Ψυχοθεραπεία: Ποια είναι τα είδη της και ποια είναι πιο αποτελεσματικά για την κατάθλιψη

Το να μιλήσεις με έναν ειδικά εκπαιδευμένο επαγγελματία της ψυχικής υγείας μπορεί να σε βοηθήσει. Η ψυχοθεραπεία έρχεται σε πολλά είδη και μορφές και ανάλογα με τα δικά σου αιτήματα από αυτή μπορείς να επιλέξεις τον κατάλληλο τύπο για να ξεκινήσεις. Σε αφορά το εδώ και το τώρα; Να ξεπεράσεις τις φοβίες σου; Να κάνεις μία βουτιά βαθιά στο παρελθόν σου για να λύσεις τραύματα που μπορεί να σε επηρεάζουν μέχρι σήμερα;

Εγώ βρέθηκα στη θέση να θέλω να ξεκινήσω ψυχοθεραπεία στις αρχές του 2023. Η πρώτη μου αναζήτηση για να βρω τον ειδικό ψυχικής υγείας που θα εμπιστευόμουν ήταν σαν μία βουτιά στο χάος. Κι αυτό γιατί κάθε ειδικός που εμφανιζόταν στην οθόνη της αναζήτησής μου στο διαδίκτυο έκανε και κάτι άλλο. Ψυχανάλυση, Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία, Ψυχοθεραπεία Gestalt ή Συστημική Ψυχοθεραπεία; Ένα «τι έγινε ρε παιδιά;» γεννήθηκε μέσα μου κι ένιωσα Σπύρος Παπαδόπουλος στην τοποθεσία Απαράδεκτη έλλειψη γνώσεων. Και κάπως έτσι, σκέφτηκα γι’ αυτή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, να ψάξω και να βρω τα βασικά είδη της ψυχοθεραπείας για να ξέρεις εσύ από πού να αρχίσεις και να μη βρεθείς στη δική μου θέση.

Η ψυχοθεραπεία είναι επίσης γνωστή ως διαλεκτική θεραπεία και μπορεί να βοηθήσει εκείνους που αντιμετωπίζουν ψυχικές διαταραχές ή συναισθηματικές δυσκολίες να ανταπεξέλθουν. Μπορεί να μειώσει τα συμπτώματα της ψυχικής νόσου και να βοηθήσει τα άτομα να λειτουργήσουν πιο αποτελεσματικά στην καθημερινότητά τους. Μπορεί να λειτουργήσει και απλά αυτογνωστικά για σένα.

Η ψυχοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνη της, σε συνδυασμό με φαρμακευτική αγωγή ή με άλλου τύπου θεραπείες για να βοηθήσει τους ανθρώπους που πάσχουν.

Σύμφωνα με την Cleveland Clinic ίσως θα έπρεπε να σκεφτείς να εντάξεις στη ζωή σου την ψυχοθεραπεία εάν:

• Έχει πρόβλημα να διαχειριστείς το στρες.
• Νιώθεις μόνιμα σε υπερένταση ή εξαντλημένος.
• Έχεις επίμονα προβλήματα που δεν μπορείς να λύσεις μόνος σου.
• Νιώθεις αισθήματα κατάθλιψης ή αδιαφορία για τη ζωή.
• Έχεις άγχος.

Η Αμερικανική Ένωση Ψυχολογίας μιλά για τις 5 βασικές ευρείες κατηγορίες ψυχοθεραπείας αλλά όπως επισημαίνει οι ψυχοθεραπευτές συνήθως αντλούν στοιχεία από περισσότερα από ένα είδη μέσω της διαδικασίας κατανόησης του ψυχισμού των πελατών τους και των δικών τους προβλημάτων, προκειμένου να τους οδηγήσουν στις λύσεις που λετιουργούν. Θα τις διαβάσεις παρακάτω.

Ψυχανάλυση και ψυχοδυναμικές θεραπείες

Αυτή η προσέγγιση επικεντρώνεται στην αλλαγή προβληματικών συμπεριφορών, συναισθημάτων και σκέψεων ανακαλύπτοντας τα υποσυνείδητα νοήματα και κίνητρα πίσω από αυτές. Οι ψυχαναλυτικού προσανατολισμού θεραπείες χαρακτηρίζονται από μία στενή σχέση μεταξύ του θεραπευτή και του θεραπευόμενου. Οι τελευταίοι μαθαίνουν για τον εαυτό τους εξερευνόντας τις αλληλεπιδράσεις τους στην θεραπευτική σχέση. Αν και η λέξη ψυχανάλυση σχεδόν ταυτίζεται στο μυαλό μας με τον Sigmund Freud, έχει επεκταθεί και τροποποιηθεί αρκετά από την πρώιμη μορφή της.

Η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία περιλαμβάνει ένα άτομο που μιλά ελεύθερα απαντώντας στις ερωτήσεις του ψυχοθεραπευτή, πράγμα που επιτρέπει στον θεραπευτή να ανακαλύψει μοτίβα συμπεριφοράς και σκέψης. Όταν το άτομο καταλάβει πώς οι εμπειρίες του έχουν δημιουργήσει μη βοηθητικές συμπεριφορές και αισθήματα στη ζωή του, μπορεί να μάθει να τις ξεπερνά. Άρθρο του 2018 υποδείκνυε ότι η ψυχοδυναμιλή θεραπεία έχει επιτυχία στη θεραπεία καταθλιπτικών διαταραχών, της διπολικής διαταραχής και του άγχους, όμως οι θεραπευτές τη χρησιμοποιούν σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων ψυχικής υγείας και διαταραχών προσωπικότητάς.

Η ψυχανάλυση είναι ουσιαστικά μία πιο εντατική εκδοχή της ψυχοδυναμικής θεραπείας. Σύμφωνα με την Αμερικανική Ένωση Ψυχιάτρων οι συνεδρίες μπορεί να επαναλαμβάνονται 3 ή και περισσότερες φορές την εβδομάδα.

Συμπεριφορική θεραπεία

Αυτή η προσέγγιση επικεντρώνεται στον ρόλο της εκμάθησης στην ανάπτυξη τόσο φυσιολογικών όσο και μη υγειών συμπεριφορών. Ένας από τους σημαντικούς επιστήμονες που πρόσφερε πολλά σε αυτό το είδος ήταν ο Ivan Pavlov που ανακάλυψε την κλασική εξαρτημένη εκμάθηση. Διάσημα έχουν μείνει τα σκυλιά του, που ξεκινούσαν να τους τρέχουν τα σάλια όταν άκουγαν το κουδούνι που σήμαινε το δείπνο τους, γιατί είχαν συνδέσει τον ήχο με το φαγητό. Ο E.L. Thorndike ανακάλυψε την συντελεστική εξαρτημένη εκμάθηση, που βασίζεται στις επιβραβεύσεις και τις τιμωρίες για να διαμορφώσει την ανθρώπινη συμπεριφορά.

Η απευαισθητοποίηση είναι η κλασική εξαρτημένη εκμάθηση σε δράση: Ένας ψυχοθεραπευτής μπορεί να βοηθήσει έναν πελάτη του να ξεπεράσει μία φοβία μέσα από επαναλαμβανόμενη έκθεση σε οτιδήποτε είναι αυτό που του προκαλεί άγχος.

Η συμπεριφορική θεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση μίας μεγάλης γκάμας ψυχικών καταστάσεων και διαταραχών, συμπεριλαμβανόμενης της διπολικής διαταραχής, των εξαρτήσεων και του άγχους.

Πολλές διαφορετικές εκδοχές έχουν προκύψει μετά την άνοδο της συμπεριφορικής θεραπείας τη δεκαετία του 1950. Μία από αυτές, ίσως η πιο διαδεδομένη είναι η Γνωσιακή – Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία που επικεντρώνεται τόσο στις σκέψεις όσο και στις συμπεριφορές. Μία ακόμα εκδοχή είναι η Διαλεκτική – Συμπεριφορική Θεραπεία, που μοιάζει παρόμοια με τη Γνωσιακή – Συμπεριφορική Θεραπεία μόνο που αυτή η προσέγγιση επικεντρώνεται περισσότερο στη ρύθμιση των συναισθημάτων και στην αποδοχή άβολων σκέψεων και αισθήσεων.

Ένας θεραπευτής τη χρησιμοποιεί για να βοηθήσει τον θεραπευόμενο να ισορροπήσει μεταξύ της αλλαγής και της αποδοχής. Αναπτύχθηκε για να βοηθήσει ανθρώπους που έχουν διαγνωστεί με Διαταραχή Οριακής Προσωπικότητας, που είχαν αυτοκτονικές σκέψεις και πλέον χρησιμοποιείται για την θεραπεία διαφορετικών διαταραχών που έχουν σημαντικά και μακροχρόνια συμπτώματα όπως

• Διατροφικές διαταραχές
• Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες
• Διαταραχές κατάχρησης ουσιών
• Διαταραχές διάθεσης

Γνωσιακή θεραπεία

Κι αυτό μας φέρνει στο δεύτερο ευρύ είδος, σύμφωνα με την Encyclopedia of Psychology. Αυτό το είδος δίνει έμφαση στο τι σκέφτονται οι άνθρωποι παρά σε ό,τι πράττουν.

Οι θεραπευτές που ακολουθούν αυτή την προσέγγιση, πιστεύουν ότι η δυσλειτουργική σκέψη είναι που οδηγεί σε δυσλειτουργικά συναισθήματα ή συμπεριφορές. Αλλάζοντας τις σκέψεις τους οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν πώς νιώθουν και τι κάνουν. Δύο από τις σημαντικές προσωπικότητες σε αυτό το είδος ψυχοθεραπείας είναι ο Albert Ellis και ο Aaron Beck.

H Γνωσιακή- Συμπεριφορική θεραπεία που είναι ο συνδυασμός των δύο παραπάνω προσεγγίσεων θεωρείται ότι μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά καταστάσεις όπως:

• Κατάθλιψη
• Αγχώδεις διαταραχές
• Φοβίες
• PTSD
• Διαταραχή ύπνου
• Διατροφικές διαταραχές
• Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD)
• Διαταραχές χρήσης ουσιών

Ανθρωπιστική θεραπεία

Αυτή η προσέγγιση δίνει βάρος στην δυνατότητα των ανθρώπων να παίρνουν λογικές αποφάσεις και προσπαθεί να την αναπτύξει όσο το δυνατόν περισσότερο γίνεται. Ο σεβασμός και το νοιάξιμο για τους άλλους είναι επίσης σημαντικά θέματα σε αυτή την ψυχοθεραπευτική προσέγγιση.

Οι φιλόσοφοι όπως ο Jean Paul Sartre, ο Martin Buber και ο Søren Kierkegaard επηρέασαν αυτόν τον τύπο ψυχοθεραπείας. Ανάμεσα στα υπο- είδη της 3 είναι τα πιο διαδεδομένα.

Προσωποκεντρική ψυχοθεραπεία: Απορρίπτει την ιδέα ότι ο θεραπευτής είναι αυθεντία για τις εσωτερικές εμπειρίες του πελάτη του. Αντίθετα οι θεραπευτές βοηθούν τους πελάτες τους να αλλάξουν, τονίζοντας την ανησυχία τους, τη φροντίδα τους και το ενδιαφέρον τους.

Ψυχοθεραπεία Gestalt: Τονίζει τη σημασία του να έχεις επίγνωση του εδώ και του τώρα και της ανάληψης της ευθύνης που έχεις για τον εαυτό σου. Δίνει έμφαση στην προσωπική ευθύνη, εστιάζει στην εμπειρία του ατόμου στην παρούσα στιγμή, στη σχέση ψυχοθεραπευτή – θεραπευόμενου αλλά και στα περιβαλλοντικά και κοινωνικά πλαίσια της ζωής ενός ατόμου.

Υπαρξιακή ψυχοθεραπεία: Επικεντρώνεται στην ελεύθερη βούληση, τον αυτοπροσδιορισμό και την αναζήτηση νοήματος.

Συνθετική ή ολιστική θεραπεία

Πολλοί ψυχοθεραπευτές όπως σου είπα και στην αρχή του κειμένου, δεν δεσμεύονται απόλυτα σε καμία από τις προσεγγίσεις. Αντί αυτού, συνθέτουν τη δικιά τους θεραπεία ανάλογα με τις ανάγκες του πελάτη τους με στοιχεία από πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις.

Τα είδη ψυχοθεραπείας ανάλογα με το πόσα πρόσωπα συμμετέχουν σε αυτήν

Η ψυχοθεραπεία μπορεί να χωριστεί σε «είδη» ανάλογα με τον αριθμό των ατόμων που συμμετέχουν σε αυτήν ή τη φύση των σχέσεων μεταξύ τους. Κάπως έτσι έχουμε τις εξής μορφής θεραπείας:

Ατομική ψυχοθεραπεία: Αυτού του είδους η θεραπεία περιλαμβάνει μόνο εσένα και τον ειδικό ψυχικής υγείας.

Ομαδική ψυχοθεραπεία: Αυτή η θεραπεία λαμβάνει χώρα όταν περισσότερα από δύο άτομα συμμετέχουν σε μία συνεδρία με έναν ειδικό ψυχικής υγείας την ίδια στιγμή. Στην ομαδική ψυχοθεραπεία μπορείς να μοιραστεί εμπειρίες και να μάθεις από τους άλλους για τις παρόμοιες εμπειρίες τους.

Σύμφωνα με την Αμερικανική Ένωση Ψυχοθεραπευτών η ομαδική ψυχοθεραπεία μπορεί να οφελήσει άτομα με:

• Ζητήματα διαπροσωπικών σχέσεων
• Ζητήματα συμπεριφοράς, μάθησης ή οικογένειας σε παιδιά και εφήβους
• Ιατρικά θέματα
• Θέματα που σχετίζονται με το γήρας
• Κατάθλιψη
• Ανησυχία
• Διαχείρισης πένθους
• Τραύμα
• Θέματα τρόπου ζωής
• Εθισμό
• Διαταραχές προσωπικότητας

Ψυχοθεραπεία ζεύγους: Αυτή η θεραπεία περιλαμβάνει εσένα και τον σύζυγο ή σύντροφό σου. Υπάρχουν ψυχοθεραπευτές που ειδικεύονται στην οικογενειακή ψυχοθεραπεία/ θεραπεία ζεύγους και είναι εκπαιδευμένοι ώστε να βοηθούν τα ζευγάρια να εντοπίζουν τα προβλήματά τους και να εργάζονται πάνω στις λύσεις τους. Τα θέματα μπορεί να είναι ποικίλλα και να σχετίζονται με την επικοινωνία, την ανατροφή των παιδιών, τα οικονομικά, την αλληλοκατανόηση και πόσα ακόμα.

Οικογενειακή ψυχοθεραπεία: Αυτού του είδους η ψυχοθεραπεία περιλαμβάνει εσένα και τα μέλη της οικογένειάς σου, μερικά ή και όλα. Μπορεί να βοηθήσει τα μέλη μίας οικογένειας να έχουν πιο ουσιαστική επικοινωνία και να λύνουν τις όποιες συγκρούσεις μπορεί να προκύπτουν σε αυτήν. Η οικογενειακή θεραπεία είναι ιδιαίτερη βοηθητική και στην αποτελεσματική διαχείριση της ψυχικής ασθένειας ενός μέλους της, απ’ όλα τα μέλη.

Στην οικογενειακή ψυχοθεραπεία έχει τις ρίζες της και η Συστημική Ψυχοθεραπεία,  που βασίζεται στη θεωρία των συστημάτων. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, όπως διατυπώθηκε από τον βιολόγο Karl Ludwig von Bertalanffy τo 1968, ως σύστημα ορίζεται το σύνολο των στοιχείων σε αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση. Κάθε αλλαγή σε κάποιο μέρος του συστήματος επιφέρει αλλαγές σε ολόκληρο το σύστημα. Μια οικογένεια, μια εργασιακή ομάδα, μια σχολική τάξη, μια επιχείρηση, αποτελούν ανθρώπινα συστήματα.

Η συστημική θεραπεία εστιάζει στις αλληλεπιδράσεις και τις σχέσεις μεταξύ της ομάδας για να τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν τυχόν προβλήματα και να προχωρήσουν. Δίνει σε όλα τα μέλη της ομάδας την ευκαιρία να εξερευνήσουν τα συναισθήματά τους και να πουν αυτό που σκέφτονται σε ένα ασφαλές, μη επικριτικό περιβάλλον.

Η θεραπεία επιδιώκει να εντοπίσει βαθιά εδραιωμένα πρότυπα στις σχέσεις ενός ατόμου και επίσης με τα μέλη της ομάδας. Η διαδικασία βοηθά στην αποκάλυψη των τρόπων με τους οποίους τα μέλη επικοινωνούν και συμπεριφέρονται μέσα σε ένα σύστημα, με βάση τις πεποιθήσεις για τους αντίστοιχους ρόλους τους. Ο θεραπευτής θα τους βοηθήσει να κατανοήσουν τις διαφορές τους και τι μπορεί να τους προκαλεί προβλήματα.

Τι είναι το EMDR και πώς βοηθά με το τραύμα;

Τα αρχικά EMDR σημαίνουν στην αγγλική γλώσσα Eye Movement Desensitization and Reprocessing, όρος που αποδίδεται στα ελληνικά ως «απευαισθητοποίηση και επανεπεξεργασία μέσω οφθαλμικών κινήσεων».

Είναι μία τεχνική που οι ψυχοθεραπευτές χρησιμοποιούν κυρίως για τη θεραπεία ατόμων με μετατραυματικό στρες. Ο θεραπευόμενος πρέπει να ανασύρει ένα τραυματικό γεγονός ενώ κάνει συγκεκριμένες κινήσεις με τα μάτια του και σκοπός του είναι να αντικαταστήσει τις ανεπιθύμητες αντιδράσεις σε επώδυνες αναμνήσεις με λιγότερο φορτισμένες ή θετικές αποκρίσεις.

Τα οφέλη του παραμένουν αμφιλεγόμενα και μία αναθεώρηση μελετών του 2016 δεν κατάφερε να εντοπίσει ποιο μέρος της θεραπείας ήταν ωφέλιμο. Ένα συμπέρασμα ήταν ότι τα ωφέλη προέρχονται από την έκθεση του ατόμου στο τραύμα του κι όχι από τις κινήσεις των ματιών.

Οι 3 πιο αποτελεσματικοί τύποι ψυχοθεραπείας για την κατάθλιψη

Υπάρχει όπως καταλαβαίνεις μία μακρά λίστα για να διαλέξεις τον τύπο που φαντάζει πιο κοντά στα θέλω σου. Ωστόσο, το Center for Spirituality and Healing του Πανεπιστημίου της Μινεσότα των ΗΠΑ αναφέρει ως πιο αποτελεσματικούς για τη θεραπεία της κατάθλιψης την Γνωσιακή – Συμπεριφορική Θεραπεία, τη Διαπροσωπική Θεραπεία και την Ψυχοδυναμική θεραπεία. Στα δύο πρώτα είδη καταλήγουν και τα κλινικά ευρήματα ερευνών του Εθνικού Κέντρου Υγείας των ΗΠΑ σε περιπτώσεις μείζονος κατάθλιψης.

Η Συμπεριφορική – Γνωσιακή Θεραπεία βοηθά τον ασθενή να αναγνωρίσει και να αλλάξει τα μοτίβα αρνητικής σκέψης και συμπεριφοράς που οδηγούν σε διαστρεβλωμένες και προβληματικές οπτικές απέναντι στον κόσμο και τον εαυτό που συχνά συνδέονται με την κατάθλιψη.

Η Διαπροσωπική Θεραπεία βοηθά τον ασθενή να αναγνωρίσει και να επαναπλαισιώσει ή να αλλάξει μη υγιείς προσωπικές σχέσεις που προκαλούν και τροφοδοτούν την κατάθλιψη. Κατά τη διάρκεια της διαπροσωπικής θεραπείας, ο θεραπευτής αξιολογεί τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις ενός ατόμου και το βοηθά να παρατηρήσει αρνητικά πρότυπα. Ο θεραπευτής μπορεί στη συνέχεια να βοηθήσει το άτομο να μάθει τρόπους να κατανοεί και να αλληλεπιδρά θετικά με τους άλλους.

Οι Ψυχοδυναμικές Θεραπείες βοηθούν τους ασθενείς να λύσουν εσωτερικές ψυχολογικές συγκρούσεις που τυπικά βασίζονται στο τραύμα κατά την παιδική ηλικία.