Η pop κουλτούρα του διαζυγίου

Σήμερα, 65 χρόνια μετά από το  τίποτα δεν είναι πιο εύκολο από το να απατήσεις, πολύ πριν την 7η επέτειο σου. Μαζί με τις παλιές γνωστές  μεθόδους, όπως sexting, το chat και βέβαια το σερφάρισμα σε sites γνωριμιών ειδικά για παντρεμένους, τα social media είναι ο πιο εύκολος και άμεσος τρόπος.   

Όμως σήμερα εκτός από την ευκολία της απιστίας υπάρχει και κάτι άλλο: η απενοχοποίηση του διαζυγίου. Μια διαρκής διαφημιστική καμπάνια υπέρ της απόδρασης από το γάμο. Μια καλοστημένη βιομηχανία που σε παρακινεί να φαντασιωθείς τον χωρισμό σου χωρίς να χρειάζεται να κουνήσεις ούτε το μικρό σου δαχτυλάκι, να σπάσεις τους αιώνιους όρκους αγάπης  και βέβαια ούτε καν να βγάλεις τα ρούχα σου. Όπως χαρακτηριστικά λέει ο αναπληρωτής καθηγητής Πειραματικής Κοινωνικής Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Γεράσιμος Προδρομίτης,

Οι γνωστικές διεργασίες πάνω στο “τι θα είχε γίνει αν..” ή “τι θα γινόταν στην περίπτωση που…” ισοδυναμεί με προσωπικούς πειραματισμούς είτε στον πραγματικό είτε στον φανταστικό ατομικό μικρόκοσμο.

Άνοιξε απλά την τηλεόραση, πήγαινε σε ένα βιβλιοπωλείο στο ράφι με τα εγχειρίδια σχέσεων, πάρε ένα περιοδικό, δες μία ταινία. Το διαζύγιο βρίσκεται παντού στις μέρες μας και η κουλτούρα του αποθεώνεται. Βρισκόμαστε στην παγκοσμιοποιημένη εποχή του διαζυγίου. Η ταινία  Eat, Pray Love του 2010, επικεντρώνεται στην ευτυχή απόδραση από ένα γάμο, η τηλεοπτική σειρά Mad Men αναφερόταν σε ένα χωρισμένο ζευγάρι στην δεκαετία του 50, η sit com της Fran Drescher «Ηappily Divorced» μιλούσε από μόνη της, το μιούζικαλ Promises, Promises που έκανε πάταγο στο Μπρόντγουεϊ , περιστρεφόταν γύρω από την απιστία και το διαζύγιο.

Με μία απόλυτα αποδεκτή easy going διάσταση σε σχέση με την καταστροφική διάσταση της ταινίας Kramer εναντίον Kramer του 1979. Πόσο ευτυχισμένοι ήταν η Μέριλ Στριπ και ο Αλεκ Μπόλτουιν ως χωρισμένοι που ξαναβρίσκονταν στο κρεβάτι για το τέλειο σεξ  στην ταινία  «It’s Compilicated”. Παραμένοντας στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού η λέξη «διαζύγιο» πουλάει ξεκάθαρα περισσότερο από το γάμο. Απτό παράδειγμα το αμερικάνικο περιοδικό People που μόνον μέσα σε ένα χρόνο είχε 12 διάσημα και «θερμοδυναμικά» διαζύγια στο εξώφυλλο του που ξεπούλησαν και μόνο 5 που αφορούσαν διάσημους γάμους που πέρασαν αδιάφοροι. Η περίπτωση του διαζυγίου της Angelina Jolie και του Brad Pitt, καθήλωσε την παγκόσμια κοινότητα, έγινε πρωτοσέλιδα, πρώτη είδηση σε δελτία ειδήσεων ενώ μερικά χρόνια πριν το ίδιο συνέβη και με τα διαζύγια των Tiger Woods, Sandra Bullock, Susan Sarandon –που δήλωσε μάλιστα υπερήφανα ότι «το διαζύγιο μου με τον Tim Robins ήταν σαν την 11η Σεπτεμβρίου του Χόλιγουντ»- και της Eva Longoria.

Αλλά και στην Ελλάδα το διαζύγιο έχει την τιμητική του: Ας μην ξεχνάμε και  τα έκτακτα τεύχη εβδομαδιαίων περιοδικών για το διαζύγιο Μενεγάκη –Λάτσιου που εξαντλήθηκαν και ο κυριολεκτικά τίτλος τέλους στο γάμο της Φαίης και του Λιάγκα μέσα από την εφημερίδα  Real που αν και πιο αξιοπρεπείς, «πουλάνε σαν τρελοί».

Εγχειρίδια ευτυχισμένου διαζυγίου και πάρτι χωρισμένων

Το πραγματικό λαϊκό προσκύνημα, η αποθέωση της απόδρασης από τον γάμο, ήρθε από τη συγγραφέα του Eat, Pray, Love την Elizabeth Gilbert. Το αυτοβιογραφικό της βιβλίο που έγραψε το 2006, έγινε ταινία και ύμνος στην ελευθερία της γυναίκας από τα δεσμά του γάμου,  χρησιμοποιεί το επώδυνο διαζύγιο που πήρε στα 32 της χρόνια σαν το σημείο εκκίνησης για έναν υπέροχο χρόνο αναζήτησης του εαυτού της στην Ιταλία, την Ινδία και την Ινδονησία και ένα ευτυχισμένο τέλος στην αγκαλιά ενός εξωτικού άντρα (εννοείται επίσης χωρισμένου).

To 2012 η Gilbert κυκλοφόρησε ένα δεύτερο βιβλίο με τον ελληνικό τίτλο «Γάμος με το ζόρι», όπου κάνει έναν αγωνιώδη απολογισμό συναισθημάτων για το αν πρέπει να παντρευτεί τον εραστή της. Σαν μία ακόμα απόδειξη ότι το διαζύγιο πουλάει σήμερα περισσότερο, το δεύτερο αυτό βιβλίο της Gilbert πούλησε στην Αμερική μόνον 200.000 αντίτυπα έναντι του Eat, Pray, Love των 5 εκατομμυρίων πωλήσεων. Η αναλογία είναι 25 προς 1. Γιατί όμως το διαζύγιο πουλάει; Η συγγραφέας Λένα Μαντά υποστηρίζει ότι «Σαν παιδί χωρισμένων γονιών, ξέρω ότι το διαζύγιο είναι κάτι κακό. Αναγκαίο πολλές φορές αλλά και πάλι κακό. Και επειδή πάντα το κακό πουλάει περισσότερο από το καλό, ίσως αυτό είναι που το κάνει τόσο ενδιαφέρον. Παράλληλα ένα διαζύγιο και μάλιστα επώνυμων, σχεδόν πάντα κρύβει ίντριγκα κι αν δεν κρύβει, ξέρουν κάποιοι δημοσιογράφοι να την δημιουργούν». Η αποτυχία άλλωστε είναι πιο γοητευτική από την επιτυχία και η αποτυχία του έρωτα που έχει μια δυναμική,  ενδιαφέρει περισσότερο από τον ίδιο τον έρωτα… ιδιαίτερα όταν αυτή η αποτυχία δεν μας αφορά. Όταν μια σχέση καταρρέει, ο αναγνώστης ή ο θεατής ταυτίζεται περισσότερο με τον χαρακτήρα που περνάει αυτό το δράμα.

Αυτό σε ό,τι αφορά τους θεατές ενός δραματικού διαζυγίου. Όμως πια οι διαζευγμένοι δεν πνίγουν τον πόνο τους στο ποτό και τα τσιγάρα. Αντίθετα το γιορτάζουν. Τα πάρτι διαζυγίου είναι “so hot right now”, ειδικά αν πρόκειται για συναινετικό. Cocktails, θεματική μουσική  και μια τούρτα τριώροφη αλλά ακριβώς αντίθετη της γαμήλιας είναι το νέο concept. Kαι αν αυτό δεν είναι νέα ήθη διαζυγίου, τότε τι είναι;  Έχουμε και άλλο όμως! 

Τι γίνεται όμως όταν εμείς ζηλεύουμε τη φίλη μας που χώρισε; Όταν θέλουμε να μπούμε τόσο πολύ στη θέση της αλλά χωρίς τον πόνο που προκαλούν τα πρώτα «βήματα» προς την ελευθερία;

Η φαντασίωση του διαζυγίου

«Τυχερή η Μίνα, χώρισε. Τώρα μπορεί να κάνει ό,τι θέλει. Να βγει, να διασκεδάσει, να κάνει πράγματα για τον εαυτό της. Αλίμονο από μας!», μου λέει  σε ένα πρόσφατο γυναικείο καφέ, από αυτούς που αναμεταδίδουμε τα νέα του περίγυρου μία παντρεμένη φίλη όλο θαυμασμό για τη Μίνα που τα «κατάφερε» και παράπονο για την ίδια που είναι ακόμα με τη σιδερένια μπάλα του γάμου στο πόδι της.

Τέτοια παράπονα, τέτοιους διαλόγους, και ατάκες του τύπου «αν είναι να περνάω έτσι στο γάμο μου καλύτερα να χωρίσω» όλοι ακούμε όλο και πιο συχνά  από γυναίκες στον περίγυρο μας. Μια χωρισμένη φίλη μου μάλιστα,  γύρω στα 35, έχει εφεύρει έναν όρο πιστεύοντας ακράδαντα ότι όλο και περισσότεροι παντρεμένοι ονειρεύονται την απόδρασή τους από τον γάμο. Την ονομάζει «φαντασίωση του διαζυγίου». Πιστεύει, ότι  τη σήμερον ημέρα οι παντρεμένοι είναι παθιασμένοι με την ζωή των χωρισμένων.

Ιδιαίτερα με τη σεξουαλική τους ζωή. Ακούγοντας για χωρισμένα ζευγάρια, φαντασιώνονται αμέσως ευτυχισμένες εικόνες από το ελεύθερο μέλλον τους. Ιδιαίτερα πλέον οι γυναίκες. «Εγώ δεν θα το έλεγα φαντασίωση», υποστηρίζει η Χάρις Κατάκη ψυχολόγος και διευθύντρια του Εργαστηρίου Διερεύνησης Ανθρωπίνων Σχέσεων, «αλλά διαπραγμάτευση με τον εαυτό μου και με τον σύντροφό μου. Δίνουμε την ευκαιρία στον εαυτό μας μέσα από τη ζωή ή τους ανθρώπους που φαντασιωνόμαστε, να αξιολογήσουμε καλύτερα την επιλογή μας. Έχω δει πολλά παντρεμένα ζευγάρια να ξαναερωτεύονται και να αρχίζουν τη σχέση τους από την αρχή πάνω σε καινούριες βάσεις. Να αναθεωρούν τους όρους και να σχίζουν τα συμβόλαια».

Έτσι αυτή η «πορνογραφία» του διαζυγίου έκρυβε κάποια χρόνια πριν  ένα επί της ουσίας οξύμωρο παρασκήνιο: στην πραγματικότητα το διαζύγιο εξέπιπτε. Τουλάχιστον στην Αμερική και σύμφωνα με το Κέντρο Έλεγχου και Πρόληψης  Ασθενειών , ο δείκτης των διαζυγίων τοποθετείται στα 3,5 ανά 1000 ζευγάρια, πεσμένος κατά 8% τα τελευταία 5 χρόνια, 16% από το 2000 και ένα εντυπωσιακό 34% από την κορύφωσή του το 1979. Χοντρικά 20.000 λιγότερα ζευγάρια χωρίζουν στην Αμερική κάθε χρόνο σε σύγκριση με την προηγούμενη δεκαετία.  Ωστόσο η εξήγηση που δίνει η αμερικανική Ακαδημία Δικηγόρων Οικογενειακού Δικαίου είναι αρκετά πιο επίκαιρη: η οικονομική κρίση, που έχει στοιχίσει σε πολλούς εργαζομένους τη δουλειά τους ή έχει περιορίσει το εισόδημά τους, ωθεί τα ζευγάρια σε μια δεύτερη προσπάθεια. Συνολικά, πάντως, το 75% των δικηγόρων, μελών της Ακαδημίας, δήλωσε πως έχει παρατηρήσει σημαντική μείωση στην πελατεία από τα τέλη του 2008.

Αντίστοιχη μείωση παρατηρούνταν στις αιτήσεις διαζυγίων και οι Έλληνες δικηγόροι, όχι όμως τόσο σημαντική ώστε να εμποδίσει την θύελλα διαζυγίων που καταγράφεται στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, το 2002 εκδόθηκαν 11.080 οριστικές αποφάσεις διαζυγίων στην Ελλάδα, με τα συναινετικά διαζύγια να κατέχουν μεγάλη μερίδα  (7.641). Το 2008,  τα διαζύγια ανήλθαν σε 13.163 σε όλη τη χώρα, με 9.118 να είναι συναινετικά ενώ σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας (ΙΨΣΥ), από τον Φεβρουάριο του 2009 μέχρι και τον Φεβρουάριο του 2010 υπάρχει αύξηση της τάξης του 11,4% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα της προηγούμενης χρονιάς. Το 2014 ο αριθμός των εκδοθέντων διαζυγίων εκτινάχθηκε στις 18.353 από τις 13.164 που ήταν το 2013, σύμφωνα με το Εθνικό Ληξιαρχείο.

Στην Ελλάδα πριν από τέσσερα-πέντε χρόνια το ποσοστό των διαζυγίων έφτανε το 23%, ενώ σήμερα είναι 37%. Μάλιστα, σύμφωνα με την έρευνα, κατά 70% το πρώτο βήμα για το διαζύγιο το κάνουν οι γυναίκες.

Τι είναι αυτό που κάνει όμως πια τις Ελληνίδες να μην φαντασιώνονται απλά το διαζύγιο αλλά να το ζητούν κιόλας; «Είναι η νέα ελευθερία που θέλει την γυναίκα να κάνει πράγματα για τον εαυτό της.  Οι γυναίκες άλλαξαν, βγήκαν στην αγορά εργασίας, αυτονομούνται, απελευθέρωσαν την σεξουαλικότητα τους και έχουν βιώσει ότι μπορούν να κάνουν τα πάντα μόνες τους χωρίς την παρουσία του άντρα.  Παλιότερα γυναίκα αυτοδιαγραφόταν μέσα στο ρόλο της  ως σύζυγος και μητέρα και χανόταν κάπου στο φόντο χάνοντας την επαφή της με τον κόσμο. Οι γυναίκες σήμερα απολαμβάνουν την ελευθερία που δεν είχαν», τονίζει η Χάρις Κατάκη και καταλήγει, «η πραγματική ελευθερία όμως βρίσκεται μέσα στις δεσμεύσεις μας».

Αυτό ακριβώς υιοθετεί και μια χωρισμένη φίλη μου. «Μπορεί οι παντρεμένοι φίλοι μου, να φαντασιώνονται το διαζύγιο τους, εγώ φαντασιώνομαι να βρίσκομαι μέσα σε μία σχέση με όλη την οικειότητα, την πλήξη και τη βαρεμάρα και το σπάνιο έως ανύπαρκτο σεξ», μου λέει. Οι παντρεμένοι σκέφτονται την απόδραση και εκείνη φαντασιώνεται τον γάμο.

Αν, λοιπόν, πραγματικά μας έμαθε κάτι αυτή η νέα κουλτούρα του διαζυγίου είναι ότι φαντασίωση της απόδρασης από το γάμο δεν είναι ένα πρόβλημα που οξύνεται μετά από 7 χρόνια: είναι μία χρόνια συνθήκη. Και για πρώτη φορά ίσως εδώ και δεκαετίες βρήκαμε μία θεραπεία που μπορεί να βοηθήσει: το να ξύνεις τη δική σου φαγούρα μπορεί να κάνει τα πράγματα χειρότερα, το να βλέπεις όμως τους άλλους να τρώγονται σε κάνει να αισθάνεσαι καλύτερα. Τελικά…