Πότε το άγχος είναι υγιές και πότε γίνεται πρόβλημα;
- 16 ΜΑΡ 2022
Με όλα όσα συμβαίνουν στον κόσμο, δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί τόσοι πολλοί από εμάς νιώθουμε άγχος.
Το άγχος ως εργαλείο επιβίωσης
Με πολλούς τρόπους, το άγχος μπορεί να είναι ένα χρήσιμο εργαλείο όταν αντιμετωπίζουμε μια απαιτητική ή απειλητική κατάσταση. Άλλωστε, το άγχος αποτελεί μέρος του αυτόνομου μηχανισμού «μάχη-φυγή-πάγωμα» που μας επιτρέπει να επιβιώσουμε σε απειλητικές για τη ζωή συνθήκες. Όταν βρισκόμαστε σε κίνδυνο, μια απότομη αύξηση της αδρεναλίνης, αναγκάζει τους παλμούς μας να ανεβαίνουν, να επιταχύνει την αναπνοή και να διαστέλλονται οι κόρες των ματιών. Παίρνουμε μια φυσική θέση μάχης για να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας ή να αποφύγουμε τον κίνδυνο.
Αλλά όταν δεν υπάρχει κάποια ουσιαστική απειλή και μεγάλο μέρος της είναι εκτός ελέγχου μας, είναι λογικό να έχουμε άγχος; Γενικότερα, πώς ξέρουμε πότε το άγχος είναι καλό και πότε κακό;
Σύμφωνα με τους ειδικούς, όλα έχουν να κάνουν με το πώς αντιλαμβανόμαστε ορισμένες καταστάσεις και πώς αντιδρούμε σ’ αυτές.
Υγιές και ανθυγιεινό άγχος
«Υπάρχει μια διαφορά μεταξύ του υγιούς και του ανθυγιεινού άγχους, η οποία καθορίζεται από τις γνωστικές και συμπεριφορικές μας αντιδράσεις», εξηγεί η Monica Cain, εξειδικευμένη Συμβουλευτική Ψυχολόγος στο Balance Psychology. Το υγιές άγχος είναι μια φυσική απάντηση σε μια απειλητική ή απαιτητική κατάσταση, όπως μια εξέταση ή μια επίθεση που πλησιάζει. Σε ακραίες περιπτώσεις το άγχος αυτό μπορεί να μας κρατήσει στη ζωή. Το ανθυγιεινό άγχος, από την άλλη, είναι δυσανάλογο με την κατάσταση.
Ένα παράδειγμα ανθυγιεινού άγχους θα μπορούσε να είναι οι αλυσιδωτές, παράλογες σκέψεις σε μια μη απειλητική κατάσταση. Για παράδειγμα:
Να έχεις άγχος κάθε φορά που κάποιος βήχει, ακόμα κι αν αυτό το άτομο είναι μακριά και λαμβάνονται όλες οι απαραίτητες προφυλάξεις. Σκέψεις όπως: «Aυτό το άτομο πρέπει να έχει Covid-19, που σημαίνει ότι θα τον κολλήσω κι εγώ. Μετά θα το δώσω στην οικογένειά μου. Δεν θα μπορέσω να δουλέψω», στροβιλίζουν στο κεφάλι σου, οδηγώντας στην επόμενη φάση του άγχους: Τον προγραμματισμό έκτακτης ανάγκης. Για παράδειγμα: «Δεν θα μπορώ να φύγω από το σπίτι για εβδομάδες και δεν έχω φαγητό. Οπότε θα πρέπει να ψωνίσω online, διαφορετικά θα λιμοκτονήσω. Και θα χάσω και εκείνη τη σημαντική συνάντηση στο γραφείο. Που σημαίνει ότι θα χάσω την αύξηση που ήλπιζα». Στο κοκτέιλ μπορεί να προστεθεί και μια δόση μοιρολατρίας: «Μάλλον θα απολυθώ επειδή δεν παρευρέθηκα στη συνάντηση και δεν θα έχω την οικονομική δυνατότητα να μένω στο σπίτι μου πια, οπότε θα πρέπει να φύγω». Στην πραγματικότητα, αυτό το άτομο που βήχει 50 μέτρα μακριά δεν αποτελεί πρόβλημα ή απειλή.
Όταν το άγχος γίνεται πρόβλημα
Αυτό είναι μόνο ένα παράδειγμα, αλλά το ανθυγιεινό άγχος μπορεί να είναι απάντηση σε οποιαδήποτε κατάσταση δεν αποτελεί ουσιαστική ή σημαντική απειλή, για να δικαιολογήσει μια έκρηξη άγχους και αδρεναλίνης. Είτε πρόκειται για υπερβολική ανάλυση κοινωνικών καταστάσεων, είτε για μια κακή απόφαση, το ανθυγιεινό άγχος μπορεί να σημαίνει ότι δεν είσαι στην πραγματικότητα παρών σε τεράστιο κομμάτι της ημέρας. Αντίθετα, χάνεσαι στις σκέψεις σου.
Τελικά, το ανθυγιεινό άγχος μπορεί να καταλήξει σε μια κρίση πανικού, η οποία μπορεί να είναι εντελώς εξουθενωτική. Οι κρίσεις πανικού μπορεί να είναι σωματικά εξαντλητικές και αυτοδιαιωνιζόμενες. Πανικοβάλλεσαι για μια κρίση πανικού, πράγμα το οποίο με τη σειρά του, κάνει πιο πιθανό να εμφανιστούν.
Πώς μπορείς να το αντιμετωπίσεις
Αυτή η κατανόηση του ανθυγιεινού άγχους έχει οδηγήσει πολλούς ερευνητές ψυχικής υγείας να υποστηρίξουν πρακτικές διαλογισμού, όπως η ενσυνειδητότητα. Για τους πιο επιφυλακτικούς, ας ξεκαθαρίσουμε το εξής: Η ενσυνειδητότητα μας ενθαρρύνει να έχουμε μεγαλύτερη επίγνωση του τι συμβαίνει χωρίς να παραλύουμε από τα συναισθήματα μας. Η ενσυνειδητότητα δεν θα αφαιρέσει το πρόβλημα, μπορεί να μην αλλάξει μια κατάσταση. Αλλά είναι ένα εργαλείο που μπορεί να μας βοηθήσει να αλλάξουμε την απάντηση σε αυτό και αυτό είναι το κλειδί.
Επιπλέον, μπορεί να είναι ακόμη πιο αποτελεσματικό όταν συνδυάζεται με καθιερωμένες θεραπείες, όπως η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία, η οποία αντιμετωπίζει τον τρόπο που σκεφτόμαστε και ενεργούμε. Μπορεί να μας βοηθήσει να εντοπίσουμε νωρίτερα τα αρχικά σημάδια, τα οποία μπορεί να υποδηλώνουν μια δυσκολία. Όσο νωρίτερα γίνει η ανίχνευση, τόσο καλύτερα είμαστε σε θέση να ανταποκριθούμε.
Υπάρχουν επίσης νέες φορητές συσκευές, εγκεφαλικής ηλεκτρικής διέγερσης όπως τα Flow Neuroscience. Σε συνδυασμό με τη γνωσιακή, συμπεριφορική θεραπεία και κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, το άγχος μπορεί να μειωθεί σημαντικά
Εκτός από την αναζήτηση θεραπείας, είναι επίσης σημαντικό να μιλάς για τα συναισθήματά σου με πρόσωπα που εμπιστεύεσαι για να αποφύγεις αισθήματα απομόνωσης. Tο πιθανότερο είναι ότι περισσότεροι από όσoι πιστεύετε, έχουν τις ίδιες σκέψεις με εσάς.
