Ναρκισσιστική προσωπικότητα: Τα κύρια χαρακτηριστικά της και οι τρόποι με τους οποίους σε χειραγωγεί

Ποιες είναι οι προσωπικότητες με έντονες ναρκισσιστικές τάσεις; Πόσο συχνά απαντώνται γύρω μας; Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά τους αλλά και ποιες είναι οι μέθοδοι χειραγώγησης που χρησιμοποιούν απέναντι σε ανθρώπους με τους οποίους δημιουργούν κακοποιητικές σχέσεις; Η ψυχολόγος Μαρίνα Παπαϊωάννου μας έδωσε τις απαντήσεις, εξηγώντας μας πώς μια ναρκισσιστική προσωπικότητα προετοιμάζει το έδαφος και ανοίγει τον κύκλο της κακοποίησης. Επίσης μας απαντά, παρουσιάζοντας τις τεχνικές χειραγώγησης των ναρκισσιστικών προσωπικότητων στα θύματα των κακοποιητικών σχέσεων και σε μερικά συνήθη ερωτήματα που διατυπώνονται αυτό το διάστημα. Ερωτήματα αναφορικά με τις καταγγελίες στον χώρο του θεάματος, όπως το γιατί τα θύματα αργούν να συνειδητοποιήσουν, να αποδεχτούν και να εξωτερικεύσουν την κακοποίηση που έχουν δεχτεί.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ

WELLNESS

Τι είναι το Gaslighting; Οι ενδείξεις που μαρτυρούν ότι έχει συμβεί και σε σένα

«Περίπου 1 στους 200 ανθρώπους έχει διαταραχή ναρκισιστικής προσωπικότητας (NPD) σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες αμερικανικές έρευνες» θα μου πει. «Από αυτούς το 75% είναι άνδρες», επισημαίνει η ψυχολόγος.  «Υπάρχει μεγάλη ανησυχία στην επιστημονική κοινότητα, γιατί περιμένουμε ραγδαία αύξηση των ναρκισσιστικών προσωπικότητων τα επόμενα χρόνια. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, το lifestyle, τα social media προωθούν και προβάλλουν τον ατομικισμό», σημείωνει. Το ψυχολογικό προφίλ των προσωπικοτήτων με έντονες ναρκισσιστικές τάσεις έχει κάποια κοινά χαρακτηριστικά, τα οποία μας παραθέτει η Μαρίνα Παπαϊωάννου.

Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας με έντονες ναρκισσιστικές τάσεις

• Ιδιαίτερα διογκωμένη αίσθηση της αξίας του εαυτού, ακραία αγάπη για τον εαυτό, συνεχείς ανάγκες αναγνώρισης, θαυμασμού ή επιβεβαίωσης, αίσθημα μεγαλείου.
• Υπερευαισθησία στην κριτική των άλλων, εύθραυστη αυτοεκτίμηση, εύθραυστη ταυτότητα.
• Κατακλύζεται συχνά από φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, ομορφιάς, ταλέντου κλπ.
• Στερείται ενσυναίσθησης (της ικανότητας δηλαδή να συναισθάνεται τους άλλους, να μπαίνει στη θέση τους και να «φαντάζεται» πώς θα ένιωθε αν κάποιος του φερόταν έτσι).
• Οι άλλοι άνθρωποι χωρίζονται γι’ αυτόν σε τρεις κύριες κατηγορίες: α) αυτοί που είναι χρήσιμοι (προσπαθεί να ελίσσεται και να έχει ισχυρούς συμμάχους. Του αρέσει να συναναστρέφεται την ελίτ γιατί έτσι νιώθει δυνατός και προστατευμένος. Συνήθως εκμεταλλεύεται διαπροσωπικές σχέσεις για να πετύχει σκοπούς) β) εκείνοι που ο ίδιος φθονεί γιατί έχουν κάτι που αυτός δεν έχει γ) αυτοί που τον φθονούν κατά την δική του αντίληψη για την εξέχουσα προσωπικότητά του και τη μεγάλη του επιτυχία.
• Πιστεύει ότι δικαιούται προνομιακή μεταχείριση. Θυμώνει όταν δεν την έχει.
• Σπάνια παραδέχονται τα λάθη τους και σπάνια απολογούνται. Μεταβιβάζουν τις ευθύνες στους άλλους. Είναι συναισθηματικά ανώριμοι και αρνούνται να αναλάβουν τις ευθύνες των πράξεών τους.
• Χρησιμοποιούν μια γκάμα εργαλείων χειραγώγησης που μπορεί να περιορίζονται στην ψυχολογική και τη λεκτική βία ή και να καταλήγουν στη σωματική βία και την κακοποίηση.

Σε αυτό το τελευταίο σταθήκαμε λίγο παραπάνω. Πώς μπορείς να διακρίνεις τα red flags όταν έχεις αρχίσει να συναναστρέφεσαι μια προσωπικότητα με έντονες ναρκισσιστικές τάσεις; Πολύ περισσότερο όταν έχεις αρχίσει να έχεις μια προσωπική σχέση μαζί της; Με ποιον τρόπο μπορεί μια ναρκισσιστική προσωπικότητα να σε εμπλέξει σε έναν κύκλο κακοποίησης από τον οποίο δύσκολα βγαίνεις τελικά; Οι τεχνικές χειραγώγησης ενός ατόμου με έντονες ναρκισσιστικές τάσεις είναι πολλές, αλλά η ψυχολόγος Μαρίνα Παπαϊωάννου μας παραθέτει τις πιο συνηθισμένες.

Love bombing (βομβαρδισμός αγάπης)

«Πρόκειται για “επιθέσεις” αγάπης από τον θύτη μιας κακοποιητικής σχέσης, που εμφανίζονται παράλογα νωρίς, στην αρχή της γνωριμίας. Παρατηρείται μια εξιδανίκευση και υπερβολικοί χαρακτηρισμοί», εξηγεί η ψυχολόγος. «Στόχος είναι να νιώσει ασφάλεια το θύμα, να νιώσει ιδιαίτερο και ξεχωριστό (με το love bombing ο θύτης κάνει επίκληση στις ναρκισσιστικές ανάγκες του θύματός) και ακολούθως να αφεθεί. Τη στιγμή που το θύμα θα αφεθεί, αρχίζει ο κύκλος της κακοποίησης», συμπληρώνει.

Σιωπηλή μεταχείριση

«Οι κακοποιητικές προσωπικότητες έχουν την τάση να τιμωρούν τους άλλους όταν αποτυγχάνουν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους ή να ανταποκριθούν στις υπερβολικές προσδοκίες τους», εξηγεί η ψυχολόγος. «Η σιωπηλή μεταχείριση είναι η πλήρης άρνηση επικοινωνίας παρότι το άλλο άτομο είναι διαθέσιμο. Αυτό που λέμε κοινώς “εξαφανίζομαι” ή “κρατάω μούτρα” ή “κάνω ότι δεν υπάρχεις”. Αυτό μπορεί να τραβήξει από μερικές μέρες έως και μήνες ανάλογα με το βαθμό ανοχής του θύματος», συμπλήρωνει. Ο στόχος εδώ είναι να «”ενεργοποιηθεί” το άγχος της απόρριψης, το άγχος της μοναξιάς στο θύμα αλλά και ο φόβος απώλειας της σχέσης από την οποία το θύμα είναι εξαρτημένο», σημειώνει.

Μια κρύο, μία ζέστη (Hot, Cold)

Σε αυτή τη μέθοδο «εναλλάσσεται ο βομβαρδισμός αγάπης με ξεσπάσματα θυμού και σιωπηλή μεταχείριση», μου εξηγεί. «Ο στόχος είναι ο αποπροσανατολισμός του θύματος, η ενεργοποίηση του φόβου. Το θύμα εδώ δεν ξέρει τι να περιμένει. Υπάρχει, λοιπόν, φόβος για την απρόβλεπτη συμπεριφορά του θύτη αλλά και αποπροσανατολισμός του θύματος με τις εναλλαγές “θερμής” και “ψυχρής” συμπεριφοράς, ώστε να μην αντιλαμβάνεται ότι χειραγωγείται», εξηγεί η Μαρίνα Παπαϊωάννου.

Gaslighting

Σε αυτή την περίπτωη «Ο θύτης αρνείται την πραγματικότητα επίμονα, το ότι έκανε ή είπε κάτι για το οποίο το θύμα είναι σίγουρο», εξηγεί η ψυχολόγος. Το gaslighting μπορεί να συμβεί και για τα πιο απλά πράγματα όπως σε μια διαφωνία μεταξύ θύτη και θύματος για το αν έχουν κανονίσει να βρεθούν έξω από τον κινηματογράφο ή όχι. Ο θύτης θα επιμένει στο όχι ακόμα κι αν το θύμα έχει στην κατοχή του το γραπτό μήνυμα που αποδεικνύει το αντίθετο. Σε τέτοιες περιπτώσεις, στις οποίες το θύμα επιμένει, η απάντηση του θύτη είναι το λεγόμενο “Tantrum”.

«Πρόκειται για την επίθεση στο θύμα, με ανεξέλεγκτο ξέσπασμα θυμού. Οι ναρκισσιστικές προσωπικότητες έχουν συχνά ανεξέλλεγκτα ξεσπάσματα θυμού, που μπορεί να περιέχουν στοιχεία λεκτικής και ψυχολογικής βίας ή και σωματικής κακοποίησης», διευκρινίζει. «Ο στόχος είναι και πάλι ο αποπροσανατολισμός του θύματος, η δημιουργία αμφισβήτησης του εαυτού, κλονίζεται η πίστη του στον εαυτό του και ο θύτης “φυτεύει” ιδέες ότι κάτι δεν πάει καλά με το θύμα», εξηγεί η ψυχολόγος.

Καταλήγοντας μου επισημαίνει ότι ο θύτης μιας κακοποιητικής σχέσης με ναρκισσιστική προσωπικότητα, «χρησιμοποιεί τεχνικές σοκ ώστε να προκαλεί έκπληξη και φόβο και παράλληλα καλλιεργεί ενοχές στο θύμα ότι αυτό ευθύνεται για τη συμπεριφορά του». Κι αυτή είναι η πιο ειλικρινής και επιστημονική απάντηση σε κάθε «γιατί τώρα» που μπορεί να ακούσεις εκεί έξω.