Βάρδια σε ψυχιατρική κλινική δημόσιου νοσοκομείου. Μια ψυχολόγος στο Αιγινήτειο αφηγείται
- 10 ΟΚΤ 2023
Η Ε.Κ* είναι ψυχολόγος, αναλύτρια ομάδας, θεραπεύτρια ζεύγους και οικογένειας στον Ειδικό Τομέα Διαταραχών Προσωπικότητας της Α’ Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο. Εργάζεται στο θεραπευτικό πρόγραμμα Αθηνά για πάνω από 15 χρόνια, σε συνεργασία με το Αιγινήτειο και τον ΟΚΑΝΑ. Το δικό της επαγγελματικό 8ωρο, το περνάει κατά κύριο λόγο με οριακούς ασθενείς. Οριακά είναι τα άτομα που χαρακτηρίζονται από πολύ ασταθείς διαπροσωπικές σχέσεις με έντονες μεταπτώσεις- από αγάπη σε μίσος και αντίστροφα- με έντονο τον φόβο της εγκατάλειψης, της απόρριψης και με αρνητική εικόνα εαυτού. Οι οριακοί αυτοτραυματίζονται συχνά και διαμορφώνουν πολύ υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών.
Πώς είναι λοιπόν να εργάζεσαι καθημερινά σε μία ψυχιατρική κλινική δημόσιου νοσοκομείου στην Ελλάδα υπό τις δεδομένες συνθήκες;
«Η οριακή διαταραχή είναι κατά βάση διαταραχή προσωπικότητας και οι οριακοί, δύσκολοι ασθενείς. Οι μεταπτώσεις τους συνυπάρχουν συχνά με προβλήματα ουσιών ή αλκοολικής εξάρτησης. Συνήθως έχουν αγχώδη διαταραχή ή καταθλιπτική, κάτι που στους χρήστες είναι πολύ συχνό. Αλλά μην φανταστείτε χρήστες ηρωίνης, που κάνουν ενέσιμα στη μέση του δρόμου. Είμαστε ένα “στεγνό” πρόγραμμα, δεν δίνουμε υποκατάστατα. Οι οριακοί ασθενείς που παρακολουθούμε είναι σε ένα καλό επίπεδο γενικά, έχουν οικογένειες, δουλειές και είναι λειτουργικοί. Αν υπάρχει σχέση με ουσίες, αυτές είναι κυρίως αλκοόλ ή κοκαΐνη».
8 ώρες στο Αιγινήτειο: Πρώτες πρωινές σκέψεις
«Aναπόφευκτα ξυπνώντας, σκέφτομαι τι θα δω και σήμερα στο νοσοκομείο. Ειδικά αν έχει προκύψει κάποιο περιστατικό που να με βάλει σε σκέψη από την προηγούμενη μέρα, η απειλή μιας αυτοκτονίας, για παράδειγμα. Το σημαντικό με εμάς στο Αιγινήτειο είναι πως κάνουμε θεραπεία πλαισίου. Πρόκειται για διεπιστημονικές συναντήσεις, στις οποίες μοιραζόμαστε το βάρος των περιστατικών και της ευθύνης γιατί αλλιώς δεν το αντέχεις και εύκολα. Οι αυτοκτονίες είναι συχνές στους οριακούς, είτε σαν απειλή είτε σαν πράξη.
Υπάρχουν οι φαρμακευτικές απόπειρες επίσης, όπου οι ασθενείς μπορεί να πάρουν πολύ μεγάλο αριθμό φαρμάκων. Ή οι χειριστικές απόπειρες, από άτομα που απειλούν τους οικείους τους ότι θα πέσουν από το μπαλκόνι γιατί θέλουν να πετύχουν κάτι με αυτό. Η χρήση ουσιών είναι επίσης μια μορφή, μια προσπάθεια να βάλει κάποιος τέλος στη ζωή του. Το ακούμε πολλές φορές, αυτό το “θα προτιμούσα να είχα πεθάνει” ή εκείνο το “έκανα μεγάλη χρήση για να πεθάνω”.
Η δική μου μέρα στο Αιγινήτειο ξεκινά με περιστατικά και ατομικές συναντήσεις. Κάθε Τετάρτη κάνουμε εποπτεία με τον επικεφαλής μας. Μοιράζομαστε σκέψεις, εμπειρίες και προβληματισμούς, αν για παράδειγμα δεν είμαστε σίγουροι για τον χειρισμό ενός περιστατικού, το συζητάμε. Σκεφτόμαστε όλοι μαζί για τους ανθρώπους που έρχονται σ’ εμάς για να γίνουν καλά.
iStock
Σαν συν- θεραπεύτρια στην ομάδα των οριακών ασθενών, παρατηρώ κυρίως εθισμό στο αλκοόλ. Η αλήθεια είναι πως τα τελευταία χρόνια βλέπω πολλή χρήση κοκαΐνης. Εξηγείται, γιατί πρόκειται για μία διεγερτική ουσία που, αν είναι κάποιος κουρασμένος, τον βοηθάει να αποδώσει. Η τιμή του συγκεκριμένου ναρκωτικού έχει πέσει πολύ τα τελευταία χρόνια. Πολλά από τα άτομα που έρχονται σε εμάς έχουν καλές, απαιτητικές δουλειές- και αγχώδεις διαταραχές. Η κοκαΐνη τούς προκαλεί διέγερση.
Το όριο ηλικίας των ασθενών που παρακολουθούμε στο Αιγινήτειο έχει πέσει. Βλέπουμε νέα παιδιά 18 ετών να αυτοτραυματίζονται ακόμα και από τα 14 τους.
Τους ασθενείς τους “παίρνουμε” μαζί μας κατά κάποιο τρόπο, φεύγοντας από το νοσοκομείο. Νομίζω πως δεν μπορεί να γίνει κι αλλιώς, αφού πρόκειται για μια ανθρώπινη σχέση. Αυτό που βοηθάει τελικά είναι η επαφή που έχεις με αυτούς τους ανθρώπους, το νοιάξιμο, το να είσαι εκεί, να μπορείς να τους προσφέρεις έναν άλλο τρόπο να υπάρχουν και να σκέφτονται. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι κι εμείς, οι ειδικοί ψυχικής υγείας τα ξέρουμε όλα, ότι δεν κάνουμε λάθη ή ότι δεν επιτρέπεται να σκεφτόμαστε πως μπορεί να είναι κι αλλιώς τα πράγματα.
Πρέπει να είσαι ζωντανός, να είσαι συνδεδεμένος, να σκέφτεσαι μαζί με τους ασθενείς, να βλέπεις, να νιώθεις ότι υπάρχει προοπτική να πάνε παρακάτω. Όλα αυτά τα καταλαβαίνουν, τα εισπράττουν. Δηλαδή, αν εγώ η ίδια σαν θεραπεύτρια πιστέψω ότι δεν πρόκειται να γίνει τίποτα με την περίπτωση κάποιου, δεν πρόκειται να προχωρήσει.
Κάποια περιστατικά θες δεν θες, σου μένουν. Πρόσφατα ας πούμε, μια κοπέλα από την ομάδα των οριακών, περιέγραφε την κακοποιητική σχέση με τον φίλο της (σ.σ την χτυπούσε). Μιλώντας για τη μαμά της μάς είπε το εξής: “έχω μεγαλώσει με τέτοιον τρόπο ώστε να μπορώ να παραμένω μέσα σε αυτή τη σχέση. Το βλέπω το πρόβλημα, αλλά μένω”.
Μια άλλη κοπέλα που μίλαγε για τις σχέσεις της, μας είπε:”εγώ καταλαβαίνω πού πρέπει να πάω, αλλά δεν μπορώ. Είναι σαν να θέλω να κάνω σχέση με τον Αλκίνοο Ιωαννίδη και τελικά να επιλέγω τον Αχιλλέα Μπέο”.
Στην οριακή διαταραχή υπάρχει μια κληρονομικότητα γύρω στο 40%- 60%, παίζει όμως ρόλο και το πώς μεγαλώνει κανείς. Το ίδιο ισχύει και με τις εξαρτήσεις. Υπάρχουν δηλαδή κάποια γονίδια που ενοχοποιούνται. Το παιδί που μεγαλώνει με έναν αλκοολικό μπαμπά, έχει εισπράξει χρήση ουσιών στο μεγάλωμά του. Κάποια στιγμή είχαμε έναν ασθενή που σαν παιδί είχε πει στο σχολείο του “ο μπαμπάς μου καπνίζει, μυρίζει και μετά αλλάζει η συμπεριφορά του”. Το βίωμα είναι ισχυρό.
iStock
Οι γονείς των οριακών με τους οποίους έρχομαι σε επαφή στο Αιγινήτειο είναι συνήθως κι αυτοί οριακοί που μεγαλώνουν τα παιδιά τους σε περιβάλλον που δεν υπάρχουν όρια. Βλέπουμε μαμάδες και παιδιά που συμπεριφέρονται σαν μονάδα. Μαμάδες που κάνουν χρήση κι όταν πάει να διαφοροποιηθεί το παιδί για το καλό τους, εκείνες αντιδρούν, το κρατάνε πίσω. Δεν θέλουν να προχωρήσει το παιδί, γιατί έχουν μάθει σε αυτή τη συγχώνευση. Εξυπηρετούν δικές τους ψυχικές ανάγκες, τα ελλείμματά τους και αντιδρούν. Αυτός είναι και ο λόγος που δίνουμε τη δυνατότητα στους γονείς οριακών ασθενών αν θέλουν, να έρθουν και οι ίδιοι στην ψυχιατρική κλινική. Γιατί όσο και να παρεμβαίνουμε εμείς, αν οι συνθήκες στις οποίες επιστρέφουν είναι οι ίδιες, η ψυχική αλλαγή είναι εξαιρετικά δύσκολη.
Είχε κάποτε νοσηλευτεί στο Αιγινήτειο μία γυναίκα, η οποία είχε κακοποιηθεί ως έφηβη υπό το βάρος της αδιαφορίας των γονιών της. Μεγαλώνοντας, σχετίστηκε ερωτικά με έναν δικηγόρο, ο οποίος κακοποίησε την ανιψιά της. Κάποια στιγμή η γυναίκα αυτή μάς είπε “γιατί ασχολείστε με εκείνη, γιατί σας κάνει εντύπωση; όταν κακοποιήθηκα εγώ, κανείς δεν έδωσε σημασία”.
Μία κοπέλα 20 χρονών, η οποία συμμετείχε στο πρόγραμμα Αθηνά, είχε κακοποιηθεί σεξουαλικά από τον πατέρα της. Την θυμάμαι πολύ χαρακτηριστικά να μας μιλάει για το βίωμά της κλαίγοντας. Σε επόμενη συνεδρία της, μας αποκάλυψε ότι εξακολουθεί να βλέπει τον μπαμπά της, ότι ακόμα μιλάνε. Βλέπουμε επίσης και μαμάδες οι οποίες είναι εκεί σαν παρουσία, αλλά καθόλου ουσιαστικά. Που θεωρούν φυσιολογικό τα παιδιά τους να κακοποιούνται ακριβώς γιατί και εκείνες είχαν κακοποιηθεί και παραμεληθεί από την οικογένειά τους στο παρελθόν.
Ναι, είναι μια ενδιαφέρουσα δουλειά που προφανώς έχει τις δυσκολίες της. Όταν έρχεσαι σε επαφή με τόσο βαριές παθολογίες, νιώθεις την ευθύνη να κάνεις κάτι. Από την άλλη, είναι καλό να γνωρίζουμε και τους περιορισμούς μας και να τους λέμε και στους ασθενείς.
Κάνουμε θεραπεία στο πλαίσιο της εκπαίδευσής μας. Εγώ έχω κάνει 5 χρόνια θεραπεία στην ομαδική ανάλυση. Κάποιες άλλες είναι πιο βραχύχρονες. Εμείς που δουλεύουμε ψυχοκοινωνικά και ψυχαναλυτικά, κάνουμε εκπαιδεύσεις οι οποίες διαρκούν αρκετά. Το κακό είναι πως αυτή εκπαίδευση δεν είναι υποχρεωτική. Μπορεί δηλαδή να δουλεύεις σε ψυχιατρική πτέρυγα νοσοκομείου, με τόσο ψυχικά τραυματισμένους ασθενείς και εσύ να μην έχεις κάνει ποτέ θεραπεία. Για τις θεραπείες μας πληρώνουμε μόνοι μας, και πολύ μάλιστα, για χρόνια ολόκληρα. Οι εποπτείες είναι πολύ σημαντικές, αλλά ούτε και αυτές είναι δεδομένες στο σύστημα υγείας.
«Ο τομέας της δημόσιας ψυχικής υγείας νοσεί»
Υπάρχει υποστελέχωση και όταν κάποιος έρχεται στο νοσοκομείο μόνο για ένα εξάμηνο, ή με σύμβαση ενός χρόνου δεν προλαβαίνει να εξελιχθεί. Είναι αυτό που είπαμε με το πλαίσιο, δηλαδή ότι σε πολλά νοσοκομεία δεν γίνεται. Οπότε ξέρετε, ένας θεραπευτής, όση πρόθεση κι αν έχει, χωρίς εκπαίδευση, κάποια στιγμή θα “καεί” γιατί το σύστημα δεν τον προστατεύει όσο πρέπει.
Πρέπει να γίνουν περισσότερα στον τομέα της πρόληψης των ψυχικών ασθενειών, στον πληθυσμό, την κοινότητα, τους φορείς, τη γειτονιά.
Υπάρχουν τρόποι για πρώιμη ανίχνευση των διαταραχών προκειμένου να μειωθούν τα ποσοστά επικράτησής τους. Ειδικά για τις ομάδες υψηλού κινδύνου που έχουν την προδιάθεση, όπως για παράδειγμα, τα παιδιά των ατόμων που παρουσιάζουν ψυχικές διαταραχές ή εθισμούς.
Μου αρέσει η δουλειά μου στο Αιγινήτειο, είναι ένα νοσοκομείο με σχετικά καλές συνθήκες εργασίας και πολύ εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Αλλά δεν είναι μόνο οι θεραπευτές που παίζουν ρόλο, σημασία έχουν και οι συνθήκες, το περιβάλλον μέσα στο οποίο θεραπεύονται οι ασθενείς. Στο Αιγινήτειο είμαστε καλά προς ώρας, στο Σωτηρία επίσης, και ο Ευαγγελισμός έχει καλή μονάδα. Όλοι όμως, χρειαζόμαστε προσωπικό.»
Γραμμή ραντεβού, Αιγινήτειο Νοσοκομείο: 210- 7289250
* Η ψυχολόγος που μας έδωσε τη μαρτυρία, επέλεξε να τηρήσει την ανωνυμία της.
