Μεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας: Χαρακτηριστικά, αίτια εμφάνισης και οι τρόποι θεραπείας
- 19 ΜΑΡ 2021
Η προσωπικότητα αναφέρεται σε ένα σύνολο χαρακτηριστικών, τα οποία είναι σταθερά, προβλέψιμα και συντονισμένα με το «εγώ» μας. Διαμορφώνεται κατά την ανάπτυξη και εμφανίζεται νωρίς στην εφηβική ζωή με μία πιο ολοκληρωμένη πλέον μορφή.
Υπάρχουν, ωστόσο, περιπτώσεις ατόμων, των οποίων η προσωπικότητα χαρακτηρίζεται από παραλλαγές, που ξεφεύγουν σε μεγάλο βαθμό από το μέσο όρο. Οι εν λόγω παραλλαγές συνιστούν αυτό που με ψυχιατρικούς όρους αποκαλείται διαταραχή προσωπικότητας. Όλοι οι άνθρωποι παρουσιάζουμε στοιχεία διαταραχής προσωπικότητας. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως όλοι έχουμε μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας. Για να θεωρηθεί μία προσωπικότητα διαταραγμένη, βασικό κριτήριο είναι να καθιστά τη ζωή του ατόμου δυσλειτουργική.
Βασικά χαρακτηριστικά της Μεταιχμιακής Διαταραχής Προσωπικότητας
Οι μεταιχμιακές προσωπικότητες βλέπουν τα άτομα ως μερικά αντικείμενα και όχι ως όλον. Με άλλα λόγια, αντιλαμβάνονται τους άλλους είτε ως πολύ καλούς είτε ως πολύ κακούς, παρά ως προσωπικότητες που φέρουν, παράλληλα, τόσο θετικά όσο και αρνητικά στοιχεία. Γενικότερα, είναι άτομα των άκρων, που βλέπουν τα πράγματα είτε άσπρα είτε μαύρα, χωρίς να μπορούν να ανοίξουν μία οπτική σε ένα ενδιάμεσο στάδιο. Κινούνται στα όρια, για αυτό και η εν λόγω διαταραχή είναι γνωστή και ως Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας.
Επίσης, τα άτομα με οριακή διαταραχή προσωπικότητας δεν είναι σε θέση να συνειδητοποιήσουν τις αρνητικές πτυχές του δικού τους χαρακτήρα. Αντίθετα, προβάλλουν τα κακώς κείμενα της προσωπικότητάς τους στα άλλα άτομα, με αποτέλεσμα να τα θεωρούν κακά, έπειτα να τους συμπεριφέρονται σαν να είναι κακά και τελικά να τα προκαλούν ώστε να τους φερθούν άσχημα επιβεβαιώνοντας την αρχική τους εντύπωση (ότι δηλαδή οι άλλοι είναι κακοί).
Πώς φέρονται στις προσωπικές σχέσεις
Σε επίπεδο διαπροσωπικών σχέσεων, δεν δένονται συναισθηματικά με τους άλλους και δεν νοιάζονται, εμφανίζονται ιδιαίτερα κτητικά, με υπερβολές στην έκφραση του συναισθήματος απέναντι στον άλλο και αδυναμία διαχείρισης των αποχωρισμών ή ακόμη και των πράξεων που απλά δηλώνουν αυτονομία από την άλλη πλευρά. Ως εκ τούτου, εν όψει χωρισμού ή εγκατάλειψης, τα άτομα αυτά ενδέχεται να αντιδράσουν με εκρήξεις θυμού και παρορμητικές πράξεις που ενίοτε αγγίζουν μέχρι και τα όρια της αυτοκαταστροφής. Οι εθιστικές συμπεριφορές, οι καταχρήσεις, ο εθισμός στον τζόγο, η γρήγορη οδήγηση, η επίδοση σε αλόγιστα έξοδα ή ακόμη και η αυτοκτονική συμπεριφορά ενδέχεται να συνιστούν αποτέλεσμα της εκρηκτικής τους φύσης.
Σε προσωπικό επίπεδο, βρίσκονται συνέχεια σε μία κατάσταση αναβρασμού, νομίζοντας πως όλοι τους επιβουλεύονται ή πως η παραμικρή απομάκρυνση του άλλου αποτελεί μία κίνηση εγκατάλειψης. Έχουν ανάγκη τη συνεχή επιβεβαίωση, παρόλο που ούτε και αυτή τους είναι αρκετή, με αποτέλεσμα να βασανίζονται αδιάλειπτα από το αίσθημα του κενού και της μη-ικανοποίησης, για αυτό και η σχέση τους με τους άλλους κυμαίνεται μεταξύ της απόλυτης εξιδανίκευσης και της απόλυτης υποτίμησης.
Μεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας και αίτια
Η Mεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας έχει γονιδιακή βάση, η οποία, όμως μπορεί να ενισχυθεί από το περιβάλλον. Έρευνες δείχνουν πως αν κάποιο άτομο προέρχεται από οικογένεια με ιστορικό της διαταραχής, είναι δυνατόν να εκδηλώσει μεταιχμιακή διαταραχή ακόμη και αν μεγαλώνει σε θετή οικογένεια χωρίς αντίστοιχο ιστορικό.
Ακόμη, η αιτιοπαθογένεια της διαταραχής έγκειται σε μεγάλο βαθμό στο ρόλο της μητέρας όταν το άτομο ήταν βρέφος. Αυτός θα μπορούσε χαρακτηριστικά να περιγραφεί από την εικόνα ενός παιδιού, του οποίου η μητέρα το φρόντιζε συναισθηματικά μέχρι ένα σημείο και τελικά το εγκατέλειψε απότομα, επειδή, ίσως, δεν ικανοποιούσε το ναρκισσισμό της. Το παιδί αυτό είναι πιθανό να καταβληθεί έντονα από το αίσθημα ότι χρησιμοποιήθηκε κι έπειτα παραμελήθηκε.
Ένα αίσθημα που διογκώνεται, καθώς το άτομο μεγαλώνει με τη μητέρα αυτή, η οποία, όμως, δεν είναι σε θέση να αποτελέσει αυτό που ο Winnicott αποκάλεσε «μητέρα-περιβάλλον», δηλαδή το πλαίσιο για να μπορέσει να μεγαλώσει το παιδί νιώθοντας συναισθηματική κάλυψη. Για αυτό τον λόγο, το άτομο μεγαλώνει έχοντας βιώσει ένα απροσδόκητο, τραυματικό αποχωρισμό -στον οποίο και οφείλεται η μετέπειτα αδυναμία διαχείρισης των αποχωρισμών- κι έχοντας αισθανθεί «στο πετσί του» πως δεν το νοιάζονται.
Υπάρχει θεραπεία στη μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας;
Συνήθως, τα άτομα με διαταραχή προσωπικότητας δεν αντιλαμβάνονται το πρόβλημα, για αυτό και δεν αναζητούν θεραπεία, παρά μόνο εάν και εφόσον παρουσιαστεί κάποια επιπλοκή, π.χ. απόλυση από τη δουλειά ή χωρισμός από το/τη σύντροφο εξαιτίας της ιδιαιτερότητας της προσωπικότητάς τους. Ωστόσο, τα άτομα με οριακή διαταραχή, είναι πιθανό να καταφτάσουν για θεραπεία επειδή η καθημερινότητα τους φαίνεται αφόρητη κι έχουν ανάγκη από ανακούφιση.
Η θεραπεία είναι ένας εφικτός στόχος, παρότι δύσκολος. Ακόμη και στις περιπτώσεις που η διαταραχή έγκειται σε γονιδιακή αιτιοπαθογένεια, το γονίδιο εξακολουθεί μεν να υπάρχει αλλά δεν εκφράζεται πλέον με τον ίδιο τρόπο. Με τη βελτίωση, το άτομο δε θα εμφανίζει πλέον τα στοιχεία και τις συμπεριφορές της διαταραχής στον ίδιο βαθμό. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι η πορεία της διαταραχής είναι ούτως ή άλλως φθίνουσα μετά τα 40 έτη ζωής.
Τα είδη ψυχοθεραπείας που βοηθούν
Η θεραπεία έγκειται στην επιλογή ψυχοδυναμικών, κυρίως, θεραπειών, οι οποίες εστιάζουν στο παρόν, σε αυτό δηλαδή που γίνεται στο «εδώ και τώρα» και στη ζεστασιά της ψυχοθεραπευτικής σχέσης, ώστε να αντιληφθεί το άτομο ότι έχει ένα σταθερό αντικείμενο στο οποίο μπορεί να επενδύει. Με άλλα λόγια, η θεραπεία βρίσκεται στην ικανότητα του θεραπευτή να αντέχει τις επιθέσεις του ατόμου, να τις οριοθετεί και να του τις επιστρέφει σαν να είναι το ίδιο ένα ολικό και όχι ένα μερικό αντικείμενο. Έτσι, π.χ. έαν το άτομο μιλήσει άσχημα στο θεραπευτή θα είναι σαν ο θεραπευτής να ανταπαντά, χωρίς να αντεπιτίθεται: «Δε δέχομαι να με βρίζεις αλλά δε σε απορρίπτω γιατί έχεις και την καλή πλευρά σου».
Ακόμη, θεραπευτικά λειτουργεί η συμμετοχή σε ομάδα με αμιγώς οριακούς ασθενείς, καθώς τα άτομα αυτά είναι σε θέση να βλέπουν τον εαυτό τους μέσα από τους άλλους, αποκτώντας, έτσι, ένα είδος ενσυναίσθησης, το οποίο και στερούνται κατά κανόνα.
Σε επίπεδο διαπροσωπικής επαφής και σχέσης, η βελτίωση της συμπεριφοράς του ατόμου έγκειται σε όσα ακριβώς προαναφέρθηκαν, δηλαδή στην αντοχή και ανοχή των επιθέσεων, χωρίς αντεπίθεση αλλά και χωρίς παθητικότητα. Δύσκολο εγχείρημα και, ίσως, ακατόρθωτο σε προσωπικό επίπεδο. Ωστόσο, αξίζει να έχουμε όλοι στο μυαλό μας, πως όλοι χρειάζονται αγάπη και κατανόηση. Αυτό είναι και το πιο αποτελεσματικό, ίσως, θεραπευτικό εργαλείο.