέσεών μας. Κάθε project μας αναπτύσσεται μέσα από μία συμβιωτική σχέση που βασίζεται σε κοινές αξίες και ένα κοινό όραμα. Σεβόμαστε τη διαφορετικότητα –ή καλύτερα τη μοναδικότητα– που χαρακτηρίζει την καθεμιά μας και βρισκόμαστε σε μια διαρκή συνομιλία για τα ζητήματα και τις θεματικές που μας απασχολούν.

«Προσπαθούμε σταθερά να βρούμε τους βέλτιστους τρόπους συνεργασίας ανάμεσά μας, προκειμένου να παράγουμε έργο που βασίζεται στον γόνιμο διάλογο και στη δημιουργική ώσμωση».

Ο λόγος που γίναμε ομάδα ήταν η εκτίμηση που τρέφαμε η μία για την άλλη, ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το επάγγελμά μας και το οικοσύστημα της τέχνης, η χρόνια φιλία που μας συνδέει, αλλά και η πίστη ότι μαζί και αλληλοϋποστηρικτικά μπορούμε να καταφέρουμε περισσότερα από ότι ως μονάδες.

Χρυσάνθη Κουμιανάκη Όταν τελειώνει η παράσταση, 2023 Εγκατάσταση, τετράπτυχο παραβάν (205 × 324 εκ.), κοστούμια διάφορων διαστάσεων, ηχητική εγκατάσταση, 8'48'' σε επανάληψη Νέα παραγωγή του ΕΜΣΤ Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας / © YOOOP Studio

– Τι πρέπει να περιμένει ο επισκέπτης να συναντήσει στην έκθεση Συμβιωτικά;

Θα πρέπει να είναι έτοιμος-η να ανακαλύψει ένα δίκτυο σχέσεων που διαρθρώνεται σε μορφολογικό και σε εννοιολογικό επίπεδο. Πλέγματα, σύμβολα, μοτίβα, κώδικες, μονάδες και οι επαναλήψεις τους, διαφορετικές κειμενικές –και μη– γραφές και ιστορίες συνομιλούν μεταξύ τους, δημιουργώντας έναν έντονο ρυθμό τόσο σε διανοητικό επίπεδο όσο και στον χώρο της εκθεσιακής αίθουσας. Καθώς η έκθεση ξεδιπλώνεται, προσκαλεί τον/την θεατή να ακολουθήσει τις διαφορετικές αφηγήσεις.

– Με ποιο κριτήριο επιλέχθηκαν οι γυναίκες δημιουργοί, τα έργα των οποίων περιλαμβάνονται στην έκθεση;

Μας ενδιέφερε να παρουσιάσουμε μια έκθεση που αναδεικνύει ιστορικές και σύγχρονες Ελληνίδες καλλιτέχνιδες και, παράλληλα, διερευνά τις διασταυρώσεις της ιστορίας και της παράδοσης, αλλά και τις σχέσεις ανάμεσα σε δημιουργούς και στο κοινό.

«Ήταν σημαντικό για εμάς να φωτίσουμε τόσο το έργο εικαστικών που θαυμάζουμε και μελετάμε μέσα στα χρόνια, όσο και καλλιτέχνιδων με τις οποίες έχουμε συνεργαστεί στο παρελθόν».

– Τι σας συγκινεί στο έργο τους;

Στα έργα τους μάς συγκινούν στοιχεία, όπως είναι η προσπάθεια άρθρωσης ενός διαλεκτικού λόγου μέσα από την καλλιτεχνική τους εργασία, η συνομιλία τους με την ιστορία της τέχνης, και η δημιουργία μια εικαστικής γλώσσας που επιθυμεί να συνδιαλλαγεί άμεσα με τους/τις θεατές. Το έργο τους πιστεύουμε ότι είναι πολυπολιτισμικό, επίκαιρο και διαχρονικό – ανεξάρτητα από το αν δημιουργήθηκε το 1970 ή φέτος.

Καρολίνα Κρασούλη How to Remember (Plans), 2022 Λάδι, χρώμα σε μορφή σκόνης, γκέσο, γραφίτης και κλωστή σε καμβά, 145 × 107 εκ. Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας και των Kalfayan Galleries, Αθήνα – Θεσσαλονίκη / Κέλλυ Φίλιου

– Πόσος χώρος υπάρχει για τις θηλυκότητες στην τέχνη;

Η ορατότητα και συμπερίληψη εικαστικών καλλιτέχνιδων σε εκθέσεις είναι μεγαλύτερη σε σχέση με παλαιότερα. Γυναίκες επιμελήτριες δραστηριοποιούνται ολοένα και περισσότερο σε διεθνές επίπεδο, ενώ οι θέσεις ευθύνης σε μουσεία και ινστιτούτα ανά τον κόσμο οι οποίες ανατίθεται σε γυναίκες έχουν πολλαπλασιαστεί.

«Ωστόσο, η εμπορική αξία έργων φιλοτεχνημένων από γυναίκες φαίνεται να είναι ακόμα αισθητά χαμηλότερη από αυτή των έργων που υπογράφουν άνδρες συνάδελφοί τους – γεγονός που αποτελεί ένα παράδειγμα της ανισότητας που επικρατεί».

– Πόσο συμβάλλουν εκθέσεις σαν αυτή που επιμελείστε στο ΕΜΣΤ στην ορατότητα των γυναικών καλλιτεχνών;

Θεωρούμε ότι η έκθεση Συμβιωτικά εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο που επιδιώκει να υπογραμμίσει τη σημασία του έργου διαφορετικών θηλυκοτήτων, είτε επανασυστήνοντας, είτε εγγράφοντας στον κανόνα της ιστορίας της τέχνης φωνές, οι οποίες δεν έχουν αξιολογηθεί ή αναγνωριστεί ακόμα όπως τους αρμόζει.

Η έκθεση μπορεί επίσης να λειτουργήσει ως τροχός ενδυνάμωσης για την επόμενη γενιά γυναικών που δραστηριοποιούνται στον χώρο των εικαστικών, έτσι ώστε αυτές να διεκδικήσουν δυναμικότερα τη θέση που τους ανήκει.

Χριστίνα Μήτρεντσε Home is the Net – BookscapeVI, 2018 Vintage συλλεκτικά σκληρά εξώφυλλα, κορδέλες, γράμματα βινυλίου, ξύλο, 100 × 60 εκ. Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας και της CITRONNE Gallery

– Σε μία εποχή όπως η σημερινή που παρά τις μάχες για την ισότητα, οι γυναίκες βάλλονται σε όλο τον κόσμο από έμφυλη βία, απώλεια δικαιωμάτων, πώς μπορεί η τέχνη να τις ενδυναμώσει και τι μπορεί να πετύχει στον αγώνα τους;

Η τέχνη μπορεί να μας παρέχει ένα καταφύγιο από τη βίαιη καθημερινότητα και ταυτόχρονα χώρο για δημιουργικότητα και συλλογισμό. Η δυναμική της μάς ωθεί να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν είμαστε απομονωμένες και να αντιληφθούμε ότι μπορούμε να συνδεθούμε με άλλες θηλυκότητες.

«Αυτή η διασύνδεση, η συσχέτιση και το μοίρασμα είναι εργαλεία τα οποία έχουν την ικανότητα να ενδυναμώσουν τον λόγο μας».

Επιπλέον, η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει εκπαιδευτικά. Μέσω αυτής μπορούμε να έρθουμε πιο κοντά στην (τρέχουσα) ιστορία, να αντιληφθούμε τις υπάρχουσες ανισότητες και δυνητικά να αντιστρέψουμε τον κανόνα προτάσσοντας νέες αφηγήσεις και διεκδικώντας τα δικαιώματά μας.

*Info: H έκθεση Συμβιωτικά, που επιμελήθηκε η ομάδα miss dialectic, ανοίγει για το κοινό στις 12 Οκτωβρίου. Εντάσσεται στο πρόγραμμα περιοδικών εκθέσεων και δράσεων του ΕΜΣΤ το φθινόπωρο του 2023 και θα φιλοξενείται στον 4ο όροφο του μουσείου μέχρι και τις 26 Νοεμβρίου 2023.

Περισσότερες πληροφορίες για την ομάδα miss dialectic μπορείς να βρεις στον ιστότοπο missdialectic.org