Παγκόσμια Ημέρα Παχυσαρκίας: Οι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης
- 4 ΜΑΡ 2023
Η παχυσαρκία έχει αναγνωριστεί παγκοσμίως ως μία από τις πιο επικίνδυνες και σοβαρές ασθένειες του 21ου αιώνα, η οποία έχει πλέον αποκτήσει διαστάσεις επιδημίας, καθώς ένας στους δύο Ευρωπαίους είναι υπέρβαρος, ενώ σχεδόν ένας στους τρεις είναι παχύσαρκος.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, περίπου 1,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι άνω των 15 ετών είναι υπέρβαροι και τουλάχιστον 400 εκατομμύρια είναι παχύσαρκοι. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι τουλάχιστον 20 εκατομμύρια παιδιά εκτιμάται ότι είναι υπέρβαρα. Με αφορμή τη φετινή Παγκόσμια Ημέρα κατά της Παχυσαρκίας (4 Μαρτίου) παρακάτω σού παρουσιάζουμε τους βασικούς παράγοντες που σύμφωνα με τους ειδικούς, συνδέονται άμεσα με τον κίνδυνο παχυσαρκίας.
Γιατί η παχυσαρκία έχει γίνει ένα τόσο σημαντικό ζήτημα;
Τα καθημερινά σου γεύματα είναι σαν τραπεζικός λογαριασμός: Παίρνεις θερμίδες (εισόδημα) και τις ξοδεύεις σε σωματική δραστηριότητα (έξοδα). Όταν λαμβάνεις περισσότερες θερμίδες από αυτές που καις, έχετε θετικό ενεργειακό ισοζύγιο. Αν και αυτό θα ήταν καλό για τον τραπεζικό σου λογαριασμό, μπορεί να μην είναι καλό για το βάρος σου. Φυσικά, δεν είναι απλώς θέμα πρόσθεσης και αφαίρεσης, και μερικοί άνθρωποι παίρνουν βάρος πιο εύκολα από άλλους. Μπαίνουν στο παιχνίδι αρκετοί παράγοντες.
Οι αλλαγές τόσο στην κοινωνία μας όσο και στις διατροφικές μας συνήθειες έχουν συμβάλει στην αύξηση της παχυσαρκίας στις Η.Π.Α. Ακολουθούν οι βασικοί λόγοι που βάζουμε κιλά. Κάποια είναι υπό τον έλεγχό μας και άλλα όχι.
Διατροφικές Αιτίες
Τα λιγότερο υγιεινά τρόφιμα είναι τα πιο ορατά και οικονομικά προσιτά: Τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη, αλάτι και λίπος διατίθενται ευρέως στην αγορά και διαφημίζονται και συχνά κοστίζουν λιγότερο από τα πιο υγιεινά τρόφιμα.
Έλλειψη πρόσβασης σε πιο υγιεινά τρόφιμα: Μερικοί άνθρωποι —ειδικά εκείνοι που βρίσκονται σε χαμηλότερα εισοδήματα, μειονότητες και αγροτικές περιοχές— δεν έχουν έτοιμη πρόσβαση σε καταστήματα που πωλούν υγιεινά τρόφιμα σε προσιτές τιμές, όπως λαχανικά και φρούτα.
Εστιατόρια και μηχανήματα αυτόματης πώλησης: Εστιατόρια, αλυσίδες φαστ φουντ και μηχανήματα αυτόματης πώλησης συχνά πωλούν τρόφιμα με υψηλότερες θερμίδες. Τα σχολικά μηχανήματα αυτόματης πώλησης και οι καφετέριες δεν αποτελούν εξαίρεση.
Μεγέθη μερίδων: Οι μερίδες που καταναλώνουν τα εστιατόρια και τα συσκευασμένα τρόφιμα, ειδικά των λιγότερο υγιεινών τροφίμων και ποτών, έχουν αυξηθεί.
Ιατρικά και σωματικά αίτια της παχυσαρκίας
Υπάρχουν ορισμένες ιατρικές παθήσεις που μπορούν να συμβάλουν στην αύξηση βάρους και στην παχυσαρκία, συμπεριλαμβανομένου του συνδρόμου Cushing, στο οποίο το σώμα παράγει υπερβολική ποσότητα της ορμόνης κορτιζόλης, η οποία βοηθά στη ρύθμιση του σακχάρου στο αίμα. Άλλες καταστάσεις που συμβάλλουν στην παχυσαρκία περιλαμβάνουν το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και τον υπολειτουργικό θυρεοειδή (υποθυρεοειδισμός).
Η αύξηση βάρους μπορεί να είναι παρενέργεια ορισμένων συνταγογραφούμενων φαρμάκων, συμπεριλαμβανομένων των αντικαταθλιπτικών, των αντισπασμωδικών φαρμάκων και των κορτικοστεροειδών.
Η έλλειψη ύπνου πιστεύεται επίσης ότι είναι ένας παράγοντας κινδύνου για παχυσαρκία σε παιδιά και ενήλικες, εν μέρει επειδή η στέρηση ύπνου μπορεί να αποβάλει τις ορμόνες που βοηθούν στη ρύθμιση της όρεξης. Σε μια μεγάλη, 16χρονη μελέτη των Αμερικανών γυναικών, όσες κοιμόντουσαν πέντε ώρες ή λιγότερο κατά μέσο όρο, είχαν 15% περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν παχυσαρκία σε σύγκριση με τις γυναίκες που κοιμόντουσαν τουλάχιστον επτά ώρες τη νύχτα. Η κούνια εργασίας ή οι νυχτερινές βάρδιες έχουν επίσης συνδεθεί με τον διαβήτη και την παχυσαρκία.
Μία από τις αναπόφευκτες αιτίες της παχυσαρκίας είναι και η φυσική γήρανση. Καθώς οι άνθρωποι γερνούν, η μυϊκή μάζα μειώνεται και ο μεταβολισμός επιβραδύνεται, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση βάρους. Η γήρανση σχετίζεται επίσης με την αύξηση του κοιλιακού λίπους.
Τέλος, οι ορμόνες στον εγκέφαλο, το γαστρεντερικό σωλήνα και τα ίδια τα λιποκύτταρα ενός ατόμου επηρεάζουν τον μεταβολισμό του, τις διατροφικές του συνήθειες και, τελικά, το βάρος.
Κοινωνικές και περιβαλλοντικές αιτίες της παχυσαρκίας
Οι κοινωνικοί, καθοριστικοί παράγοντες της υγείας, που επηρεάζουν την παχυσαρκία, σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την δυνατότητα πρόσβασης σε υγιεινή διατροφή και αναψυχή. Ξεκινώντας από την παιδική ηλικία, τα είδη των τροφών που προσφέρονται στα κέντρα παιδικής φροντίδας και στα σχολεία, μπορεί να οδηγήσουν σε ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες. Η έλλειψη ασφαλών πάρκων, παιδικών χαρών, κέντρων αναψυχής και οικονομικά ή δωρεάν αθλητικών και σωματικών δραστηριοτήτω, μπορεί επίσης να συμβάλει στην παχυσαρκία.
Το άγχος μπορεί επίσης να παίξει ρόλο στην υπερκατανάλωση ανθυγιεινών ή «παρηγορητικών» τροφών, που μπορεί να οδηγήσουν σε οξεία αύξηση βάρους. Το χρόνιο στρες μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα της κορτιζόλης, μιας ορμόνης που βοηθά στη ρύθμιση του σακχάρου στο αίμα και μπορεί να αυξήσει την όρεξη.
Ένας άλλος κοινωνικός ή συμπεριφορικός παράγοντας που συμβάλλει στην παχυσαρκία, είναι η άνοδος της τεχνολογίας στην καθημερινή ζωή. Περισσότερες ώρες καθιστικής ζωής μπροστά σε οθόνες από έξυπνα τηλέφωνα, υπολογιστές και τηλεόραση, σημαίνει λιγότερες ώρες σωματικής δραστηριότητας ή άσκησης.
Γενετικά αίτια της παχυσαρκίας
Η τρέχουσα επιδημία παχυσαρκίας, έχει αναπτυχθεί πολύ γρήγορα για να έχει προκληθεί απλώς από γενετικές αλλαγές κατά τη διάρκεια των γενεών, σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων.
Η παχυσαρκία, προκύπτει από μια μακροχρόνια ανισορροπία λήψης περισσότερων θερμίδων από όσες χρειάζεται το σώμα για ενέργεια. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής θεωρείται ένα «παχύσαρκος», πράγμα που σημαίνει ότι τα τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες είναι άμεσα διαθέσιμα, ενώ την ίδια στιγμή, οι ευκαιρίες να κάψουμε αυτές τις θερμίδες δεν είναι.
Αλλά ακόμη και σε ένα τέτοιο περιβάλλον, μόνο ένα ορισμένο ποσοστό του πληθυσμού εμφανίζει παχυσαρκία. Εκεί μπαίνει η γενετική. Συγκεκριμένα κληρονομικά μοτίβα γονιδίων που μπορεί να συμβάλλουν στην παχυσαρκία περισσότερο από το περιβάλλον ή τον τρόπο ζωής. Τα γονίδια είναι το θεμέλιο για τις ορμόνες που σηματοδοτούν την πείνα και την πληρότητα. Αλλά στους περισσότερους ανθρώπους με παχυσαρκία, δεν μπορεί να προσδιοριστεί μία μόνο γονιδιακή παραλλαγή και η υποκείμενη αιτία πιστεύεται ότι είναι ένας συνδυασμός παραγόντων.
Όταν η παχυσαρκία εμφανίζεται σε οικογένειες, μπορεί να συνδέεται με κληρονομικές παραλλαγές γονιδίων που μπορούν να αυξήσουν την πείνα, αλλά είναι πιο πιθανό να επηρεάζονται από περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Παιδική Παχυσαρκία
Τα παιδιά μπορούν να αναπτύξουν παχυσαρκία, μέσω ποικίλων αιτιών που μπορεί να περιλαμβάνουν συνδυασμό γενετικών, περιβαλλοντικών επιρροών, συμπεριφορών και ιατρικών καταστάσεων. Όπως και στους ενήλικες, ο τρόπος ζωής παίζει ρόλο στην παιδική παχυσαρκία, με την υγιεινή διατροφή και την άσκηση να βοηθούν στη διατήρηση ενός φυσιολογικού βάρους. Ακολουθούν ορισμένοι από τους διάφορους παράγοντες που μπορούν να συμβάλουν στην παιδική παχυσαρκία:
Παράγοντες Συμπεριφοράς
Εδώ, περιλαμβάνονται συνήθειες όπως η κατανάλωση πρόχειρου φαγητού, την κατανάλωση πάρα πολλών θερμίδων και η έλλειψη σωματικής άσκησης. Σύμφωνα με τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας, τα περισσότερα παιδιά περνούν 5 έως 7 ώρες κάθε μέρα μπροστά από οθόνες, όπως τηλεόραση, υπολογιστές και κινητά τηλέφωνα. Όχι μόνο αυτές οι παθητικές ασχολίες μειώνουν τον χρόνο που θα μπορούσε να αφιερωθεί στη σωματική δραστηριότητα, αλλά τα γεύματα και τα σνακ που καταναλώνουν, συμβάλλουν στην προώθηση της ανθυγιεινής διατροφής.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες
Πρόκειται για περιορισμένη πρόσβαση σε φρούτα και λαχανικά, ανησυχίες για την ασφάλεια γύρω από το υπαίθριο παιχνίδι και έλλειψη παιδικών χαρών ή συμπαικτών στη γειτονιά. Επιπλέον, πολλά παιδιά σχολικής ηλικίας δεν λαμβάνουν μαθήματα φυσικής αγωγής στο σχολείο.
Γενετικοί παράγοντες
Το οικογενειακό ιστορικό παχυσαρκίας στον έναν ή και στους δύο γονείς, αυξάνει τον κίνδυνο να αναπτύξει ένα παιδί παχυσαρκία. Επιπλέον, σε ορισμένες περιπτώσεις μια γενετική πάθηση προκαλεί άμεσα παχυσαρκία, όπως το σύνδρομο Bardet-Biedl ή το σύνδρομο Prader-Willi.
Ψυχολογικοί παράγοντες
Το άγχος, η κατάθλιψη και το στρες, μπορούν όλα να συμβάλλουν σε υψηλότερο κίνδυνο παιδικής παχυσαρκίας. Τα παιδιά, όπως και οι ενήλικες, μπορούν να χρησιμοποιήσουν το φαγητό ως μηχανισμό αντιμετώπισης δυσάρεστων συναισθημάτων.
Κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες
Τα παιδιά που ζουν σε συνθήκες φτώχειας, είναι πιο πιθανό να εκτεθούν σε ανθυγιεινά τρόφιμα, επεξεργασμένα τρόφιμα και μάρκετινγκ γρήγορου ή πρόχειρου φαγητού. Μπορεί να μην έχουν πρόσβαση σε παντοπωλεία με ποικιλία φρέσκων τροφίμων. Οι γειτονιές με χαμηλό εισόδημα, είναι επίσης λιγότερο πιθανό να έχουν ασφαλή πάρκα, παιδικές χαρές ή υπαίθριους χώρους για περπάτημα ή άλλες σωματικές δραστηριότητες.
