11 ερωτήσεις που ντρέπεσαι να κάνεις για το AIDS

Αφού συγκεντρώσαμε ορισμένες από τις ερωτήσεις για τις απαντήσεις των οποίων δεν ήμασταν και τόσο σίγουρες, επικοινωνήσαμε με το Κέντρο Ζωής και συγκεκριμένα την ψυχολόγο του, Μαρία Κουλεντιανού, η οποία και μας έλυσε όλες τις απορίες, παρακάτω.

Ποια η διαφορά AIDS και HIV;

Οι όροι HIV και AIDS συχνά συγχέονται και λανθασμένα χρησιμοποιούνται ως ταυτόσημοι. Αν και σαφώς σχετίζονται μεταξύ τους, στην πραγματικότητα αναφέρονται σε δύο αρκετά διαφορετικά πράγματα. Ο HIV είναι ένας ιός, o ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV: Human Immunodeficiency Virus), o οποίος μπορεί να προκαλέσει μια σοβαρή λοίμωξη στον ανθρώπινο οργανισμό, με αποτέλεσμα τη σταδιακή αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος, δηλαδή της άμυνας του οργανισμού. Το AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome) από την άλλη, είναι ένα κλινικό σύνδρομο, το Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσοανεπάρκειας, το οποίο αναπτύσσεται εξαιτίας του ιού HIV, σε σχετικά μεγάλο βάθος χρόνου και εφόσον δε λαμβάνεται συστηματικά η κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή και ιατρική φροντίδα. H βλάβη που σταδιακά επέρχεται στο ανοσοποιητικό σύστημα εξαιτίας της χρόνιας λοίμωξης με τον HIV είναι τόσο σοβαρή, ώστε το άτομο καθίσταται ευάλωτο σε ένα εύρος σοβαρών ασθενειών. Ωστόσο, εδώ και δύο περίπου δεκαετίες, χάρη στις σύγχρονες θεραπευτικές δυνατότητες, η πλειονότητα των ανθρώπων που είναι θετικοί στον HIV δεν εμφανίζουν AIDS, και η λοίμωξη HIV θεωρείται πλέον μια χρόνια νόσος.

Υπάρχουν συμπτώματα από τα οποία μπορείς να διακρίνεις τον ιό;

Ένας άνθρωπος μπορεί να είναι θετικός στον HIV και να μην έχει κανένα αισθητό σύμπτωμα για αρκετά χρόνια, εκτός ίσως από κάποια πρώτα συμπτώματα που μπορεί να εμφανιστούν 2-4 εβδομάδες μετά τη μετάδοση του ιού (πρωτολοίμωξη), τα οποία όμως είναι παρόμοια με αυτά μιας απλής γρίπης, υποχωρούν συνήθως από μόνα τους και γι’ αυτό συχνά δεν δίνεται ιδιαίτερη σημασία. Συνεπώς, ο μοναδικός ασφαλής τρόπος να μάθει κάποιος άνθρωπος αν είναι θετικός στον HIV, είναι η ειδική εξέταση για HIV.

Αν κάνεις σεξ χωρίς προφύλαξη, υπάρχει κάτι που μπορείς να κάνεις άμεσα, σε περίπτωση που φοβάσαι ότι έχεις κολλήσει;

Σε περίπτωση που κάποιος άνθρωπος θεωρεί ότι υπάρχει πιθανότητα να έχει εκτεθεί στον HIV, μπορεί να απευθυνθεί στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών ενός εφημερεύοντος νοσοκομείου ή σε Μονάδα Ειδικών Λοιμώξεων και να ζητήσει «προφυλακτική αγωγή» ή «προφύλαξη μετά την έκθεση», τη λεγόμενη PEP (Post-Exposure Prophylaxis). Πρόκειται για μια επείγουσα μορφή θεραπείας, που μπορεί να αποτρέψει τη μετάδοση του HIV και περιλαμβάνει τη χορήγηση ενός συνδυασμού αντιρετροϊκών φαρμάκων (φάρμακα για την αντιμετώπιση του HIV) για ένα διάστημα περίπου 4 εβδομάδων. Η PEP πρέπει να λαμβάνεται, ιδανικά, 2 με 4 ώρες μετά την πιθανή έκθεση στον HIV και σίγουρα όχι πέρα των 72 ωρών, ενώ η εκτίμηση της αναγκαιότητας να λάβει κάποιος PEP γίνεται πάντα από ειδικό/ή γιατρό. Ωστόσο, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η PEP είναι μια επείγουσα θεραπεία για έκτακτες περιπτώσεις, και όχι ένα προληπτικό μέσο, στο οποίο μπορεί κανείς να βασίζεται συστηματικά. Σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει η PEP να υποκαθιστά τα υπόλοιπα μέτρα προφύλαξης και, κυρίως, την ορθή χρήση του προφυλακτικού σε κάθε σεξουαλική επαφή.

Όσον αφορά στην εξέταση, δεν είναι κάτι που μπορεί να κάνει κάποιος αμέσως μετά από μια πιθανή έκθεση στον ιό, γιατί δεν θα μπορεί ακόμα ο ιός να ανιχνευθεί στο αίμα. Από τη στιγμή που ο HIV μεταδοθεί σε έναν άνθρωπο μέχρι τη στιγμή που η παρουσία του μπορεί να ανιχνευθεί στο αίμα (άρα και να γίνει η διάγνωση) μεσολαβεί πάντα ένα χρονικό διάστημα. Αυτό αναφέρεται ως «περίοδος παραθύρου». Έτσι, αν ένας άνθρωπος εξεταστεί για τον HIV λίγες ημέρες μετά τη μετάδοση του ιού (εντός της περιόδου παραθύρου), είναι πολύ πιθανό η εξέταση να είναι (ψευδώς) αρνητική. Ένα ασφαλές διάστημα για την ανίχνευση του ιού μετά από μια πιθανή έκθεση, θεωρούνται οι 12 εβδομάδες, ωστόσο με τα τεστ νέας γενιάς η ανίχνευση μπορεί να γίνει και πολύ νωρίτερα (4-8 εβδομάδες, ανάλογα με το είδος του τεστ).

Είναι αλήθεια ότι είναι πιο εύκολο να κολλήσεις από το πρωκτικό σεξ;

Υπάρχουν διάφορες παράμετροι που επηρεάζουν τις πιθανότητες μετάδοσης του ιού όταν αναφερόμαστε στη σεξουαλική επαφή, και το είδος της επαφής είναι ένας από αυτούς. Το πρωκτικό σεξ και ειδικά το παθητικό πρωκτικό σεξ, έχει όντως υψηλότερες πιθανότητες έκθεσης στον ιό, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι το μοναδικό είδος σεξουαλικής επαφής που ενέχει ρίσκο μετάδοσης του HIV. Ωστόσο, εκτός από το είδος της σεξουαλικής επαφής, πολύ σημαντικό ρόλο σε μια πιθανή μετάδοση, παίζουν κι άλλοι παράγοντες, όπως για παράδειγμα το ύψος του ιικού φορτίου (με απλά λόγια η ποσότητα του ιού στο αίμα), η παρουσία άλλου σεξουαλικά μεταδιδόμενου νοσήματος (ΣΜΝ) και φυσικά η σωστή χρήση προφυλακτικού.

Ποιοι είναι οι τρόποι μετάδοσης του ιού;

Ο HIV επιβιώνει για μικρό χρονικό διάστημα εκτός του ανθρώπινου σώματος και δεν μπορεί να μεταδοθεί μέσω του εξωτερικού περιβάλλοντος. Για να μεταδοθεί ο HIV από έναν άνθρωπο σε άλλον, θα πρέπει συγκεκριμένα σωματικά υγρά του πρώτου (αίμα, σπέρμα, προ-σπερματικά υγρά, κολπικά και πρωκτικά υγρά) να έρθουν σε άμεση επαφή με συγκεκριμένα σημεία του σώματος του δεύτερου (βλεννογόνοι και ανοιχτές πληγές). Συνεπώς οι βασικοί τρόποι μετάδοσης του HIV είναι α) κάθε είδους σεξουαλική επαφή χωρίς τις κατάλληλες προφυλάξεις, β) άμεση αίμα-με-αίμα επαφή (π.χ. κοινή χρήση συριγγών). Η μετάδοση του HIV μέσω μετάγγισης αίματος ή προϊόντων του, έχει πλέον εξαλειφθεί, χάρη στους απαραίτητους και αποτελεσματικούς ελέγχους που γίνονται στο αίμα. Ειδική περίπτωση αποτελεί η μετάδοση του ιού στο έμβρυο ή το νεογέννητο βρέφος θετικής στον HIV μητέρας κατά την κύηση, τον τοκετό ή τον θηλασμό (κάθετη μετάδοση), η οποία έχει πλέον ελαχιστοποιηθεί σε ποσοστό μικρότερο του 1%, χάρη στην κατάλληλη ιατροφαρμακευτική υποστήριξη.

Είναι πολύ σημαντικό να τονίσουμε ότι ο HIV δεν μεταδίδεται μέσω της απλής σωματικής επαφής και φιλιού, των σταγονιδίων στον αέρα, της κοινής χρήσης οικιακών αντικειμένων (πιάτα, πιρούνια, ποτήρια κτλ), του φαγητού ή του νερού, της κοινής χρήσης τουαλέτας, μπανιέρας, πισίνας ή θάλασσας, του τσιμπήματος κουνουπιών ή άλλων εντόμων.

Ο παράγοντας που έχει βρεθεί να καθορίζει περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον την πιθανότητα μετάδοσης του HIV είναι το ιικό φορτίο, με πολύ απλά λόγια, η ποσότητα του ιού στο αίμα. Όταν το ιικό φορτίο είναι χαμηλότερο των 50 αντιγράφων ανά ml αίματος (αυτό επιτυγχάνεται μέσω της φαρμακευτικής αγωγής), καλείται μη ανιχνεύσιμο. Αυτό δε σημαίνει ότι ο HIV έχει εξαφανιστεί από το σώμα, αλλά ότι τα επίπεδά του στο αίμα είναι τόσο χαμηλά, ώστε δεν μπορεί να ανιχνευθεί και να μετρηθεί με τους συμβατικούς εργαστηριακούς ελέγχους, γεγονός το οποίο έχει μεγάλη πρακτική σημασία, τόσο για την υγεία του ανθρώπου που είναι θετικός στον HIV, όσο και για την πρόληψη της μετάδοσης του ιού. Ένας μεγάλος αριθμός ερευνών έχει δείξει ότι υπάρχει άμεση και ξεκάθαρη συσχέτιση μεταξύ του ιικού φορτίου και της πιθανότητας μετάδοσης του HIV: όσο υψηλότερο το ιικό φορτίο, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα και αντίστροφα. Συνεπώς, ένας άνθρωπος θετικός στον HIV, με σταθερά μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο για περισσότερο από 6 μήνες και χωρίς κάποιο άλλο ΣΜΝ, είναι σχεδόν απίθανο να μεταδώσει τον ιό. Γι’ αυτό και το μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίου σε συνδυασμό με τη σωστή χρήση προφυλακτικού, αποτελούν ίσως την ασφαλέστερη επιλογή για την αποφυγή της μετάδοσης του HIV.

Πώς αποφεύγω τη μόλυνση από τον ιό;

Όσον αφορά στη σεξουαλική επαφή, ο πιο απλός και πλέον αποτελεσματικός τρόπος, για να αποφύγει ένας σεξουαλικά ενεργός άνθρωπος την έκθεσή του στον HIV είναι η σωστή χρήση του προφυλακτικού (από latex) σε κάθε επαφή. Η χρήση λιπαντικού (πάντα με βάση το νερό) μαζί με το προφυλακτικό μπορεί να προσφέρει επιπλέον προστασία σε αρκετές περιπτώσεις, ιδιαίτερα στο πρωκτικό σεξ. Από εκεί και πέρα, σε περίπτωση που κάποιοι σύντροφοι δεν επιθυμούν τη χρήση προφυλακτικού, τότε είναι απαραίτητο να ελεγχθούν πριν βγάλουν το προφυλακτικό, τόσο για HIV όσο και για άλλα ΣΜΝ, και αν και οι δύο είναι αρνητικοί στα παραπάνω, να είναι εξασφαλισμένο είτε ότι βρίσκονται σε μια αμοιβαία μονογαμική σχέση, είτε ότι χρησιμοποιούν τις απαραίτητες προφυλάξεις με άλλους συντρόφους. Εάν κάποιος άνθρωπος είναι ήδη θετικός στον HIV, η έναρξη και σωστή τήρηση της φαρμακευτικής αγωγής, που συνήθως οδηγεί στην καταστολή του ιιού φορτίου σε μη ανιχνεύσιμο, είναι, όπως είπαμε, ένας σημαντικότατος προφυλακτικός παράγοντας που ελαχιστοποιεί την πιθανότητα μετάδοσης του ιού.

Όσον αφορά ανθρώπους που μπορεί να κάνουν χρήση ουσιών, θα πρέπει να χρησιμοποιούν αποκλειστικά τα δικά τους σύνεργα (π.χ. σύρριγες) και να μην τα μοιράζονται με κανέναν.

Τέλος, στην καθημερινή αλληλεπίδραση, δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας για μετάδοση του HIV.

Ποιες ομάδες κινδυνεύουν περισσότερο; 

Η άποψη ότι ο HIV αφορά περισσότερο συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων, τις οποίες ακόμα και σήμερα κάποιοι χαρακτηρίζουν ως «ομάδες υψηλού κινδύνου» είναι παραπλανητική και άκρως στιγματιστική, καθώς αναπαράγει το εσφαλμένο στερεότυπο ότι το HIV/AIDS είναι μια νόσος συγκεκριμένων πληθυσμιακών ομάδων και μόνο, εφησυχάζοντας παράλληλα τον υπόλοιπο πληθυσμό.

Είναι πιο σωστό να μιλάμε για συμπεριφορές υψηλού ρίσκου, συμπεριφορές δηλαδή που αυξάνουν τις πιθανότητες να εκτεθεί κάποιος στον ιό, με πιο ενδεικτικές τη σεξουαλική επαφή χωρίς προφυλάξεις ή στην περίπτωση χρήσης ουσιών, την κοινή χρήση συνέργων.

Πόσο επικίνδυνος είναι ο στοματικός έρωτας; 

Το στοματικό σεξ θεωρείται μια σεξουαλική πρακτική με χαμηλότερο ρίσκο μετάδοσης του ιού, χωρίς όμως να σημαίνει ότι είναι αδύνατη. Και σε αυτή την περίπτωση, υπάρχουν παράγοντες που επηρεάζουν την πιθανότητα μετάδοσης του ιού, όπως είναι η καλή στοματική υγιεινή, το ύψος του ιικού φορτίου, η ύπαρξη άλλων ΣΜΝ και ο ρόλος του/της κάθε συντρόφου στη στοματική επαφή, ωστόσο γενικά θεωρείται είδος σεξουαλικής επαφής με πολύ χαμηλές πιθανότητες μετάδοσης του HIV.

Υπάρχει θεραπεία και ποιοι είναι οι τρόποι;

Μέχρι σήμερα, δεν έχει υπάρχει πλήρης θεραπεία της λοίμωξης HIV, με την έννοια της ίασης, δηλαδή οριστικής εξαφάνισης του ιού από τον οργανισμό. Ωστόσο, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, υπάρχει ένα εύρος επιλογών φαρμακευτικής αγωγής (η λεγόμενη αντιρετροϊκή αγωγή ή αντιρετροϊκά φάρμακα), που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της λοίμωξης HIV και επιτυγχάνουν να σταματήσουν τον πολλαπλασιασμό του ιού μέσα στα κύτταρα του ανθρώπινου οργανισμού, αποτρέποντας έτσι την εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος και την εμφάνιση του AIDS.

Χάρη στην κατάλληλη ιατροφαρμακευτική υποστήριξη, ένας άνθρωπος που είναι θετικός στον HIV στις μέρες μας, μπορεί να ζήσει μια ποιοτική ζωή.

Τι γίνεται με τις γυναίκες που είναι οροθετικές και θέλουν να φέρουν παιδί στον κόσμο;

Μια γυναίκα που ζει με τον HIV μπορεί να έχει μια ασφαλή εγκυμοσύνη και να γεννήσει ένα υγιές παιδί, αρνητικό στον HIV. Η αποτελεσματική φαρμακευτική αγωγή για τον HIV, η σταθεροποίηση του ιικού φορτίου σε μη ανιχνεύσιμο επίπεδο, ο προσεκτικός σχεδιασμός του τοκετού και η αποφυγή του θηλασμού είναι μέτρα που ελαχιστοποιούν την πιθανότητα μετάδοσης του ιού στο μωρό της. Εάν κάποια γυναίκα είναι θετική στον HIV και είναι ή σκοπεύει να μείνει έγκυος, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να γνωρίζει με ποιους τρόπους μπορεί να εξασφαλίσει μια υγιή εγκυμοσύνη και να μειώσει την πιθανότητα μετάδοσης του HIV στο μωρό της. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να συζητήσει τις διάφορες επιλογές που έχει με τον/τη γιατρό της και άλλους επαγγελματίες που παρακολουθούν την υγεία της, μόλις αρχίσει να σκέφτεται ότι θα ήθελε να αποκτήσει ένα παιδί. Το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό που την παρακολουθεί έχει εμπειρία από εγκυμοσύνες γυναικών με HIV και είναι σε θέση να της δώσει απαραίτητες πληροφορίες και υποστήριξη. Τέλος, για τις γυναίκες που δεν γνωρίζουν την κατάσταση της υγείας τους σε σχέση με τον HIV, η ειδική εξέταση για HIV, πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του προγεννητικού ή/ και περιγεννητικού ελέγχου.

Σε περίπτωση που κάποιος βγει θετικός στο τεστ για HIV, ποιες ενέργειες πρέπει να ακολουθήσει;

Εάν κάποιος άνθρωπος διαγνωστεί με HIV, το πρώτο πράγμα που θα ήταν καλό να κάνει είναι να βρει το νοσοκομείο και τον γιατρό που θα τον παρακολουθεί και φυσικά να ενημερωθεί για αυτό που του συμβαίνει έγκυρα και αξιόπιστα. Στην Ελλάδα η ιατροφαρμακευτική κάλυψη και παρακολούθηση για τον HIV προσφέρεται δωρεάν μέσω του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Με την καθοδήγηση του/ της γιατρού, θα μπορέσει να κάνει ό,τι είναι απαραίτητο για τη φροντίδα της υγείας του (εξετάσεις, φαρμακευτική αγωγή, κτλ). Από εκεί και πέρα, ο κάθε άνθρωπος έχει διαφορετικές ανάγκες, αλλά τις περισσότερες φορές, η αναζήτηση ενός υποστηρικτικού δικτύου, εάν αυτό δεν υπάρχει ήδη, φαίνεται να είναι ιδιαίτερα βοηθητική.

Στο Κέντρο Ζωής, είμαστε εδώ για να στηρίξουμε έναν άνθρωπο σε όποιο στάδιο κι αν βρίσκεται, είτε μόλις έχει διαγνωστεί και δεν ξέρει τι να κάνει, είτε είναι σε αναμονή των αποτελεσμάτων, είτε επιθυμεί αλλά διστάζει να κάνει το τεστ, είτε ζει με τον HIV κάποια χρόνια και θέλει να διαχειριστεί κάποια θέματα ή να γνωρίσει άλλους ανθρώπους, είτε κάποιος δικός του άνθρωπος είναι θετικός στον ιό. Όποιος άνθρωπος θέλει να ενημερωθεί περισσότερο για τον HIV και το AIDS, ή για τις υπηρεσίες που προσφέρουμε στο Κέντρο Ζωής, μπορεί να επισκεφτεί το www.kentrozois.gr ή και να επικοινωνήσει απευθείας μαζί μας.