Μήπως πάσχεις από ψυχαναγκασμό;

Από την Μυρτώ Μπεχράκη, Ψυχολόγο – Ψυχοθεραπεύτρια

Γενική περιγραφή

Η Ψυχαναγκαστική Καταναγκαστική Διαταραχή (ΨΚΔ) εμφανίζεται περίπου στο 2.5% του πληθυσμού και είναι εξίσου συχνή σε άνδρες και γυναίκες. Συνήθως αρχίζει στην εφηβεία ή στην αρχή της ενήλικης ζωής, αλλά ίσως εμφανιστούν ενδείξεις και στη παιδική ηλικία. Τα άτομα που πάσχουν από ΨΚΔ έχουν σαν κινητήρια δύναμη την ορθολογιστική σκέψη και τη πράξη. Η δομή του χαρακτήρα τους διακρίνεται από πειθαρχία, τελειοθηρία, φιλαργυρία, ανελαστικότητα και σχολαστικότητα. Είναι άνθρωποι έμπιστοι, με υψηλές ηθικές αξίες και πολύ συγκεκριμένα πιστεύω. Επιπλέον, τα συναισθήματα, η διαίσθηση, η δημιουργικότητα και η ευελιξία παίζουν πολύ μικρό ρόλο στη ζωή του, μιας και δεν ακολουθούν κάποια λογική αλληλουχία. Για αυτό ο πάσχον μπορεί να είναι ένας πάρα πολύ προσεκτικός και λεπτολόγος δικηγόρος, ένας φανατικός οικολόγος ή ένας σχολαστικός μηχανικός.

Συμπτώματα

Τα βασικά χαρακτηριστικά της ΨΚΔ είναι οι επίμονες ιδέες (ψυχαναγκασμοί) ή οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (καταναγκασμοί). Οι ψυχαναγκασμοί αναφέρονται σε σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις που βασανίζουν το μυαλό και προκαλούν έντονο άγχος στον άνθρωπο με ΨΚΔ, ο οποίος αναγνωρίζει ότι είναι παράλογος ή υπερβολικός αλλά δεν μπορεί να το ελέγξει. Είναι σαν οι εμμονές αυτές να είναι ξεχωριστές οντότητες από τον ίδιο. Τυπικά παραδείγματα ψυχαναγκασμών είναι ότι θα μολυνθούν τα χέρια του αν ακουμπήσει κάτι, ίσως αμφιβάλει συνέχεια αν κλείδωσε το σπίτι και το αυτοκίνητο ή αισθάνεται δυσφορία αν τα πράγματα δεν είναι στοιχισμένα και σε τάξη.

Οι καταναγκασμοί είναι κινήσεις ως συνέπεια κάποιου ψυχαναγκασμού και τις οποίες το άτομο αισθάνεται ότι πρέπει οπωσδήποτε να κάνει, ακολουθώντας συνήθως πολύ συγκεκριμένους κανόνες. Δεν του προσφέρουν ευχαρίστηση. Απλά μειώνουν το άγχος του. Κάποια παραδείγματα είναι το πολύ συχνό πλύσιμο των χεριών σε σημείο που σκληραίνει πάρα πολύ το δέρμα, ο επανειλημμένος έλεγχος του σπιτιού πριν βγει από τη πόρτα, το να ακολουθεί πιστά την ίδια διαδρομή προς το σπίτι, να μην αργεί ποτέ στα ραντεβού ή να ντυθεί ακολουθώντας πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Το βασικό στοιχείο όλων είναι ότι φοβούνται πως αν δεν κάνουν αυτές τις κινήσεις, θα συμβεί κάτι κακό είτε στους ίδιους, είτε σε μέλη της οικογένειάς τους.

Το εύρος των συμπτωμάτων είναι μεγάλο, και η φύση των ψυχαναγκασμών και των καταναγκασμών του κάθε ατόμου σχετίζονται με τη προσωπικότητά του. Με άλλα λόγια, αν κάποιος είναι καταθλιπτικός, τότε οι ψυχαναγκασμοί θα περιστρέφονται γύρω από τη δυσκολία και τη ματαιοδοξία. Αντίστοιχα, ένας άνθρωπος με ναρκισσιστική προσωπικότητα θα ασχολείται συνεχώς με το αν έχει κάποια ασθένεια που θα επηρεάσει την όψη του.

Μια πολύ σημαντική διαφορά

Εκείνο που διαφοροποιεί τον ψυχαναγκαστικό από τον μη-ψυχαναγκαστικό είναι ότι οι εμμονές τον απασχολούν πολύ, για ένα μεγάλο ποσοστό κάθε ημέρας και η ζωή του επηρεάζεται σημαντικά από αυτές. Με άλλα λόγια, οι ψυχαναγκασμοί ή οι καταναγκασμοί παρεμποδίζουν και περιορίζουν τη καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου. Για παράδειγμα, αν κάποιος φοβάται μην κολλήσουν τα χέρια του μικρόβια, δεν θα πάρει ποτέ το μετρό ή το λεωφορείο, και αν μπει σε ταξί θα προσέχει πάρα πολύ ώστε να μην ακουμπήσει πουθενά. Θα προσαρμόζει το πρόγραμμά του με βάσει αυτούς τους ψυχαναγκασμούς και μάλιστα ίσως χάσει τη δουλειά του λόγω αργοποριών ή απομονωθεί κοινωνικά.

Αιτίες

Κατά τον Freud, οι ψυχαναγκασμοί είναι αποτέλεσμα καθήλωσης στο πρωκτικό στάδιο (18 μηνών έως 3 ετών περίπου), τότε που το νήπιο ασχολείται επισταμένα με ζητήματα καθαριότητας, σχολαστικότητας, αποκρύπτει πράγματα και κατά τη διάρκεια της εκμάθησης στη τουαλέτα αισθάνεται θυμό παράλληλα με ντροπή. Επίσης, μια άλλη προσέγγιση υποστηρίζει ότι ένα πολύ αυστηρό οικογενειακό περιβάλλον ευθύνεται για τη δημιουργία και τη διατήρηση των ψυχαναγκασμών, ενώ οι συμπεριφοριστές υποστηρίζουν ότι οι καταναγκασμοί είναι αποτέλεσμα εκμάθησης. Με άλλα λόγια, όταν είμαστε αγχωμένοι, κάνουμε κάτι που μας μειώνει το άγχος και αυτό το μοτίβο επαναλαμβάνεται συνεχώς. Έρευνες όμως δείχνουν ότι η ΨΚΔ συνδέεται με δυσλειτουργία της σεροτονίνης στον εγκέφαλο, και απεικονιστικές μέθοδοι φανερώνουν ότι η λειτουργία των περιοχών του εγκεφάλου που σχετίζονται με την αντίληψη του κινδύνου, την έναρξη και λήξη πράξεων και σκέψεων σε άτομα με ΨΚΔ είναι διαφορετική από το γενικό πληθυσμό.

Θεραπεία

Η ΨΚΔ συχνά αντιμετωπίζεται με συμπεριφοριστική παρέμβαση, της οποίας ο στόχος είναι να μάθει το άτομο να διαχειρίζεται το άγχος του με άλλους τρόπους, πλην των καταναγκασμών και να ελέγχει τους ψυχαναγκασμούς του. Ενδεχομένως να χορηγείται παράλληλα φαρμακοθεραπεία αν τα συμπτώματα είναι πολύ έντονα και τότε πρέπει παρακολουθείται από ψυχοθεραπευτή και ψυχίατρο. Τέλος, μια άλλη προσέγγιση είναι η οικογενειακή θεραπεία, όπου ο θεραπευτής αντιμετωπίζει τη διαταραχή ως σύμπτωμα όλης της οικογένειας και παρεμβαίνει στα μοτίβα των μελών της.

Συνεπώς, η ΨΚΔ αντιμετωπίζεται και το κατά πόσο μια παρέμβαση θα είναι αποτελεσματική θα εξαρτηθεί από την ένταση και τη φύση των συμπτωμάτων, το οικογενειακό ιστορικό και τη δέσμευση του ίδιου του ασθενούς στη θεραπεία.