Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας Κατά των Γυναικών: Ο κύκλος της βίας και η δύναμη της αντίδρασης

Όταν λέμε κακοποίηση εννοούμε τη σωματική και σεξουαλική βία, τη συναισθηματική κακοποίηση καθώς και την οικονομική αποστέρηση. Παρόλο που διαφορετικές μορφές κακοποίησης μπορεί να συμβαίνουν ξεχωριστά ή συνδυαστικά, η σωματική βία είναι η πιο προφανής. Η συναισθηματική βία μπορεί να συμπεριλαμβάνει τον εκφοβισμό ή τον εξευτελισμό, καθώς και απειλές για σωματική κακοποίηση όπως ότι θα τις σκοτώσουν, θα τις ακρωτηριάσουν ή ότι θα τις αφήσουν ανάπηρες. Ακόμα, απειλές εναντίον άλλων μελών της οικογένειας αποτελούν μία συνήθη τακτική των θυτών με σκοπό να προκαλέσουν τον εκφοβισμό και την υποταγή του θύματος.

Η οικονομική αποστέρηση μπορεί να πάρει διάφορες μορφές. Από τη μία, η κακοποιημένη γυναίκα μπορεί να αποτελεί τη μοναδική οικονομική πηγή της οικογένειας. Από την άλλη, μπορεί να της απαγορεύεται να δουλέψει, να έχει δικά της χρήματα, να έχει ευθύνη ή γνώση για τα οικονομικά του σπιτιού της. Κατά συνέπεια, η οικονομική αποστέρηση, ως απόρροια της βίας, εντείνει την εξάρτηση της γυναίκας από τον θύτη. Τέλος, η σεξουαλική κακοποίηση, συμπεριλαμβάνει τη βίαιη και εξαναγκαστική ερωτική συνεύρεση, με σκοπό την επίδειξη δύναμης και κυριαρχίας.

Είναι αλήθεια, ότι η κακοποίηση λαμβάνει χώρα σε όλους τους τομείς της ζωής μιας γυναίκας, ακόμα και στο αν θα συναντάει φίλους και συγγενείς, σε αποφάσεις που αφορούν στο πώς θα περνάει τον ελεύθερό της χρόνο, στο τι ρούχα θα φοράει και στην ανάπτυξη και διατήρηση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησής της. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, αντίθετα απ’ αυτό που πολλοί μπορεί να πιστεύουν, η σωματική και σεξουαλική βία, η ψυχολογική κακοποίηση και η οικονομική αποστέρηση αποτελούν μορφές κακοποίησης που παρατηρούνται σε όλα τα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα.

Χαρακτηριστικά ανδρών που κακοποιούν

1. Έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.

2. Πιστεύουν όλους τους μύθους σχετικά με τις σχέσεις κακοποίησης.

3. Έχουν μία παραδοσιακή εικόνα για την αντρική ανωτερότητα και το στερεότυπο του αντρικού ρόλου στην οικογένεια. Επίσης, πολλοί, σαν παιδιά, υπήρξαν μάρτυρες άσκησης βίας, του πατέρα τους προς τη μητέρα τους ή είχαν κακοποιηθεί οι ίδιοι από τους γονείς τους.

4. Κατηγορούν τους άλλους για τις πράξεις τους.

5. Ζηλεύουν παθολογικά.

6. Παρουσιάζουν διπλή προσωπικότητα.

7. Έχουν έντονες αντιδράσεις άγχους, στη διάρκεια των οποίων, χρησιμοποιούν το αλκοόλ ή την κακοποίηση των γυναικών τους προκειμένου να εκτονωθούν.

8. Συχνά χρησιμοποιούν την ερωτική επαφή σαν πράξη επιθετικότητας προκειμένου να τονώσουν την αυτοπεποίθηση και τον ανδρισμό τους.

9. Δεν θεωρούν ότι η βίαιη συμπεριφορά τους μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις.

Χαρακτηριστικά γυναικών που κακοποιούνται

1. Έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και υποτιμούν την ικανότητά τους στο να επιτυγχάνουν σε οτιδήποτε μπορεί να αναλάβουν.

2. Πιστεύουν όλους τους μύθους σχετικά με τις σχέσεις κακοποίησης.

3. Έχουν μία παραδοσιακή αντίληψη για το ρόλο τους στο σπίτι, βλέπουν το σύζυγο σαν τον αρχηγό της οικογένειας, και πιστεύουν απόλυτα στην εικόνα της ενωμένης οικογένειας και στο στερεότυπο του γυναικείου ρόλου τον οποίο έχουν διδαχθεί και σύμφωνα με τον οποίο, οι ίδιες είναι ανίκανες να φροντίσουν τον εαυτό τους και πρέπει να εξαρτώνται πάντα από έναν άντρα.

4. Πιστεύουν ότι μπορεί να συγκρατήσουν το θύτη από το να χάσει τον έλεγχο και αποδέχονται την ευθύνη για τις δικές του πράξεις.

5. Υποφέρουν από ενοχές αλλά αρνούνται τον τρόμο και το θυμό που νιώθουν.

6. Έχουν έντονες αντιδράσεις άγχους με ψυχοφυσιολογικά συμπτώματα.

7. Χρησιμοποιούν την ερωτική επαφή σαν μέθοδο για να εδραιώσουν την καλή σχέση με το σύζυγο.

8. Πιστεύουν ότι κανείς δε θα μπορούσε να τις βοηθήσει να βγουν από την άσχημη κατάσταση στην οποία βρίσκονται, εκτός από τον ίδιο τους τον εαυτό.

9. Έχουν μία μη ρεαλιστική ελπίδα ότι η αλλαγή «θα έρθει» και πιστεύουν στις «υποσχέσεις» των συντρόφων τους.

O κύκλος της βίας

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες που προσπαθούν να εξηγήσουν γιατί μία γυναίκα αποφασίζει να μείνει με το θύτη σύντροφό της. Μία από αυτές έχει να κάνει με αυτό που ονομάζουμε «ο κύκλος της βίας».

Ο κύκλος της βίας αποτελείται από τρία μέρη

Πρώτον, τη φάση της αυξανόμενης έντασης, κατά την οποία, υπάρχει μικρός βαθμός βίας με σπρωξίματα, λεκτικές προσβολές και απόδοση ευθυνών στο θύμα. Στη διάρκεια αυτής της φάσης, η γυναίκα μπορεί να προσπαθήσει να καταπραΰνει το θύτη με το να κάνει ό,τι αυτός θέλει ή απλά με το να προσπαθεί να μη βρίσκεται στο δρόμο του.

Η δεύτερη φάση, η φάση της «έκρηξης», είναι η φάση του βίαιου ξεσπάσματος. Σ’ αυτή τη φάση, ο θύτης μπορεί να τα σπάσει όλα μέσα στο σπίτι, να επιτεθεί βίαια και να τραυματίσει τη σύζυγό του.

Τέλος, κατά την τρίτη φάση, τη φάση της ηρεμίας, ο θύτης μπορεί να εκφράσει τη μετάνοιά του και να «γεμίσει» τη σύντροφό του με δώρα. Μπορεί να εκλιπαρήσει για συγχώρεση και να υποσχεθεί ότι δε θα ξαναγίνει βίαιος στο μέλλον. Αυτή η φάση χαρακτηρίζεται και ως «η πλάνη του παραδείσου» γιατί η γυναίκα μπορεί να πείσει τον εαυτό της ότι ο θύτης τα πιστεύει αυτά που λέει και θα αλλάξει τη βίαιη συμπεριφορά του. Η γυναίκα μπορεί να δεθεί με τη στοργική πλευρά της προσωπικότητας του θύτη, η οποία ανταποκρίνεται και στην υγιή ανάγκη της να την αγαπήσουν και να τη φροντίσουν. Καθώς όμως, ο καιρός περνάει, ο κύκλος τη βίας μπορεί να παρουσιάζεται πιο συχνά και να γίνεται όλο και πιο έντονος και άγριος.

Ο συζυγικός βιασμός

Ως συζυγικός βιασµός (marital rape) ορίζεται ο καταναγκασµός για τη συµµετοχή στη σεξουαλική διαδικασία,   καθώς για την υιοθέτηση τρόπων σεξουαλικής συµπεριφοράς, όχι µόνο µη αποδεκτών, αλλά και απωθητικών για τη γυναίκα. Πρόκειται για κάθε ανεπιθύµητη συνουσία ή διείσδυση που γίνεται µε την επιβολή βίας ή απειλής βίας, ή όταν η σύζυγος είναι ανίκανη να συναινέσει σε αυτήν. Ο βιασµός στον γάµο είναι η χείριστη µορφή σεξουαλικής κακοποίησης. Πρόκειται για µία πράξη τροµακτική και συνήθως λαµβάνει χώρα στο πλαίσιο µίας βίαιης και καταστρεπτικής σχέσης. Είναι λάθος να πιστεύει κανείς ότι σχετίζεται µε την ερωτική πράξη γιατί στην πραγµατικότητα, έχει να κάνει µε τον εξευτελισµό, την υποβίβαση, το θυµό και την µνησικακία. Ο συζυγικός βιασµός δεν είναι εκδήλωση πάθους αλλά επιβολή και επίδειξη δύναµης. Συχνά συνοδεύεται από οργή και ζήλια του θύτη για το θύµα ,κριτική για την ερωτική του συµπεριφορά, αλλά και χυδαία διακωµώδηση της γυναικείας φύσης.

Ο συζυγικός βιασμός διακρίνεται σε τρεις τύπους

Βιασµός που συνοδεύεται από σωµατική κακοποίηση: αποτελεί την πιο συχνή µορφή  συζυγικού βιασµού. Στην περίπτωση αυτή, η σεξουαλική βία είναι µία έκφανση της γενικότερης κακοποίησης ενώ παράλληλα, οι σύζυγοι – εραστές  αυτής της κατηγορίας χτυπούν, βρίζουν, εξευτελίζουν  και καταπιέζουν τις γυναίκες τους. Με αυτούς τους τρόπους προσπαθούν να αποκτήσουν έλεγχο και επιβολή, και όχι να ικανοποιήσουν  τις  σεξουαλικές τους ανάγκες. Συχνά ο ξυλοδαρµός συνεχίζεται κατά τη διάρκεια της συνουσίας και άλλοτε  έχοντας τελειώσει µε την κακοποίηση θέλουν να «επανορθώσουν» µε λίγο σεξ. Αν εκείνες, εξαντληµένες από τον πόνο, αρνηθούν, τις απειλούν με περαιτέρω κακοποίηση.

Βιασµός χωρίς σωµατική κακοποίηση: είναι η περίπτωση αυτή, όπου ο σύντροφος- εραστής χρησιµοποιεί τόση δύναµη, όση χρειάζεται για να εξαναγκάσει τη γυναίκα να κάνει σεξ µαζί του. Ο βιασµός πραγματοποιείται ως «απάντηση» σε επαναλαµβανόµενους καυγάδες ή διαφωνίες σχετικά µε τη συχνότητα και τον τύπο της σεξουαλικής πράξης. Έχει σκοπό την  συνουσία και όχι την κακοποίηση της συζύγου αλλά δεν είναι απαραίτητα λιγότερο εξευτελιστικός και τροµακτικός.

Βιασµός λόγω εµµονής µε το σεξ: κυρίαρχο χαρακτηριστικό αυτής της κατηγορίας είναι η εµµονή µε το σεξ. Υπάρχει επιθυμία αναπαραγωγής πορνογραφικού υλικού από τους συζύγους-εραστές, συνήθως βγάζοντας γυµνές φωτογραφίες τις γυναίκες τους. Οι γυναίκες αντιµετωπίζονται σαν σεξουαλικά αντικείµενα, που ρόλος τους είναι η ικανοποίηση των γενετήσιων αναγκών των συζύγων με βασική προϋπόθεση τον εξευτελισµό, ώστε να µπορέσουν να ευχαριστηθούν αυτοί το σεξ.

Η δύναμη της αντίδρασης

Η αλλαγή, ωστόσο, είναι μία σταδιακή διαδικασία. Το να αφήσει μία γυναίκα το θύτη σύντροφό της είναι μία αργή και σταδιακή διαδικασία που συμπεριλαμβάνει διάφορα στάδια αλλαγής στη ζωή του θύματος. Στη διάρκεια της διαδικασίας αλλαγής, το θύμα μπορεί να φύγει και να γυρίσει στο θύτη σύντροφό του αρκετές φορές μέχρι να τερματίσει οριστικά αυτή τη σχέση. Αυτό θεωρείται ένα φυσιολογικό κομμάτι της διαδικασίας.

Ακόμα και όταν το θύμα εξακολουθεί να ζει με το θύτη σύντροφό του, μπορεί να κάνει εξαιρετικά σημαντικές αλλαγές στη ζωή του. Οι  αλλαγές λοιπόν, σε επίπεδο νοοτροπίας και συμπεριφοράς την κάνουν να βλέπει την κατάστασή της και τη ζωή της διαφορετικά. Αυτές οι αλλαγές προετοιμάζουν τη γυναίκα να αναλάβει πρωτοβουλίες για να τερματίσει την κακοποίησή της.

Χρειάζεται να θυμόμαστε ότι, τα θύματα πρέπει να βρουν τη δύναμη να αντιδράσουν, αν θέλουν να αλλάξουν τα μόνα πρότυπα που έχουν μάθει μέσα στη χρόνια σχέση κακοποίησης, αυτά δηλαδή της αδυναμίας, της αμφιθυμίας και της αδράνειας. Πρέπει να βρουν τη δύναμη να σπάσουν τη σιωπή τους, να εμπιστευθούν τους ανθρώπους και τους φορείς που μπορούν πραγματικά να τις βοηθήσουν και να πιστέψουν στον εαυτό τους γιατί κανένας άνθρωπος δεν είναι χαζός, άχρηστος ή ανίκανος. Γιατί τους αξίζει μία καλύτερη ζωή με αξιοπρέπεια και γιατί τους αξίζει να τις εκτιμούν, και να τις σέβονται γι’ αυτό που πραγματικά είναι!

*Εύα Μεταλίδη

Συμβουλευτική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια
Κλινική Ψυχοπαθολόγος
Δικαστική Πραγματογνώμων