#FoodPorn: Όταν τρως με τα μάτια αλλά όχι απαραίτητα με το στόμα

Γράφει η Ζωή Κατσιρμά*

Εμφάνιση και απόλαυση

Εξελικτικά έχει προταθεί ότι τα πιο πολύπλοκα είδη, όπως οι άνθρωποι απέκτησαν τρίχρωμη όραση για να αναγνωρίζουν τα πλούσια σε ενέργεια τρόφιμα στη φύση, τα οποία διέφεραν χρωματικά από τις πράσινες φυλλωσιές. Τα οπτικά χαρακτηριστικά των τροφίμων μας προϊδεάζουν για την ποιότητά τους και για το αν είναι ασφαλή προς κατανάλωση (π.χ. ένα ζουμερό, κατακκόκινο μήλο ή ένα παλιό καφέ-γκρι κομμάτι κρέας). Υπάρχει όμως και η «οπτική πείνα», μία έννοια που αφορά τη φυσική τάση, την ανάγκη να κοιτάζουμε το φαγητό. Αυτό ξεκίνησε από την οπτική ευχαρίστηση που παίρναμε στο παρελθόν, κοιτώντας το φαγητό πριν την κατανάλωσή του. Πλέον, κοιτάζουμε το φαγητό χωρίς την πρόθεση κατανάλωσης, μέσω της οθόνης μας, μικρής ή μεγάλης, κάτι που σύμφωνα με έρευνες, προκαλεί όλο και περισσότερη απόλαυση (Prince, 2014· Spence, 2015). 

 

Mixed messages

Παρά την άνθιση της μόδας της υγιεινής διατροφής στα social media, με διάφορους influencers να μοιράζονται τα διαιτητικά τους τρικ, οι λογαριασμοί και τα ποστ με τρόφιμα που εμπίπτουν στην κατηγορία του food porn -και συνήθως καθόλου υγιεινά- παραμένουν αρκετά υψηλά σε προτίμηση και likes. Έχει προταθεί ότι η παρακολούθηση τέτοιων λογαριασμών, με σκοπό την οπτική ικανοποίηση είναι τρόπος έκφρασης διατροφικών συμπεριφορών που δεν συνάδει με την «κουλτούρα της δίαιτας» και αντιμετωπίζονται αρνητικά από την κοινωνία. Αυτό μας αφήνει με ένα μέσο το οποίο προσφέρει τόσο υγιεινό όσο και ανθυγιεινό φαγητό με το ίδιο πακέτο, δηλαδή την όμορφη, συχνά μη ρεαλιστική εμφάνιση που σε κάνει να σου τρέχουν τα σάλια. Το αποτέλεσμα; Θέλεις να φας κάτι, σου αρέσει αυτό που βλέπεις αλλά δεν μπορείς ποτέ να το πετύχεις όπως είναι στη φωτογραφία. Γιατί;

Επαγγελματική ομορφιά

Όπως τα περισσότερα πράγματα στο Instagram (και όχι μόνο), το φαγητό είναι συνήθως ένα ψέμα. Οι μεγάλοι, επαγγελματικοί λογαριασμοί, οι φωτογραφίες στα περιοδικά, οι εκπομπές μαγειρικής κ.ο.κ. διαθέτουν στη δούλεψή τους επαγγελματίες φωτογράφους και στιλίστες φαγητών. Οι στιλίστες αυτοί έχουν εκπαιδευτεί έτσι ώστε ρυθμίζοντας τον φωτισμό, την κάμερά τους, το σερβίρισμα, τη θέση των αντικειμένων αλλά φυσικά και το photoshop, να δείχνουν όλα καταπληκτικά και να σου προκαλούν συγκεκριμένα, θετικά συναισθήματα. Δεν είναι λίγα, δε, τα τρικ που επιστρατεύονται για να έχει η τελική φωτογραφία μία τελειότητα που ποτέ δεν θα μπορούσε να υπάρξει σε ένα φυσιολογικό πιάτο. Πλέον, οι chef αλλά και οι ιδιοκτήτες εστιατορίων χρησιμοποιούν τέτοιες μεθόδους ώστε το φαγητό τους να είναι κατάλληλο για φωτογράφηση ή αλλιώς «instagrammable», προκειμένου να αυξήσουν την επισκεψιμότητα αλλά και την κατανάλωση στα εστιατόριά τους. Φυσικά η εμφάνιση, η ποιότητα και εν τέλει η γεύση δεν είναι ποσά ανάλογα. Αν σου έχει τύχει να πληρώσεις αρκετά χρήματα σε ένα εστιατόριο προκειμένου να βγάλεις μια καλή φωτογραφία για τα social media και το φαγητό να ήταν μέτριο προς κακό, σε διαβεβαιώ πως υπάρχουν πολλοί συμπάσχοντες.

 

Από την οθόνη στο πιάτο

Αν έπιασες τον εαυτό σου να παραγγέλνει κρέπες μετά από μία ματιά στο Instagram, δεν είσαι η μόνη. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Πολλά ζώα αλλά και ο άνθρωπος, έχουν την τάση να αντιδρούν θετικότερα σε ερεθίσματα που είναι υπερβολικά σε σχέση με τα αντίστοιχα πραγματικά. Έχουν παρατηρηθεί πουλιά να ταΐζουν ομοιώματα κλωσσόπουλων με πιο φωτεινό κίτρινο ράμφος αντί για τα ίδια τους τα παιδιά ή να αφήνουν τα δικά τους αυγά για να κλωσσήσουν χρωματιστά ομοιώματα αυγών, υπερφυσικών εκδοχών των πραγματικών ισοδυνάμων τους. Μία έρευνα του 2012 έδειξε ότι η εμφάνιση των πιάτων επηρέασε την αίσθηση της οσμής και της γεύσης κατά την κατανάλωση (Delwiche, 2012). Ταυτόχρονα, φαίνεται ότι άτομα που παρακολουθούν συχνά εκπομπές μαγειρικής τείνουν να έχουν υψηλότερο Δείκτη Μάζας Σώματος (Bodenlos & Wormuth, 2013) ενώ οι εικόνες που αφορούν το φαγητό έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση των επιπέδων της γκρελίνης, της ορμόνης της πείνας (Schüssler, 2012). Σε μία εποχή και μία κοινωνία που είμαστε αρκετά τυχεροί να έχουμε αρκετό φαγητό τόσο στο πιάτο όσο και στις οθόνες μας, είναι πολύ σημαντικό να ελέγχουμε τα ερεθίσματα που παίρνουμε, καθώς τα ποσοστά της παχυσαρκίας αλλά και η κατανάλωση έτοιμων φαγητών αυξάνoνται απειλητικά.

 

Από το πιάτο στην οθόνη

Όλοι έχουμε αυτή τη φίλη που θέλει να πάμε με την παρέα στο Χ μαγαζί για να βγάλει μία φωτογραφία για το Instagram (ίσως αυτή η φίλη της παρέας είσαι εσύ). Αυτή δεν είναι όμως η μόνη αλλαγή που συνέβη. Το πρωινό, έστω το πρωινό της Κυριακής που έχουμε χρόνο, έχει μετατραπεί από ένα εξαιρετικά μη φωτογενές μπολ δημητριακών με γάλα, σε φρυγανισμένο ψωμί με αβοκάντο, αυγά ποσέ και μπέικον. Σε μία καταναλωτική έρευνα αλυσίδας σούπερ μάρκετ του Η.Β., 40% περισσότεροι άνθρωποι σε σχέση με λίγα χρόνια πριν απάντησαν πως ανησυχούν για την εμφάνιση του φαγητού όταν μαγειρεύουν. Με αυτό, φαίνεται ότι το μαγείρεμα, μία διαδικασία που είναι ήδη φορτισμένη με άγχος για πολλούς ανθρώπους, αποκτά ακόμη ένα στρεσογόνο παράγοντα. Η ψύχωση με τη φωτογράφιση του φαγητού δηλώνει μία κακή σχέση με τη διατροφή ή, έστω, μία σχέση που βασίζεται σε σαθρά θεμέλια. Παρά το γεγονός ότι αυτό το trend οδηγεί περισσότερους ανθρώπους στην ενασχόληση με τη μαγειρική, απομακρύνοντάς τους από το κοντινότερο φαστφουντάδικο, ταυτόχρονα δημιουργεί πρότυπα και προσδοκίες που είναι αδύνατο να καλυφθούν, με αποτέλεσμα η περιορισμένη επαφή τους με τη μαγειρική να τους αφήνει με αρνητικά συναισθήματα, γυρνώντας τους για πάντα στο junk food.

Το instagrammable φαγητό παίρνει περισσότερο χρόνο να προετοιμαστεί; Σίγουρα. Κοστίζει περισσότερο; Σχεδόν πάντα. Έχει καλύτερη γεύση; Πιθανό. Είναι υγιεινότερο; Εξαρτάται. Σε χορταίνει περισσότερο; Όχι. Όπως όλα τα ερεθίσματα, η αυξανόμενη τάση της φωτογράφισης του φαγητού μπορεί να ωθήσει κάποιον σε «καλύτερες» ή «χειρότερες» επιλογές όσον αφορά τις διατροφικές του επιλογές. Αυτό δεν είναι ένα τεχνοφοβικό άρθρο που επιδιώκει να τραβήξει τον αναγνώστη μακριά από τα «κακά» social media. Είναι μία υπενθύμιση ότι η τροφή μας αφορά περισσότερο τη θρέψη και λιγότερο τα likes. Λευτεριά στο άσχημο φαγητό.

 

*Ευχαριστούμε την Κατσιρμά Ζωή RD, MSc

Διαιτολόγο – Διατροφολόγο, Διδακτορική ερευνήτρια στο King’s College London