Οδηγός για το πώς να μιλήσουμε στα παιδιά για τη σεξουαλική κακοποίηση, από τον ψυχολόγο στο Χαμόγελο του Παιδιού

Η Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα του Παιδιού γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 20 Νοεμβρίου, με αφορμή την επέτειο υιοθέτησης από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, το 1989, της Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.

Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού αποτελεί το πλέον αποδεκτό κείμενο για τα ανθρώπινα δικαιώματα παγκοσμίως. Ωστόσο, τα στοιχεία και οι αριθμοί είναι καταπέλτης για τον εφησυχασμό συνειδήσεων.

Στην Ελλάδα, Το Χαμόγελο του Παιδιού έχοντας αναγνωριστεί διεθνώς, υλοποιεί πανελλαδικά, 365 ημέρες το χρόνο και 24 ώρες την ημέρα, αποτελεσματικές και άμεσες δράσεις για την πρόληψη και αντιμετώπιση συγκεκριμένων φαινομένων που απειλούν τα παιδιά.

Το Χαμόγελο του Παιδιού, εδώ και 26 συναπτά έτη προσφοράς, στέκεται δίπλα σε κάθε παιδί θύμα βίας μέσω ενός ολοκληρωμένου δικτύου εξειδικευμένων υπηρεσιών, που εκτείνεται από την πρόληψη έως τη θεραπεία με απώτερο στόχο την ολιστική κάλυψη των αναγκών των παιδιών.

Ο ψυχολόγος, Συντονιστής Εθνικού Κέντρου για τις Εξαφανίσεις και τα Παιδιά Θύματα Εκμετάλλευσης, στο Χαμόγελο του Παιδιού, Στέφανος Αλεβίζος, μάς μιλά για μερικά από αυτά.

Τι εννοούμε όταν μιλάμε για κακοποίηση ανηλίκων στην Ελλάδα του 2021;

«Στην ουσία ό,τι εννοούσαμε μιλώντας για κακοποίηση και παραμέληση εδώ και αιώνες.

Η κακοποίηση των παιδιών είναι ένα φαινόμενο που το παρατηρούμε σε όλες τις ιστορικές περιόδους με την μορφή της σωματικής, ψυχολογικής ή σεξουαλικής κακοποίησης και της παραμέλησης. Η εκμετάλλευση των παιδιών για οικονομικούς λόγους είναι μια σταθερή μορφή κακοποίησης των παιδιών.

Είναι ένα φαινόμενο, ωστόσο, που προσαρμόζεται στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα και έτσι τα τελευταία χρόνια βλέπουμε τη χρήση του διαδικτύου να συνδέεται άμεσα με την κακοποίηση των παιδιών.

Αυτό που μένει σταθερό είναι ότι η κακοποίηση «Μένει μυστικό», όπως ονομάζεται και η πανελλαδική εκστρατεία ευαισθητοποίησης του Οργανισμού «Το Χαμόγελο του Παιδιού», η οποία τελεί υπό την αιγίδα της Α.Ε. της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου.

Δεν έχουμε ξεκάθαρη εικόνα για τον αριθμό των παιδιών που κακοποιούνται», τονίζει ο Στέφανος Αλεβίζος.

«Η Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά S.O.S. 1056 είναι πάντα μια λύση για όποιον γνωρίζει κάτι για ένα παιδί που κακοποιείται, αλλά και για το ίδιο το παιδί».

Το ψυχολογικό προφίλ των θυμάτων

«Κάθε περίπτωση είναι μοναδική και εξαρτάται από την προσωπικότητα του παιδιού, τη φύση, έκταση, χρονική διάρκεια της κακοποίησης, της σχέσης του παιδιού με τον θύτη και άλλους παράγοντες που ενδεχομένως επηρεάζουν» τονίζει ο ίδιος.

«Ωστόσο, σε ένα μεγάλο βαθμό περιπτώσεων παρατηρούμε συναισθήματα φόβου, ντροπής, θυμού, αλλά και ενοχής γι’ αυτό που του συμβαίνει. Επίσης, ανάμεικτα συναισθήματα. Τα παιδιά πολλές φορές μπερδεύονται, αφού το άτομο που τα κακοποιεί είναι στο μεγαλύτερο μέρος των περιπτώσεων ένα άτομο που το παιδί αγαπάει ή / και εμπιστεύεται ή με κάποιον τρόπο έχουν κάποια σχέση» συνεχίζει.

Μπορεί ένα θύμα κακοποίησης να γίνει κακοποιητικό απέναντι σε άλλους σε οποιοδήποτε στάδιο της ζωής του;

«Σίγουρα κανένας άνθρωπος δεν είναι πια «καταδικασμένος» ή «δέσμιος» των εμπειριών του ή της ιστορίας του» υπογραμμίζει ο Στέφανος Αλεβίζος και συνεχίζοντας προσθέτει:

«Η επιστήμη έχει προχωρήσει πολύ και μπορούμε να διευκολύνουμε έναν άνθρωπο να επεξεργαστεί το τραύμα του.

Η εμπειρία κακοποίησης είναι σίγουρα κομμάτι της ιστορίας του, αλλά και οι επόμενες μέρες μπορούν να είναι βοηθητικές και να μειωθεί η όποια βλάβη.

Έτσι λοιπόν βλέπουμε άτομα που κακοποιούν παιδιά να έχουν στο ιστορικό τους εμπειρία κακοποίησης, ωστόσο, και πολλοί συνάνθρωποι μας που κακοποιήθηκαν ως παιδιά είναι πολύ φροντιστικοί γονείς».

Υπάρχουν διορθωτικές κινήσεις που μπορούν να γίνουν όσον αφορά στην προστασία ανηλίκων στην Ελλάδα;

Ο Στέφανος Αλεβίζος σημειώνει ότι υπήρξαν σημαντικές αλλαγές στον ποινικό μας κώδικα. Ωστόσο, το σύστημα προστασίας του παιδιού πρέπει να ενισχυθεί και να γίνουν σημαντικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα.

«Από τον τρόπο με τον οποίο εισέρχεται στο σύστημα, από την αντιμετώπιση του από τους θεσμούς, αλλά και για την αποκατάσταση του παιδιού θύματος.

Πρέπει να γίνει μια εθνική εκστρατεία πρόληψης και εκπαίδευσης των παιδιών, να ενισχυθούν και να αυξηθούν οι θεραπευτικές δομές και να υλοποιηθεί επιτελούς η Φιλική προς το Παιδί Δικαιοσύνη.

«Το Χαμόγελο του Παιδιού» παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις, τις ποσοτικές, αλλά και ποιοτικές αλλαγές στο φαινόμενο και έχει προτείνει σημαντικές αλλαγές μέσω της καμπάνιας «Μένει Μυστικό».

Στο site meneimystiko.gr ο καθένας και καθεμία μπορεί να βρει αναλυτικά τις προτάσεις μας και να ψηφίσει το αντίστοιχο ψήφισμα για την υλοποίησή τους».

Από ποια ηλικία και μετά μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά, ώστε να είναι αφυπνισμένα για τους κινδύνους που μπορεί να αντιμετωπίσουν; Υπάρχει ιδανικός τρόπος;

«Από πολύ νωρίς, πριν καν πάνε στο σχολείο.

Ένας από τους πλέον αποτελεσματικούς τρόπους πρόληψης της σεξουαλικής κακοποίησης αποτελεί η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση.

Αναλύοντας τους τρόπους με τους οποίους η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση μπορεί να προλάβει τη σεξουαλική κακοποίηση ο Στέφανος Αλεβίζος, αναφέρει:

• Διαβεβαιώνει τα παιδιά ότι για τη σεξουαλική κακοποίηση δε φταίει ΠΟΤΕ το παιδί.
• Ενημερώνει τα παιδιά για τα δικαιώματά τους και τα ενδυναμώνει ώστε να τα προασπίζονται
• Διδάσκει στα παιδιά με ένα θετικό, μη-απειλητικό και πρακτικό τρόπο, πληροφορίες σχετικά με την κακοποίηση.
• Ενισχύει στα παιδιά την πεποίθηση ότι το σώμα τους, τούς ανήκει.
• Διδάσκει στα παιδιά πώς να λένε «όχι».
• Βοηθάει τα παιδιά να αναγνωρίσουν τους ανθρώπους εκείνους στους οποίους μπορούν να απευθυνθούν για βοήθεια.
• Μαθαίνει στα παιδιά να εμπιστεύονται το ένστικτό τους όταν νιώθουν άβολα και να θέτουν ερωτήσεις όταν κάτι τα μπερδεύει ή τα κάνει να νιώθουν περίεργα.
• Κάνει σαφές στα παιδιά ότι οφείλουν να σέβονται και να μην κάνουν κακό σε άλλα παιδιά.

Τα παιδιά συνήθως φοβούνται και δεν μιλάνε. Πώς μπορούμε να καταλάβουμε ότι ένα παιδί είναι θύμα εκφοβισμού, εκμετάλλευσης ή κακοποίησης;

«Αυτό είναι αλήθεια και θα επανέλθω στη σημαντικότητα της καμπάνιας «Μένει Μυστικό», αυτός είναι ένας βασικός στόχος αντιμετώπισης. Να μην μένει μυστικό.

Η αλήθεια είναι ότι όπως ανέφερα και προηγουμένως η κάθε περίπτωση είναι μοναδική και τα σημάδια μπορεί να διαφέρουν. Η φράση κλειδί μπορεί να είναι οποιαδήποτε ξαφνική και χωρίς εμφανή αιτία αλλαγή.

Τέτοιες αλλαγές σύμφωνα με τον κ.Αλεβίζο, μπορεί να αφορούν:

• Στη συμπεριφορά του παιδιού (π.χ. Απομονώνεται και δεν κοινωνικοποιείται. Το παιδί ανταποκρίνεται με παράξενο τρόπο όταν προσπαθεί κάποιος να το αγγίξει. Απουσιάζει ή καθυστερεί συστηματικά να προσέλθει στο σχολείο ή ακόμα αρνείται να επιστρέψει σπίτι. Σεξουαλική συμπεριφορά που δε συνάδει με την ηλικία του παιδιού. Το παιδί κατέχει μεγάλα χρηματικά ποσά, χωρίς να μπορεί να δικαιολογήσει που τα έχει βρει. Φόβος προς συγκεκριμένους ανθρώπους και συγκεκριμένες τοποθεσίες.)
• Στη διάθεσή του (π.χ. Εμφανίζει έντονο και αδικαιολόγητο άγχος, Καταθλιπτική διάθεση, Έλλειψη συγκέντρωσης, Έχει αυτοκαταστροφικές τάσεις)
• Στον ύπνο του (νυχτερινή ενούρηση, εγκόπριση, χρήση πιπίλας)
• Στην όρεξή του

Σε πρακτικό επίπεδο πως μπορούμε να βοηθήσουμε αυτά τα παιδιά;

«Η προστασία των παιδιών είναι ευθύνη όλων μας» διαμηνύει ο κ. Αλεβίζος.

«Είναι ένα θέμα που πρέπει να το προσεγγίσουμε με σοβαρότητα και γνώσεις.

Οποιοσδήποτε, οποιαδήποτε γνωρίζει κάτι για ένα παιδί που με οποιονδήποτε τρόπο παραβιάζονται τα δικαιώματά του μπορεί να καλέσει στην Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά S.O.S. 1056 , η οποία λειτουργεί 24 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα και μπορεί να καλέσει έστω και ανώνυμα».

Ο Στέφανος Αλεβίζος για τους διαδικτυακούς κινδύνους

Τα social media και το internet είναι αναπόσπαστα κομμάτια στην καθημερινότητα των σημερινών παιδιών. Τι πρέπει να ξέρουν παιδιά και γονείς για να είναι ασφαλής η χρήση τους;

«Η οριοθέτηση είναι το σημαντικότερο βήμα για την προστασία. Η οριοθέτηση και η ενημέρωση», συμβουλεύει ο ίδιος τους γονείς.

Οι γονείς πρέπει να είναι αποφασισμένοι να βάλουν όρια και να μην έχουν ενοχές γι’ αυτό.

Να γνωρίζουν ότι το παιδί θα ασκήσει πίεση και ότι θα δοκιμάσει τα όρια τους.

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Εθνική Γραμμή S.O.S. 1056» του Οργανισμού «Το Χαμόγελο του Παιδιού», ώστε να συζητήσουν με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να τους απασχολούν σε σχέση με το παιδί τους» συμπληρώνει.

Ο Στέφανος Αλεβίζος για το πώς η πανδημία επηρεάζει την ψυχολογία των παιδιών

Η πανδημία του Covid-19 έφερε πολλές αλλαγές και στις ζωές των παιδιών. Πώς πρέπει να μιλήσουν οι γονείς στα παιδιά ώστε να εξηγήσουν τι ακριβώς συμβαίνει;

«Με ειλικρίνεια και σταθερότητα. Θα πρέπει να ενημερώσουν τα παιδιά για το τι είναι αυτός ο ιός και πώς μπορούν να προστατευτούν.

Η δυνατότητα ενός είδους ελέγχου μέσα από την προστασία, είναι σημαντικός παράγοντας για την ηρεμία των παιδιών. Παράλληλα, θα πρέπει να δοθεί και μια γραμμή ιστορικότητας του ιού, μια προοπτική.

Ο ιός ξεκίνησε, εξελίχθηκε και κάποια στιγμή θα τελειώσει.

Η αισιοδοξία και η ελπίδα είναι σημαντικοί σύμμαχοι των γονέων».

Τα παιδιά που γεννιούνται τώρα περνούν τα πρώτα στάδια ανάπτυξής τους, με περιοριστικά μέτρα λόγω Covid-19. Το ίδιο ισχύει και για τα παιδιά σχολικής ηλικίας. Τι λέτε στους γονείς που ανησυχούν ότι αυτό επηρεάζει την ψυχολογία τους;

«Η δύναμη και η ικανότητα της προσαρμογής είναι μεγάλη» αναφέρει ο κ. Αλεβίζος.

«Σίγουρα η πανδημία, τα μέτρα προστασίας, αλλά και οι περιορισμοί στο σπίτι θα αφήσουν το «αποτύπωμα» τους στην ψυχολογία όλων των ανθρώπων.

Θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και σίγουρα η επιστήμη θα παρακολουθεί στενά το φαινόμενο αυτό που είναι ακόμη σε εξέλιξη» επισημαίνει ο ίδιος.

Η Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα του Παιδιού από τους εθελοντές του «Χαμόγελου»

Σύμμαχος στις ενέργειες του Οργανισμού είναι και το Ευρωπαϊκό Μαθητικό Εθελοντικό Δίκτυο You Smile, οι μαθητές- εθελοντές του οποίου αναλαμβάνουν δράση με προσωπικές ιδέες και προτάσεις για την προστασία των παιδιών.

Οι μαθητές-εθελοντές του Δικτύου YouSmile του «Χαμόγελου» που δραστηριοποιούνται στον τομέα των δικαιωμάτων των παιδιών — μετά από την τρέχουσα ανησυχητική δημοσιότητα αναφορικά με τα αυξημένα περιστατικά βίας εις βάρος ανηλίκων — με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα του Παιδιού, πραγματοποιούν μία live εκπομπή για να κινητοποιήσουν και να υποστηρίξουν τους συνομήλικούς τους.

Την εκπομπή μπορείτε να παρακολουθήσετε ζωντανά το Σάββατο 20/11 και ώρα 12:00 στο YouTube κανάλι του Οργανισμού.