Ενδομητρίωση: όσα πρέπει να ξέρεις για τη νόσο

Τι είναι η ενδομητρίωση και ποια όργανα προσβάλλει;

Η ενδομητρίωση είναι η παρουσία στρωμάτων και αδένων ενδομητρίου σε όργανα και ιστούς εκτός της ενδομητρικής κοιλότητας. H νόσος αποτελεί μία από τις πιο συχνές που προσβάλλει το 2 εως 10% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας. Πρόκειται για μία καλοήθη γυναικολογική νόσο με κληρονομικό χαρακτήρα, με άλλα λόγια είναι πιθανότερο για μία γυναίκα να πάσχει αν η νόσος έχει εμφανιστεί στο κοντινό της οικογενειακό περιβάλλον.

Η ενδομητρίωση μπορεί να βρεθεί:

Στις ωοθήκες, όπου μπορεί να δημιουργηθούν κύστες (συχνά αναφέρονται ως σοκολατοειδείς κύστες)

Στις σάλπιγγες

Εξωτερικά της μήτρας

Στην περιοχή μεταξύ κόλπου και ορθού

Στο περιτόναιο

Επιπρόσθετα μπορεί να εντοπιστούν ενδομητρικές εστίες στην ουροδόχο κύστη και σπανιότερα σε άλλα μέρη του σώματος απομακρυσμένα από την πύελο.

Τι προκαλεί την ενδομητρίωση;

Η ακριβής αιτία της ενδομητρίωσης δεν είναι απόλυτα γνωστή, παρόλο που έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες. Η επικρατέστερη εκδοχή αφορά τη μεταφορά ενδομητρικού ιστού μέσω των σαλπίγγων, εκτός της ενδομητρικής κοιλότητας, κατά τη διάρκεια της εμμηνορρυσίας. Είναι γνωστό πως το ενδομήτριο στη διάρκεια του κύκλου επηρεάζεται από τις ορμονικές αλλαγές αυξάνοντας το πάχος του και στο τέλος του κύκλου αποβάλλεται από τον κόλπο. Οι έκτοποι ενδομητρικοί ιστοί λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο, όπως το ενδομήτριο, με τη διαφορά ότι  η αποβολή τους είναι αδύνατη, κατά συνέπεια δημιουργείται φλεγμονή προκαλώντας πόνο και πιθανότατα βλάβη στο προσβαλλόμενο όργανο.

Ποια είναι τα βασικά συμπτώματα;

Χρόνιος πυελικός πόνος

Ο πόνος που προκαλείται εξαιτίας της ενδομητρίωσης έχει ένα συγκεκριμένο μοτίβο, πρόκειται για έντονο κοιλιακό πόνο που αντανακλάται στην οσφυϊκή χώρα και τα κάτω άκρα. Κάνει την εμφάνισή του λίγο πριν την εμμηνορρυσία και διαρκεί μέχρι το τέλος της. (Δυσμηνόρροια) Ο πόνος αυτός μπορεί να είναι συνεχής ή να έρχεται και να φεύγει, αλλά σε κάθε περίπτωση ο πόνος δεν αντιμετωπίζεται με τα κοινά παυσίπονα.

Δυσπαρεύνια

Πόνος κατά τη διάρκεια ή μετά την σεξουαλική επαφή.

Διαταραχές εμμηνορρυσίας

Οι διαταραχές που μπορεί να εμφανιστούν είναι η μεγάλη διάρκεια εμμηνορρυσίας πέραν των 7 ημερών,  η έναρξη της εμμηνορρυσίας σε μικρή ηλικία και οι μικροί σε διάρκεια εμμηνορρυσιακοί κύκλοι που διαρκούν λιγότερο από 25 ημέρες.

Υπογονιμότητα

Η υπογονιμότητα συνήθως εμφανίζεται σε γυναίκες με σοβαρή ενδομητρίωση και σπανιότερα σε ήπιες μορφές της νόσου

Πώς γίνεται η διάγνωση της νόσου και ποια είναι η πιο αξιόπιστη μέθοδος;

Η διάγνωση της νόσου είναι αρκετά δύσκολη, καθώς η κάθε γυναίκα βιώνει την κατάσταση διαφορετικά και επειδή τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης είναι παρόμοια με εκείνα του ευερέθιστου εντέρου, της πυελικής φλεγμονώδης νόσου και της απλής ωοθηκικής κύστης. Για το λόγο αυτό είναι συχνό φαινόμενο πολλές γυναίκες να πάσχουν και να μην έχουν διαγνωσθεί για πολλά χρόνια.

Το βασικό εργαλείο για τη διάγνωση είναι η διερεύνηση  των συμπτωμάτων και του ιστορικού της γυναίκας, σε συνδυασμό με τον απλό ενδοκολπικό ή διακοιλιακό υπέρηχο όπου ίσως ανιχνευτούν έκτοπες ενδομητρικές εστίες μετρίου μεγέθους. Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, πως ήδη από τον γυναικολογικό έλεγχο ρουτίνας  μπορεί να δημιουργηθεί η υποψία ενδομητρίωσης. Ωστόσο η διάγνωσή της εδραιώνεται με διαγνωστική λαπαροσκόπηση.

Η λαπαροσκόπηση είναι μια εξέταση απεικόνισης των οργάνων της κοιλιάς σε μεγέθυνση. Για την γυναικολογία το ενδιαφέρον της εξέτασης επικεντρώνεται στη μήτρα, στις σάλπιγγες και στις ωοθήκες. Κατά την λαπαρασκόπηση γίνονται μικρές τομές  στην κοιλιά από τις οποίες  εισέρχεται το λαπαροσκόπιο(φέρει κάμερα) και διάφορα βοηθητικά εργαλεία που συμβάλλουν στην διαγνωστική προσέγγιση της μεθόδου. Με την λαπαροσκόπηση, εκτός από τη διάγνωση της ενδομητρίωσης, διερευνάται και η σοβαρότητα της νόσου.

Υπάρχουν στάδια κι αν ναι ποια είναι αυτά;

Η  ενδομητρίωση ταξινομείται σε 4 στάδια ανάλογα με τη θέση των έκτοπων εστιών, την έκταση και το βάθος, την ύπαρξη και βαρύτητα των φλεγμονών και την ύπαρξη σοκολατοειδών κύστεων στις ωοθήκες. Οι περισσότερες γυναίκες εμφανίζουν ενδομητρίωση σταδίου Ι ή ΙΙ, δηλαδή επιφανειακές εστίες και ήπια φλεγμονή.

Πώς αντιμετωπίζεται;

Η ενδομητρίωση μπορεί να αντιμετωπισθεί είτε φαρμακευτικά, είτε χειρουργικά, ανάλογα με τις ανάγκες, τις επιθυμίες και την ηλικία της κάθε γυναίκας, καθώς και με την σοβαρότητα της νόσου και την ένταση των συμπτωμάτων. Επίσης σε γυναίκες σταδίου Ι και ΙΙ μπορεί να συστηθεί η απλή παρακολούθηση της νόσου, χωρίς την εφαρμογή κάποιας θεραπευτικής μεθόδου.

Τι περιλαμβάνει η φαρμακευτική αγωγή και σε ποιες περιπτώσεις επιλέγεται;

Οι επιλογές αναφορικά με την φαρμακευτική αντιμετώπιση της νόσου είναι οι εξής:

Αναλγητική θεραπεία

Η ανακούφιση του πόνου γίνεται με την χρήση αναλγητικών φαρμάκων τα οποία καλύπτουν την κάθε γυναίκα.

Ορμονική θεραπεία

Η ορμονική θεραπεία συμβάλλει στον περιορισμό των έκτοπων ενδομητρικών εστιών, διότι εμποδίζει την έκκριση ορμονών, οι οποίες επηρεάζουν το ενδομήτριο.

Στην ορμονική θεραπεία περιλαμβάνονται τα αντισυλληπτικά χάπια, το ενδομήτριο σπιράλ και σκευάσματα προγεστερόνης . Επίσης, σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν σκευάσματα τα οποία δεν προσφέρουν αντισύλληψη αλλά συμβάλλουν ανταγωνιστικά στην έκκριση ορμονών.  

Πότε κρίνεται απαραίτητη η χειρουργική θεραπεία και ποια η διαδικασία που ακολουθείται; 

Η χειρουργική αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης θα πρέπει να επιλέγεται με βάση την σοβαρότητα και την έκταση της νόσου. Η χειρουργική μέθοδος για την αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης είναι μια πολύ δύσκολη διαδικασία και θα πρέπει να γίνεται με εξαιρετικά προσεκτικούς χειρισμούς, έτσι ώστε να δημιουργείται η μικρότερη δυνατή βλάβη στους προσβεβλημένους ιστούς. Για τον λόγο αυτό οι γυναίκες θα πρέπει να συζητούν τις επιλογές τους με τον γυναικολόγο τους και να ενημερώνονται  σχετικά με την κάθε μέθοδο.

Ποιους κινδύνους κρύβει η μη έγκαιρη διάγνωσή της;

Η ενδομητρίωση είναι μία νόσος, η οποία είναι πιθανό να εξαπλωθεί τόσο σε έκταση όσο και σε βάθος, με αποτέλεσμα να δημιουργεί σοβαρές βλάβες στους ιστούς που έχουν προσβληθεί. Συμπεραίνεται, λοιπόν, πως η έγκαιρη διάγνωση της νόσου είναι ζωτικής σημασίας.

Η εγκυμοσύνη βοηθά στη μη επανεμφάνιση των συμπτωμάτων της ενδομητρίωσης;

Η εγκυμοσύνη δεν αποτελεί θεραπεία της ενδομητρίωσης. Ωστόσο τα συμπτώματα της υποχωρούν λόγω του ορμονικού προφίλ της κύησης, όπου καταστέλλεται η ωοθυλακιορρηξία. Κατά συνέπεια οι ενδομητρικές εστίες ατροφούν λόγω της απουσίας των ορμονών, ωστόσο μετά το τέλος της εγκυμοσύνης και με την αποκατάσταση του εμμηνορυσιακού κύκλου τα συμπτώματα της νόσου επιστρέφουν.

Ευχαριστούμε τον Δημήτριο Ι. Σαρηκώστα, MD

Μαιευτήρα-Χειρουργό Γυναικολόγο

Εξειδικευθείς στην Ιατρική Εμβρύου (CFM) Πανεπ. Νοσοκ. KAROLINSKA Στοκχόλμης

Επιστημονικό Υπεύθυνο Τμήματος Ιατρικής Εμβρύου Νοσοκομείου ΜΗΤΕΡΑ