Είναι επίσημο: Όλοι μας γινόμαστε ηλίθιοι με αυτά που βλέπουμε
- 20 ΜΑΡ 2025
Κάποτε, οι άνθρωποι ανησυχούσαν ότι η τηλεόραση θα μας έκανε όλους ζόμπι. Τώρα, με τα smartphones, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την τεχνητή νοημοσύνη, φαίνεται ότι έχουμε περάσει σε ένα νέο επίπεδο ψηφιακής αποβλάκωσης. Αλλά πριν κατηγορήσουμε την Gen Z, ότι δεν μπορεί να συγκεντρωθεί περισσότερο από ένα χρυσόψαρο, ας ρίξουμε μια ματιά στα στοιχεία που δείχνουν ότι η πτώση της νοητικής ικανότητας, είναι ένα διαγενεακό φαινόμενο.
Μικροί και μεγάλοι ηλίθιοι
Οι μεγαλύτερες γενιές συνηθίζουν να ρίχνουν το φταίξιμο για όλα τα δεινά της ανθρωπότητας στους νέους: «Οι νέοι σήμερα δεν ξέρουν να γράφουν», «δεν διαβάζουν», «το μόνο που κάνουν είναι να χαζεύουν στο TikTok και στο Instagram». Αν ανήκεις σε αυτήν την κατηγορία, ίσως θα πρέπει να κάνεις ένα βήμα πίσω, γιατί τα στοιχεία δείχνουν ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνο οι νέοι/ες. Φαίνεται πώς όλοι μας γινόμαστε ηλίθιοι/ες.
Σύμφωνα με έρευνες που αναλύθηκαν από τους Financial Times, υπάρχει μια γενική πτώση στην ικανότητα των ανθρώπων να συλλογίζονται και να λύνουν νέα προβλήματα. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης), οι 15χρονοι είχαν την κορύφωση των ικανοτήτων τους στα μαθηματικά, την ανάγνωση και τις επιστήμες το 2012, με τις επιδόσεις να πέφτουν σταθερά από τότε. Παράλληλα, ο αριθμός των 18χρονων που αναφέρουν δυσκολία στη συγκέντρωση και την εκμάθηση νέων πραγμάτων –που ήταν σταθερός τις δεκαετίες του ’90 και του 2000– εκτοξεύτηκε στα μέσα της δεκαετίας του 2010. Και αυτό δεν αφορά μόνο την Gen Z: τα στοιχεία του ΟΟΣΑ δείχνουν ότι και οι ενήλικες όλων των ηλικιών αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερα προβλήματα στη σκέψη, την αριθμητική και την επίλυση προβλημάτων, ενώ η μείωση των δεξιοτήτων ανάγνωσης είναι ιδιαίτερα ανησυχητική.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
iStock
Η απάντηση στο γιατί όλοι φαίνεται πως γινόμαστε ηλίθιοι, διαφέρει από χώρα σε χώρα. Στις ΗΠΑ, όπου οι ανισότητες είναι μεγαλύτερες και η δημόσια εκπαίδευση υποχρηματοδοτείται, η πτώση είναι πιο έντονη από ό,τι, για παράδειγμα, στη Φινλανδία. Όμως, ένας βασικός παράγοντας φαίνεται να είναι η τεχνολογία.
Πλήθος ερευνών δείχνει ότι το διαδίκτυο επηρεάζει αρνητικά τη μνήμη, μειώνει τη διάρκεια συγκέντρωσής μας και μπορεί ακόμα και να συρρικνώνει τον εγκέφαλό μας. Κι ενώ μερικοί υπερασπίζονται με πάθος το screen time τους, οι περισσότεροι φαίνεται να καταλαβαίνουν – έστω και ενστικτωδώς – ότι το να περνάμε 10 ώρες την ημέρα μπροστά σε μια οθόνη δεν είναι και το καλύτερο για το μυαλό μας.
Η μείωση της ανάγνωσης βιβλίων και άρθρων σε εφημερίδες, σε συνδυασμό με την κατανάλωση κυρίως σύντομου περιεχομένου σε social media, χειροτερεύει το πρόβλημα. Ακόμη και όταν βλέπουμε Netflix, δυσκολευόμαστε να συγκεντρωθούμε σε μια ιστορία χωρίς να σκρολάρουμε παράλληλα στο κινητό μας.
Fun fact: Το Netflix πλέον δίνει οδηγίες στους σεναριογράφους να προσθέτουν περισσότερη εξήγηση στα σενάρια, καθώς υποθέτουν ότι οι θεατές δεν θα είναι απόλυτα συγκεντρωμένοι στην οθόνη.
Πού οδηγεί όλο αυτό;
Το ότι χάνουμε την ικανότητά μας για βαθιά σκέψη και συγκέντρωση δεν είναι απλώς ένα θέμα ακαδημαϊκής ανησυχίας. Όσο πιο δύσκολο γίνεται να διαβάζουμε και να αναλύουμε κριτικά πληροφορίες, τόσο πιο εύκολα γινόμαστε ευάλωτοι στη χειραγώγηση. Ένα αφελές, κακώς ενημερωμένο κοινό είναι πιο εύκολο να πειστεί από δημαγωγούς και θεωρίες συνωμοσίας – και σίγουρα δεν κάνει ζημιά σε φιγούρες όπως ο Donald Trump, του οποίου οι υποστηρικτές πιστεύουν σε απίστευτες θεωρίες, όπως π.χ ότι η Hillary Clinton πίνει το αίμα παιδιών.
Είναι το ίντερνετ το πρόβλημα;
iStock
Το διαδίκτυο από μόνο του δεν είναι το πρόβλημα. Aλλά ο τρόπος που έχει οργανωθεί, φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στο ότι γινόμαστε ηλίθιοι. Οι ατελείωτες ροές περιεχομένου, η παθητική κατανάλωση και η συνεχής εναλλαγή πληροφορίας, καταστρέφουν την ικανότητά μας να εστιάζουμε και να μαθαίνουμε ουσιαστικά. Οι Financial Times το περιγράφουν ως «μια μετακίνηση από τη συμπεριφορά με σκοπό στη συμπεριφορά της παθητικής κατανάλωσης και της συνεχούς αλλαγής συγκειμένου».
Τα καλά νέα; Αν αυτό είναι κατασκευασμένο, τότε ίσως να μπορεί και να αλλάξει. Οι μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες έχουν κάθε λόγο να κάνουν τις πλατφόρμες τους εθιστικές, αλλά μπορούμε να φανταστούμε μια εκδοχή του διαδικτύου, που δεν θα εξαντλεί την προσοχή μας για κέρδος.
Μέχρι τότε, όμως, ας σταματήσουμε να κατηγορούμε αποκλειστικά τη Gen Z για την παρακμή της ανθρώπινης νοημοσύνης. Γιατί, ας είμαστε ειλικρινείς: δεν είναι μόνο οι 20χρονοι/ες που κολλάνε με το Instagram. Όλοι/ες βράζουμε στο ίδιο καζάνι.
