Απώλεια: Τα στάδια του πένθους και πώς να τα διαχειριστείς
- 29 ΑΠΡ 2021
Δεν είναι μόνο η απώλεια, δεν είναι ο φόβος του θανάτου, δεν είναι η άρνηση να παραδεχτεί κανείς την ιδέα της επιστροφής σε μια ανόργανη κατάσταση, που επιφέρουν αυτό που, κοινά, αποκαλούμε πένθος. Είναι όλα μαζί, είναι η ζωή ενάντια στο θάνατο, είναι η άμυνα του ανθρώπου ενάντια στην απογύμνωση του μεγαλύτερου φόβου του, του φόβου του δικού του θανάτου.
Το πένθος, ως διεργασία, αφορά στην επεξεργασία της απώλειας ενός σημαντικού προς εμάς αντικειμένου, σχέσης ή κατάστασης. Ως εκ τούτου, αντίθετα με τη συνήθη παρανόηση ότι το πένθος επέρχεται μόνο έπειτα από ένα φυσικό θάνατο, κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι η βίωση ενός χωρισμού, μιας μεταναστευτικής εμπειρίας ή ακόμη και της απώλειας εργασίας συνιστούν καταστάσεις που δύνανται να εισάγουν το άτομο σε μία περίοδο πένθους, σχεδόν όμοια με εκείνη που βιώνεται έπειτα από ένα θάνατο.
Σαφώς, η ένταση, η ποιότητα και η διάρκεια των κυρίαρχων συναισθημάτων εξαρτώνται τόσο από την ίδια την εμπειρία όσο και από το πώς το άτομο νοηματοδοτεί την εν λόγω εμπειρία, με άλλα λόγια, από το τι σημαίνει για το ίδιο το άτομο αυτό που ζει.
Ακόμη, ο τρόπος που θα εγχαραχτεί στον καθένα η εμπειρία της απώλειας και κατά συνέπεια η ένταση του πένθους που θα βιώσει εξαρτώνται από μία σειρά παραγόντων, όπως οι ακόλουθοι, μεταξύ άλλων:
Ηλικία: Όσο πιο ώριμο είναι το άτομο τόσο πιο πιθανό είναι ότι θα μπορέσει να αντιμετωπίσει με ωριμότητα μία απώλεια. Σίγουρα η ηλικία δεν αποτελεί δείκτη ωριμότητας του ατόμου, ωστόσο, είναι προφανές ότι μία απώλεια που βιώνεται κατά τα παιδικά χρόνια είναι πιθανό να δημιουργήσει προβλήματα στην ενήλικη ζωή σε περίπτωση που δε γίνει αντικείμενο σωστής διαχείρισης τόσο από το ίδιο το άτομο όσο και από το ευρύτερο περιβάλλον του.
Ιδιοσυγκρασία ατόμου: Ο χαρακτήρας, η προσωπικότητα, η ιδιοσυγκρασία του ατόμου συνιστούν σημαντικότατο παράγοντα που επιδρά στη βίωση του πένθους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση εκείνων των ατόμων που όταν πενθούν εμφανίζουν κατατονία εν αντιθέσει με εκείνους που καταπιάνονται με πολλές και διαφορετικές ίσως ασχολίες ή γίνονται εργασιομανείς προκειμένου να καλύψουν τον ελεύθερο χρόνο και να μη σκέφτονται.
Βιώματα και σύγχρονη κατάσταση: Οι εμπειρίες των παιδικών χρόνων, η έκθεση σε μία παρόμοια εμπειρία απώλειας, η βίωση κάποιου ανεπεξέργαστου τραύματος, καθώς και τα τρέχοντα γεγονότα ζωής ενδέχεται να διευκολύνουν τη διεργασία του πένθους.
Τα στάδια του πένθους
Το πένθος αποτελεί μία υγιή διεργασία, η οποία διέρχεται από μία σειρά σταδίων που βοηθούν με τη σειρά τους την αποδοχή της εκάστοτε απώλειας, εφόσον γίνουν αντικείμενο επιτυχούς επεξεργασίας. Τα στάδια αυτά συνοψίζονται ως εξής:
Άρνηση: Το άτομο προβάλλει αντίσταση στην παραδοχή της απώλειας, θεωρώντας ότι αυτή δεν έχει λάβει χώρα στα αλήθεια.
Θυμός: Σε αυτή τη φάση το άτομο νιώθει έντονο θυμό, ο οποίος πυροδοτείται από την προσπάθειά του να αιτιολογήσει την απώλεια που βιώνει, προκειμένου να αποδώσει κάπου τις ευθύνες. Ο θυμός ενδέχεται να απευθύνεται σε εξωτερικά γεγονότα ή άτομα, στον ίδιο τον εαυτό ή ακόμη και στο απολεσθέν πρόσωπο (εφόσον πρόκειται για θάνατο).
Κατάθλιψη:Στην πληθώρα των περιπτώσεων, το συναίσθημα του θυμού φαίνεται πως καταναλώνει τόση ψυχική ενέργεια ώστε τα αποθέματά της να υστερούν σε αυτό το τρίτο στάδιο. Αποτέλεσμα είναι η συνειδητοποίηση ότι ο θάνατος -στην προκειμένη περίπτωση- συνιστά ένα μη αναστρέψιμο γεγονός, το οποίο, κατά προέκταση, ο ίδιος ο πενθών δεν μπορεί να αλλάξει. Αυτή η συνειδητοποίηση μπορεί να οδηγήσει σε μία περίοδο κατάθλιψης, κατά την οποία κυριαρχούν αισθήματα αναξιότητας του εαυτού, του κόσμου ή ακόμη και της ίδιας της ζωής, απελπισία, αίσθημα αβοηθησίας κ.α.
Αποδοχή: Εφόσον το άτομο φτάσει σε αυτό το στάδιο, σημαίνει ότι το πένθος δεν καθορίζει πλέον τη ζωή του, αντίθετα έχει αφήσει χώρο στην καθημερινότητα να επανέλθει, ενώ έχει συντελέσει στη δημιουργία της αναπαράστασης του απολεσθέντος, ώστε η φυσική απουσία του προσώπου, εν προκειμένω, να μεταλλαχθεί σε εσωτερική παρουσία, δηλαδή παρουσία στην ψυχή, την καρδιά και τη σκέψη του πενθούντα, ικανή να τον συντροφεύει χωρίς να σταματά το δρόμο του.
Τα στάδια αυτά, ενδέχεται, κατά περίπτωση, να μη λαμβάνουν χώρα με την ίδια σειρά, να μην εμφανίζονται όλα ή ακόμη και να εναλλάσσονται μεταξύ τους. Για αρκετούς ανθρώπους, η επεξεργασία των εν λόγω σταδίων δεν ολοκληρώνεται με επιτυχία- άλλοι παλινδρομούν ενώ άλλοι καθηλώνονται- γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω συναισθηματικές δυσκολίες που χρίζουν άμεσης υποστήριξης.
Πώς να διαχειριστώ την απώλεια;
Στις περισσότερες περιπτώσεις, η αντιμετώπιση και διαχείριση των συναισθημάτων, του πόνου και των αντιδράσεων που ενδέχεται να συνοδεύουν κάποια σημαντική απώλεια φαντάζει σχεδόν ανέφικτη. Ωστόσο, εφόσον υπάρχει διάθεση και κίνητρο, είναι δυνατό να βρεθούν διέξοδοι.
• Μην ντρέπεστε να κλάψετε: το κλάμα αποτελεί μία υγιή αντίδραση η οποία δρα εκφορτιστικά ακόμη και αν λαμβάνει χώρα σε ανύποπτο χρόνο.
• Αντίστοιχα, αποφύγετε την αναστολή της έκφρασης των συναισθημάτων που έπονται του πένθους, καθώς μία τέτοια απώθηση θα μπορούσε να αναχαιτίσει μια υγιή επεξεργασία και να αντικατασταθεί στο μέλλον από έκρηξη αρνητικών συναισθημάτων.
• Προσπαθήστε να αντισταθείτε στην ενδεχόμενη ανάγκη σας να εγκαταλείψετε τις ήδη υπάρχουσες καθημερινές ενασχολήσεις σας, παραμελώντας τον εαυτό σας ή προβαίνοντας σε μία ατέρμονη απόσυρση. Αντί αυτού, επιδιώξτε να ξεκινήσετε κάποια νέα δραστηριότητα, η οποία θα μπορούσε να ικανοποιήσει την ανάγκη σας για εκτόνωση.
• Συζητήστε με οικεία πρόσωπα για αυτά που σκέφτεστε και αισθάνεστε: η επικοινωνία αποτελεί ένα σπουδαίο εκφορτιστικό μέσο.
• Μη διστάσετε να ανασύρετε από τη μνήμη σας όμορφες στιγμές με το απολεσθέν πρόσωπο. Η νοσταλγία μπορεί να κρατήσει ζωντανή την αναπαράσταση του άλλου προσώπου μέσα μας, γεγονός που κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικό στη διεργασία του πένθους.
• Μην αυτο-ενοχοποιείστε κάθε φορά που θέλετε να χαμογελάσετε. Αντί αυτού, επιτρέψτε στον εαυτό σας να περνάει όμορφα και να χαίρεται.
• Ακόμη, μην αυτο-τιμωρείστε για όλα εκείνα που δεν προλάβατε να κάνετε ή να δείξετε στο αγαπώμενο πρόσωπο.
• Αναζητήστε τη συμβουλή κάποιου ειδικού, ο οποίος θα μπορέσει να σας βοηθήσει να βιώσετε, να αντιμετωπίσετε και τελικά να αποδεχτείτε το συμβάν.
