Πώς λειτουργεί πραγματικά η μνήμη σου και πώς αλλάζει καθώς μεγαλώνεις;

Αν και απαιτούνται συγκεκριμένοι έλεγχοι και εξετάσεις για να αξιολογηθεί πραγματικά η υγεία του εγκεφάλου κάποιου, τα κενά μνήμης σε οποιαδήποτε ηλικία είναι απολύτως φυσιολογικά και, για τους περισσότερους ανθρώπους, δεν αποτελούν ένδειξη πνευματικής παρακμής.

«Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε διαλείψεις μνήμης συνεχώς», δηλώνουν οι ειδικοί και συμπληρώνουν. «Δεν μπορούμε να θυμηθούμε πού βάλαμε τα κλειδιά του αυτοκινήτου μας. Δεν μπορούμε να θυμηθούμε ημερομηνίες ή ονόματα. Αλλά δεν παρατηρούμε πραγματικά αυτά τα κενά μνήμης  όταν είμαστε νέοι. Όταν οι άνθρωποι μεγαλώνουν, τα λάθη στη μνήμη φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη σημασία. Η απώλεια μνήμης ωστόσο, είναι πραγματικά φυσιολογική σε κάθε στάδιο της ζωής».

Πώς λειτουργούν οι αναμνήσεις μας

Ο εγκέφαλός μας μπορεί να επεξεργαστεί και να κρατήσει τεράστιες ποσότητες πληροφοριών, αλλά έχει όρια. Γεγονότα, ημερομηνίες και συμβάντα μπορούν να αποθηκευτούν και να ανακληθούν για ημέρες και εβδομάδες ή ακόμα και για μια ζωή. Καθώς δημιουργούνται νέες αναμνήσεις, ο εγκέφαλος πρέπει να δώσει προτεραιότητα στις σημαντικές αναμνήσεις, καθιστώντας πιο δύσκολη την ανάκληση λιγότερο σημαντικών λεπτομερειών ή γεγονότων.

Όταν συναντάμε νέες πληροφορίες, ο εγκέφαλός μας, τις κωδικοποιεί με αλλαγές στους νευρώνες στον ιππόκαμπο, ένα σημαντικό κέντρο μνήμης, καθώς και σε άλλες περιοχές. Αυτές οι ομάδες κυττάρων συνεργάζονται για να κρατήσουν τις συγκεκριμένες πληροφορίες μιας μνήμης, δημιουργώντας ένα ίχνος μνήμης, γνωστό ως εγγράμμα.

Πολλές από αυτές τις πληροφορίες ξεχνιούνται εκτός και αν αποθηκευτούν κατά τη διάρκεια της εμπέδωσης της μνήμης, κάτι που συμβαίνει συχνά κατά τη διάρκεια του ύπνου, καθιστώντας τις αναμνήσεις πιο σταθερές και μακροπρόθεσμες. Αυτοί οι νευρώνες γίνονται ενεργοί όταν συμβαίνει το συμβάν και όταν ανακαλούμε τη συγκεκριμένη ανάμνηση, ενεργοποιούνται ξανά.

Σε αντίθεση με έναν υπολογιστή, οι αναμνήσεις μας δεν είναι σταθερές και μόνιμες. Κάθε φορά που έχουμε πρόσβαση και ενοποιούμε εκ νέου μια μνήμη, αυτή υπόκειται σε αλλαγές. Μερικές φορές, όταν κάνουμε συζητήσεις για μια ανάμνηση ή έχουμε οπτικά ερεθίσματα που σχετίζονται με αυτήν, το μυαλό μπορεί να συνδυάσει ξανά αυτές τις εμπειρίες και να τις αποθηκεύσει λανθασμένα ως αναμνήσεις.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι ιστορίες που λέμε για τις πραγματικές μας αναμνήσεις μπορεί να αλλάξουν με την πάροδο του χρόνου και η λανθασμένη ανάμνηση είναι συνηθισμένη. Αυτό ισχύει για όλους σε κάθε στάδιο της ζωής. Αν θυμόμασταν κυριολεκτικά τα πάντα, θα ήταν υπερβολικό για το μυαλό μας. Ουσιαστικά, έχουμε πάντα επιλεκτική μνήμη.

Γιατί το να ξεχνάς πράγματα είναι απαραίτητο

Αυτό που θυμόμαστε τείνει να είναι συναισθηματικά φορτισμένο. Οι αναμνήσεις μας επικεντρώνονται στις ιστορίες της ζωής μας και σε αυτό που μας έχει επηρεάσει περισσότερο. Ως αποτέλεσμα, πιο ασήμαντες λεπτομέρειες συχνά απορρίπτονται.

Οι ατελείς αναμνήσεις μας είναι το τίμημα που πληρώνουμε για ένα σύστημα μνήμης που είναι προσαρμοσμένο στα πράγματα που θέλουμε να θυμόμαστε στην καθημερινή μας ζωή. Οι πιθανές συνέπειες της διατήρησης κάθε λεπτομέρειας, από κάθε εμπειρία μπορεί να είναι ένα πολύ ακατάστατο μυαλό και μια αδυναμία ταξινόμησης σχετικών και άσχετων εμπειριών. Έτσι, το γεγονός ότι δεν κωδικοποιούμε και δεν διατηρούμε τυπικά κάθε λεπτομέρεια κάθε εμπειρίας, μας κάνει να ξεχνάμε πράγματα.

Σύμφωνα με τους ειδικούς επίσης, το να ξεχνάμε πράγματα μάς επιτρέπει να εντοπίζουμε σημαντικές γνώσεις από τις εμπειρίες μας καθώς γερνάμε. Αντί να θυμόμαστε τον χρόνο και τις λεπτομέρειες, θυμόμαστε τις έννοιες και τις γενικευμένες αρχές γύρω από τις σημαντικές εμπειρίες μας.

Πώς αλλάζει η μνήμη καθώς γερνάμε

Είναι πολύ ξεκάθαρο ότι υπάρχουν πολλές αλλαγές που συμβαίνουν στη γνωστική λειτουργία του εγκεφάλου μας, οι οποίες είναι απλώς μέρος της γήρανσης. Οι μειώσεις στην ικανότητα σκέψης και μνήμης μεταξύ των ηλικιωμένων είναι ευρείες και σχεδόν καθολικές. Η δύναμη της μνήμης μας τείνει να κορυφώνεται στις αρχές των 20 μας και μετά ξεκινά να μειώνεται.

Μέρος αυτής της πτώσης πιθανότατα οφείλεται σε αλλαγές που συμβαίνουν σε όλο τον εγκέφαλο, ξεκινώντας από τη μέση ηλικία. Οι συνάψεις, οι συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων, μπορεί να εξασθενήσουν. Τα εγκεφαλικά κύτταρα μπορεί να πεθάνουν. Οι πιο προφανείς επιπτώσεις της ηλικίας περιλαμβάνουν την ταχύτητα επεξεργασίας. Όλα γίνονται πιο αργά.

Τα αποτελέσματα φαίνονται πιο καθαρά κατά την ομιλία, μια δραστηριότητα που λαμβάνει χώρα σε σχετικά υψηλές ταχύτητες και απαιτεί σημαντική νοητική ταχυδακτυλουργία και γρήγορη ανάκληση. Αλλά η ανάκτηση λέξεων γίνεται πιο δύσκολη με την ηλικία, έτσι συχνά οι ηλικιωμένοι «σκοντάφτουν» ενώ μιλούν. Δεν είναι ότι δεν ξέρουν τι σημαίνει μια λέξη, αλλά η ανάκλησή της απαιτεί περισσότερο χρόνο.

Η γήρανση επίσης μεγεθύνει τυχόν ευπάθειες που υπάρχουν ήδη. Εάν κάποιος είχε δυσκολίες να μιλήσει ως νεαρός ενήλικας, για παράδειγμα, τότε μεγαλώνοντας είναι πιθανό να επιδεινωθεί το πρόβλημα. Ταυτόχρονα, οι εγκέφαλοι μεγαλύτερης ηλικίας μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στο άγχος, την απόσπαση της προσοχής και την κούραση. Παράγοντες οι οποίοι επιδεινώνουν την ανάκληση της μνήμης.

Ωστόσο, οι πιο γερασμένοι εγκέφαλοι μπορούν συχνά να αντισταθμίσουν την αυξανόμενη αδυναμία τους, λένε οι ερευνητές. Υπάρχουν στοιχεία ότι οι ηλικιωμένοι μπορούν να εστιάσουν στρατηγικά τη μνήμη στις πιο σημαντικές πληροφορίες. Οι ηλικιωμένοι εγκέφαλοι συχνά γίνονται πιο έμπειροι από τους νεότερους στο φιλτράρισμα άσχετων πληροφοριών ή στη δημιουργία συνδέσεων μεταξύ εμπειριών, επειδή έχουν περισσότερες από αυτές. Συμπερασματικά, ένας γερασμένος εγκέφαλος μπορεί να είναι πιο αργός, όμως ταυτόχρονα είναι και  πιο σοφός.

 

Γιατί ξεχνάμε συχνά ημερομηνίες και ονόματα

Ορισμένοι τύποι πληροφοριών είναι πιο δύσκολο να κρατηθούν στη μνήμη μας. Το να θυμάσαι ημερομηνίες και ονόματα μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολο, εκτός αν ενδυναμώνουμε αυτές τις αναμνήσεις, σύμφωνα με τους ειδικούς.

Η μνήμη για το πότε συνέβη ένα γεγονός είναι κάτι που για όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας, είναι μια από τις πιο ευάλωτες πτυχές της μνήμης.

Τα ονόματα είναι επίσης πιο δύσκολο να μείνουν στη μνήμη μας, επειδή δεν έχουν εγγενές νόημα και είναι κάπως αυθαίρετα. Ένα φαινόμενο που ονομάζεται παράδοξο Baker-baker υπογραμμίζει ότι είναι πιο δύσκολο να θυμηθεί κανείς το όνομα Baker παρά αν η δουλειά του ατόμου ήταν αρτοποιός, επειδή έχουμε περισσότερες πληροφορίες για το επάγγελμα παρά για το όνομα.

Η αδυναμία ανάκτησης ονομάτων, ακόμη και αυτών που γνωρίζουμε καλά, είναι ένα κοινό φαινόμενο που πολλοί βρίσκουν ανησυχητικό. Ωστόσο, όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες, αυτό από μόνο του δεν είναι σημάδι γνωστικών προβλημάτων.