Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας: Όταν η δουλειά σου χαλάει την ψυχολογία

Παράγοντες τοξικότητας που δυστυχώς ταυτίζουμε σχεδόν μοιρολατρικά με την “πολλή δουλειά που έχει πέσει” και που καταλήγουν να γίνονται αναπόφευκτα βιώματα, επαγγελματική ρουτίνα, συνήθειες μιας εποχής που το να έχεις μια δουλειά, όπως κι αν είναι αυτή, θεωρείται προνόμιο. Αλλά όλα τα παραπάνω δεν είναι παρά συμπτώματα κακής ψυχικής υγείας ή πιο συγκεκριμένα, γνωστικά συμπτώματα της κατάθλιψης.

Η έρευνα του Παγκόσμιου Οικονομικού Forum και του Πανεπιστημίου του Harvard που πραγματοποιήθηκε με αφορμή τη φετινή Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας και την θεματική της “Ψυχική Υγεία στην Εργασία” παρουσιάζει πολλά, όχι καθησυχαστικά νούμερα για το πόσο καλά περνάμε ενώ δουλεύουμε. Σύμφωνα με τη μελέτη, το 10% των εργαζομένων έχουν λείψει από την εργασία τους λόγω κατάθλιψης. Κάθε χρόνο 70 εκατομμύρια ημέρες χάνονται από την εργασία με αιτία την ψυχική υγεία. Ποσοστά που έρχονται να συμπληρώσουν τη διαπίστωση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας περί “παγκόσμιας επιδημίας κατάθλιψης”, με τις διαγνώσεις ατόμων να ξεπερνούν τα 154 εκατομμύρια.

 Μέχρι το 2020 η κατάθλιψη θα είναι η δεύτερη αιτία θανάτου παγκοσμίως.

Ένας από τους βασικούς παράγοντες που επιδρούν στην διαμόρφωση της διάθεσης και άρα της ψυχολογίας του σύγχρονου ατόμου είναι η επαγγελματική του κατάσταση. Το αν έχει δουλειά και το πώς νιώθει με ή χωρίς αυτή. Εργασία Vs Ανεργία. 

Οι εργαζόμενες γυναίκες, οι άνθρωποι με οικογένεια, οι άνεργοι είναι οι πιο ευάλωτες κατηγορίες. Ειδικά στην Ελλάδα, μια χώρα όπου από τη μία βιώνει συνθήκες χρόνιας οικονομικής κρίσης και από την άλλη η συζήτηση περί ψυχικής υγείας παραμένει ταμπού. Ειδικότερα για τις γυναίκες, η σχετική έρευνα που δημοσιεύεται στο International Journal of Health Services αναφέρει πως οι παντρεμένες με ή χωρίς παιδιά πάσχουν ακόμη πιο συχνά από ψυχικά προβλήματα που πηγάζουν από την εργασία. Ο λόγος; Νιώθουν πως έχουν λιγότερες πιθανότητες να εργάζονται σε σχέση με τις υπόλοιπες. Η επιλογή για δημιουργία οικογένειας είναι συχνά αποτρεπτική για έναν εργοδότη. Ποιος από μας δεν έχει ακούσει, στον κοντινό ή ευρύτερο περιβάλλον του, για περιστατικά νέων μαμάδων που δέχονται άμεσες ή έμμεσες πιέσεις ώστε να επιστρέψουν στη δουλειά τους μια ώρα αρχύτερα και να μην εξαντλήσουν το νόμιμο χρόνο που τους δίνεται; Ή για περιπτώσεις γυναικών που δυσκολεύονται να βρουν μια δουλειά αφού το γεγονός ότι είναι μητέρες δεν είναι και το πιο δελεαστικό για τον εργοδότη;

Για την προσέγγιση του θέματος συνολικά επικοινωνήσαμε με τον κύριο Αχιλλέα- Χρήστο Αγαπητό, σύμβουλο ψυχικής υγείας και απεξάρτησης, ψυχοθεραπευτή και μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Συμβουλευτικής.

Κακή ψυχολογία ίσον ψυχική υγεία που βάλλεται

“Ένας θυμωμένος εργαζόμενος, που καταπιέζεται, που προσπαθεί καθημερινά να διαχειριστεί τους τριγμούς στη σχέση με τον προϊστάμενο και τον συνάδελφό του, που νιώθει το βάρος των υπερβολικών προσδοκιών από το επαγγελματικό περιβάλλον του να στέκει σαν λαιμητόμος”.

Αισθάνεσαι ότι σε φωτογραφίζουν διαβάζοντας αυτές τις γραμμές; “Όλα αυτά είναι θέματα πάνω στα οποία μπορεί να ενσκήψει η συμβουλευτική στο χώρο εργασίας. Κάτι δηλαδή το ανύπαρκτο για τον μέσο εργαζόμενο στην Ελλάδα.

Τι ρόλο μπορεί να παίξει για την ψυχική μας υγεία η συμβουλευτική όταν πραγματοποιείται στο χώρο της δουλειάς; Ο ειδικός αναφέρει πως πρόκειται για μια διαδικασία κατά την οποία “ένα άτομο βοηθιέται από ένα άλλο άτομο ώστε να ξεκαθαρίσει τις σκέψεις, τα κίνητρά του, τις πράξεις του, τα συναισθήματα που προκύπτουν και λειτουργούν επιβαρυντικά για την ψυχολογία του και κατ’ επέκταση για την απόδοσή του. Στοχεύει στη διαχείριση κρίσεων”.

Αυθόρμητα γεννιέται το ερώτημα αν η παρουσία συμβούλων πρέπει να αποτελεί πρωτοβουλία της εκάστοτε επιχείρησης. ”Θα έπρεπε να υπάρχει η κατάλληλη παιδεία ώστε ο εργοδότης να ασχοληθεί, έστω κι αν το βαθύτερο κίνητρο είναι ωφελιμιστικό. Οι διευθυντές προσωπικού πρέπει να έχουν την εκπαίδευση και την ευαισθησία ώστε να δρουν υποστηρικτικά προς τους εργαζόμενους”.

Η χώρα που λειτουργεί πρότυπα όσον αφορά στην προάσπιση της ψυχικής υγείας του ανθρώπινου δυναμικού είναι σύμφωνα με τον κ. Αγαπητό η Αμερική.”Στις μεγάλες εταιρείες υπάρχουν 1-2 σύμβουλοι που διαχειρίζονται τις κρίσεις μεταξύ των υπαλλήλων, που σκύβουν πάνω από τα προβλήματά τους και που τους αντιμετωπίζουν πρώτα ως ανθρώπους”. Προφανώς εκείνοι που διοικούν τις επιχειρήσεις αυτές γνωρίζουν πως μια τέτοια κίνηση εκτός των άλλων συμφέρει, αφού ένας εργαζόμενος με καλή ψυχολογία αποδίδει καλύτερα. Όντως, η πρόβλεψη του πανεπιστημίου του Harvard κάνει λόγο για απώλεια 13,6 τρις δολαρίων μεταξύ 2011 και 2030 λόγων διαταραχών ψυχικής υγείας των εργαζομένων. Επενδύοντας ένα δολάριο στην θεραπεία της κατάθλιψης, επιστρέφονται 4 δολάρια σε υγιή απασχόληση.

Όταν ένας προϊστάμενος μαλώνει τον εργαζόμενο επειδή άργησε να έρθει στη δουλειά, αντί να τον ρωτήσει με ενδιαφέρον τι του συνέβη, εκείνος δεν θα δουλέψει με ηρεμία, δεν θα είναι παραγωγικός.

Οι νεαρές γυναίκες, τα πρώτα θύματα του burnout

Οι γυναίκες millennials, δηλαδή όσες έχουν γεννηθεί από το 1980 έως τις αρχές του 2000, εμφανίζουν, τα υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης, άγχους και συνεπώς παθαίνουν τα περισσότερα burnouts. “Η κρίση”, αναφέρει ο κ. Αγαπητός, “επιβάρυνε την κατάσταση για τις γυναίκες. Όταν δυσκολεύεσαι να βρεις μια δουλειά κι άρα αδυνατείς να είσαι οικονομικά ανεξάρτητη, σου δημιουργείται ένα αίσθημα ‘ευνουχισμού’ σε κάνει πιο ευάλωτη σε καταθλιπτικά επεισόδια. Άλλο κατάθλιψη και άλλο καταθλιπτικό επεισόδιο, το πρώτο είναι σοβαρή πάθηση και δεν μπορεί να εξισώνεται με την εμφάνιση μεμονωμένων καταθλιπτικών συμπτωμάτων” υπερτονίζει ο ειδικός. Μία απαραίτητη επισήμανση.

Η οικονομική κρίση και οι γκρίζες ζώνες που υπάρχουν στην πραγμάτωση της γυναικείας χειραφέτησης συνθέτουν τις αιτίες που οι γυναίκες είναι πιο επιρρεπείς στον κλονισμό της ψυχικής τους υγείας.

Εξίσου επιβαρυντικό για εκείνες, η μη πραγμάτωση των βαθύτερων επιθυμιών και αναγκών τους. “Όταν οι στόχοι τους δεν επιτυγχάνονται σε επαγγελματικό και προσωπικό επίπεδο, έρχεται η ματαίωση, η αίσθηση μοναξιάς, η απομόνωση. Η απογοήτευση που μπορεί να νιώσει μια γυναίκα σε προσωπικό επίπεδο εξαιτίας της απουσίας ενός άξιου συντρόφου έρχεται και συμπληρώνει την κακή της ψυχολογία”.

Διάλειμμα, ώρα για πράξεις

Και τι κάνουμε λοιπόν; Πώς βοηθάμε τον εαυτό μας; “Καταρχήν το άτομο πρέπει ν’ αναγνωρίσει το πρόβλημα. Να το αποδεχτεί και να ασχοληθεί μ’ αυτό, να το διερευνήσει, να δει τι μπορεί να κάνει”. Μια διαδικασία που ίσως φαίνεται “βουνό” ή δείχνει μάταιη όταν βουλιάζεις μέσα σε αρνητικές σκέψεις, αλλά ποτέ μα ποτέ δεν είναι ανούσια ή δεν φέρνει αποτελέσματα. “Αρχικά μια γυναίκα ή ένας άντρας πρέπει να κινήσει τη διαδικασία και να βρει τη λύση μόνη/ος του. Όταν δει πως αυτό δεν φέρνει αποτέλεσμα, πρέπει να ζητήσει τη βοήθεια ενός ειδικού. Να αποτανθεί σ’ έναν ψυχολόγο, σ’ έναν σύμβουλο ή σ’ έναν ψυχίατρο. Πρώτα απ’ όλα όμως πρέπει να βάλει το ζήτημα πάνω στο τραπέζι”.

Μπορεί να σκεφτείς πως όλα αυτά ακούγονται πολύ εύκολα, αλλά τι γίνεται με τους ανθρώπους που αδυνατούν να αντεπεξέλθουν οικονομικά; Η αίσθηση πως “ο ψυχολόγος είναι πολυτέλεια” επικρατεί και όχι άδικα, παρά το γεγονός ότι η συμβολή του ειδικού μπορεί να αποβεί από υποστηρικτική έως σωτήρια. Ο κ. Αγαπητός μας ενημερώνει για κέντρα ψυχικής υγείας τα οποία παρέχουν υπηρεσίες δωρεάν. “Παράλληλα, ένα σχετικά πιο νέο φαινόμενο το οποίο ανθίζει είναι τα ψυχοθεραπευτικά κέντρα όπου βρίσκουν στήριξη και χώρο ανώνυμες” βιωματικές ομάδες συμβουλευτικής υποστήριξης, χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση”. Πράγματι η αναζήτηση “δωρεάν ομάδες συμβουλευτικής υποστήριξης” στο διαδίκτυο εμφανίζει αποτελέσματα στα οποία μπορεί να ανατρέξει κάποιος και να ζητήσει βοήθεια.

Αυτό που δε θα αρνηθώ ότι μου προκάλεσε έκπληξη είναι η πληροφορία πως ο ΟΑΕΔ κάνει σημαντική δουλειά στον τομέα της συμβουλευτικής υποστήριξης ανέργων. “Είναι κάποιοι υπάλληλοι που κάνουν καταπληκτική δουλειά. Ο ΟΑΕΔ έχει ένα ανθρώπινο πρόσωπο, είναι υπέρ του εργαζόμενου” επισημαίνει ο κ. Αγαπητός. “Συμβαίνει κατά το δοκούν αλλά και επίσημα. Στις κατά τόπους υπηρεσίες δραστηριοποιούνται 1-2 σύμβουλοι εργασίας οι οποίοι βοηθούν τους ανέργους στη σύνταξη του βιογραφικού τους και που τους προσανατολίζουν σε  επαγγελματικά πεδία που υπάρχει ζήτηση”.

Η ελληνική κοινωνία έχει να κάνει πολλά βήματα ακόμα όσον αφορά την αποδοχή ενός ψυχικά ασθενή κι ακόμα περισσότερα ώστε να τον στηρίξει στον τόπο δουλειάς. Αλλά ας αφήσουμε τις τυπικές διαπιστώσεις. Εσύ, πόσες φορές έχεις νιώσει ότι πνίγεσαι απέναντι από τον υπολογιστή, ότι ο αέρας μέσα στο γραφείο λιγοστεύει, ότι ο λαιμός σου σε σφίγγει και το άγχος όλου του κόσμου έχει έρθει κι έχει κάτσει στους ώμους σου; Δεν έχεις σκεφτεί πως θέλεις να τ’ αφήσεις όλα και να βγεις για μια βόλτα έστω και για 5 λεπτά; Πως όλα μετά από το μικρό αυτό διάλειμμα θα είναι καλύτερα, αλλά τελικά δεν κάνεις τίποτα απ’ όλα αυτά γιατί δεν προλαβαίνεις ή γιατί δεν θες να καταλάβουν οι άλλοι ότι έχεις λυγίσει γιατί θα σκεφτούν ότι είσαι λιγότερο επαγγελματίας και περισσότερο αδύναμη, ανίκανη, λιγόψυχη ή drama queen;

Αντίστροφα, πόσες φορές έχεις δει συναδέλφους σου να είναι κατηφείς και σφιγμένοι, αμίλητοι από την πίεση της δουλειάς; Κι εδώ σε ρωτάω, πόσο μεμονωμένο πρέπει να θεωρούμε ένα περιστατικό που συμβαίνει επαναλαμβανόμενα;

Αλήθεια, τι κάνεις όταν ο διπλανός σου φτάνει στα όριά του και το καταλαβαίνεις; Αυτή ήταν η τελευταία ερώτηση στην οποία γύρεψα την απάντηση του ειδικού: Είμαι στο γραφείο, η συνάδελφός μου παθαίνει κρίση πανικού ή- για να μην βάζουμε ταμπέλες- βιώνει αιφνίδια μια κατάσταση έντονου άγχους, “πνίγεται”, αισθάνεται αδιαθεσία. Τι κάνω;

“Την παίρνεις μια αγκαλιά, να νιώσει ασφαλής. Να αισθανθεί αγάπη. Η αγάπη είναι ιαματική παντού, ακόμα και στη δουλειά. Δείξε της ότι την ακούς, με την καρδιά όχι με τ’ αυτιά σου απαραίτητα. Μην της πεις τι να κάνει, δεν θέλει συμβουλές αυτή την ώρα. Πες της απλά ότι την νιώθεις, ότι είσαι εδώ για εκείνη, ότι δεν θα πάθει κανένα κακό, ότι είσαι εκεί, όχι μόνο όσο κρατάει αυτή η κρίση, αλλά και μετά” με συμβουλεύει ψυχοθεραπευτικά ο κ. Αγαπητός.

Κι άλλη μια διαπίστωση, δική του: “Οι γυναίκες φοβούνται να εκδηλωθούν. Έχουν διεκδικήσει δυναμικά τον ρόλο τους στην κοινωνία, δεν τους τον έδωσε κανείς, έχουν κατακτήσει μόνες τους την ισότιμη θέση τους, έχουν παλέψει και δεν θέλουν να τις εκμεταλλεύονται. Παρ’ όλα αυτά εξακολουθούν να είναι περισσότερο βαλλόμενες από τις καταστάσεις”.

Δύσκολες μέρες στη δουλειά είχαμε, έχουμε και θα συνεχίσουμε να έχουμε. Η φύση της εργασίας, όσο κι αν μας αρέσει αυτό που κάνουμε, εξ’ ορισμού εσωκλείει την αίσθηση της υποχρέωσης, του ανταγωνισμού, του καθήκοντος. Αλλά παράλληλα είναι και ανάγκη, παράμετρος ευτυχίας για το άτομο και την κοινωνία. Η εργασία ευαισθητοποιεί, εξευγενίζει τον άνθρωπο, είναι προς όφελός του και όχι εις βάρος του. Από σήμερα ας προσπαθήσουμε όλοι λίγο περισσότερο να κατανοήσουμε πως η ψυχική υγεία θέλει δουλειά. Ας δουλέψουμε πάνω σ’ αυτό.

 

Ευχαριστούμε πολύ τον σύμβουλο Ψυχικής Υγείας κι Απεξάρτησης, κύριο Αχιλλέα – Χρήστο Αγαπητό. 

www.epafh.gr