Σεξουαλική παρενόχληση στο γραφείο: όσα χρειάζεται να ξέρεις για να την αντιμετωπίσεις

Γράφει η Καίτη Καραγιάννη*, Ψυχολόγος, ΜΑ Art Therapy

Αν πίστευες ότι είσαι η μόνη που έχεις υποστεί σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας, η επικαιρότητα σε διαψεύδει. Αν σκεφτόσουν ότι αυτή είναι η κατάσταση και πρέπει να την αποδεχτείς, ήρθε η ώρα να το αμφισβητήσεις. Αν κάτι μας έμαθε όλος αυτός ο “θόρυβος” που βιώνουμε αυτήν την περίοδο είναι τελικά το πόσο σιωπηρά εδραιωμένο είναι το φαινόμενο της σεξουαλικής παρενόχλησης στην καθημερινότητα της δουλειάς μας, αλλά και πως ποτέ δεν είναι αργά να κάνουμε κάτι για να το αλλάξουμε.

Σταγόνες ιστορίας

Αν το #metoo σου έδωσε δύναμη κι ελπίδα, είναι σημαντικό να έχεις κατά νου ότι ήταν γυναικείες συλλογικότητες που διεκδίκησαν την αναγνώριση της σεξουαλικής παρενόχλησης στον εργασιακό χώρο ως κοινωνικό πρόβλημα για να πρωτομελετηθεί το φαινόμενο αυτό στις ΗΠΑ τη δεκαετία του ’70 και να ξεκινήσουν σιγά-σιγά να αλλάζουν παγκοσμίως νομοθεσίες, εταιρικές πολιτικές και κατ’ επέκταση χιλιάδες ζωές εργαζόμενων γυναικών προς το καλύτερο.

Τι είναι η σεξουαλική παρενόχληση;

Σήμερα αναγνωρίζουμε ως σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας κάθε καταχρηστική συμπεριφορά που εκδηλώνεται με λόγια, πράξεις και γραπτά μηνύματα και μπορεί να ζημιώσει την προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια, τη σωματική ή ψυχική ακεραιότητα του ατόμου, να θέσει σε κίνδυνο την εργασία του ή να διαταράξει το εργασιακό κλίμα. Σύμφωνα με έρευνες, τα περισσότερα περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης γίνονται κατ’ επανάληψη, περιλαμβάνουν περισσότερες από μια ακατάλληλες συμπεριφορές (π.χ. σεξουαλικά αστεία και προκλητικές χειρονομίες) και λαμβάνουν χώρα όταν δεν υπάρχουν άλλα άτομα παρόντα. Συχνά το κίνητρο δεν είναι σεξουαλικό αλλά η συμπεριφορά αποτελεί μια μορφή έκφρασης της δύναμης και της υπεροχής του δράστη απέναντι στο θύμα.

Η σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας στην Ελλάδα και διεθνώς

Στην πρώτη πανελλαδική έρευνα που έγινε το 2003 από το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι.) σε 1.200 γυναίκες βρέθηκε ότι:

Οι συχνότερες μορφές σεξουαλικής παρενόχλησης είναι ανεπιθύμητη επαφή ή άγγιγμα, αστεία σεξουαλικού περιεχομένου, προκλητικές χειρονομίες,  φορτική πίεση για ραντεβού ή έξοδο και πίεση για σύναψη σχέσης

Μια στις δέκα γυναίκες έχει προσωπική εμπειρία σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας.

Περίπου μια στις τρεις από αυτές τις γυναίκες γνωρίζει και άλλη γυναίκα που έχει υποστεί σεξουαλική παρενόχληση από το ίδιο συνήθως άτομο.

Οι γυναίκες-θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης είναι συνήθως νεαρής ηλικίας (16-25 ετών), νεοπροσληφθείσες και στην πλειοψηφία τους επιλέγουν τελικά να εγκαταλείψουν τη συγκεκριμένη εργασία.

Οι συχνότεροι δράστες σεξουαλικής παρενόχλησης στην εργασία είναι άνδρες έγγαμοι, μέσης ηλικίας (έως 45 ετών), με υψηλό μορφωτικό επίπεδο και ιεραρχικά ανώτεροι της εργαζόμενης (εργοδότης, προϊστάμενος).

Τα διεθνή ευρήματα δείχνουν μεγαλύτερη έκταση του φαινομένου με περίπου μία στις δύο γυναίκες να έχει υποστεί σεξουαλική παρενόχληση στον εργασιακό χώρο, ενώ ο δράστης είναι συνήθως ομόβαθμος του θύματος. Επιπλέον, αυξημένα είναι τα ποσοστά στις γυναίκες που δραστηριοποιούνται σε πιο “αντρικά” επαγγέλματα καθώς και σε όσες έχουν πιο ευέλικτη μορφή εργασίας (π.χ. ωρομίσθιες).

Η σεξουαλική παρενόχληση “τσακίζει” και εσένα και την επιχείρηση στην οποία εργάζεσαι

Οι γυναίκες που έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση μιλούν για ” ψυχολογικό βιασμό”. Συχνά βρίσκονται σε μια κατάσταση συναισθηματικής αστάθειας και ενεργούν σπασμωδικά. Γίνονται ευερέθιστες και κλαίνε περισσότερο. Νιώθουν ενοχές, πιστεύοντας ότι ίσως με κάποιο τρόπο το προκάλεσαν. Φοβούνται την παρουσία του δράστη. Σιχαίνονται το σώμα τους και προσπαθούν να γίνουν λιγότερο ελκυστικές στην ελπίδα να μην τους ξανασυμβεί. Αισθάνονται ταπεινωμένες και αβοήθητες. Εμφανίζουν συμπτώματα κατάθλιψης, όπως αϋπνία, απώλεια επιθυμίας για σεξ, κοινωνική απομόνωση, ανορεξία ή βουλιμική συμπεριφορά, κατάχρηση αλκοόλ, αφύσικη κούραση. Παρουσιάζουν επιδείνωση στη σωματική τους υγεία, συνήθως με γαστρεντερικές και δερματικές παθήσεις.

Ως εργαζόμενες εμφανίζουν δυσκολία συγκέντρωσης, περιορισμένο ενδιαφέρον για τις εργασιακές υποχρεώσεις, μειωμένη απόδοση, εργασιακή ανασφάλεια, αυξημένο αριθμό αδειών λόγω ασθένειας και απώλεια αισθήματος επαγγελματικής εξέλιξης.

Κατ’ επέκταση, ο χώρος εργασίας γίνεται συχνά ένα περιβάλλον με δυσάρεστο κλίμα, όπου οι εργασιακές σχέσεις διαταράσσονται και υπάρχει δυσκολία συνεργασίας. Η επιχείρηση εμφανίζει εύλογα πτώση της παραγωγικότητας και της οικονομικής αποτελεσματικότητάς της.

Τι μπορείς να κανείς για να προστατευτείς;

Δυστυχώς, οι έρευνες παγκοσμίως δείχνουν ότι το ποσοστό των γυναικών που επιλέγουν να επικοινωνήσουν στον εργοδότη τους το πρόβλημα είναι πολύ μικρό, ενώ οι εργαζόμενες που προβαίνουν σε καταγγελία είναι ακόμα πιο λίγες (3%). Το σύνηθες είναι να εκμυστηρεύονται το πρόβλημα σε κάποιο έμπιστο πρόσωπο στο άμεσο κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον, πρακτική που όμως προσφέρει προσωρινή συναισθηματική ανακούφιση αλλά δε δίνει λύση.

Μίλα στο δράστη. Ξεκίνα από το να εκφράσεις ξεκάθαρα στον άνδρα που σε παρενοχλεί ότι η συμπεριφορά του σε ενοχλεί και δε σε ενδιαφέρει καθόλου αυτού του είδους η προσοχή. Οι έρευνες δείχνουν ότι όταν οι γυναίκες αντιμετωπίζουν άμεσα το δράστη και απαιτούν να παύσει την παρενόχληση, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων αυτό συμβαίνει έστω και σταδιακά.

Ζήτα από τον εργοδότη σου ή το τμήμα ανθρώπινου δυναμικού να δρομολογήσει μια εκπαίδευση προσωπικού με στόχο την ευαισθητοποίηση γύρω από τη σεξουαλική παρενόχληση. Έχει βρεθεί ότι η εκπαίδευση με μορφή διάλεξης ή ακόμα και βίντεο αυξάνει τη γνώση γύρω από το φαινόμενο και μειώνει την ακατάλληλη συμπεριφορά των ανδρών που έχουν την τάση να παρενοχλούν.

Κάλεσε στην 24ωρη γραμμή SOS 15900 της Γ. Γ. Ισότητας Φύλων. Αν σε κατακλύζουν οι σκέψεις και να συναισθήματα για όλο αυτό που βιώνεις η γραμμή αυτή είναι μια καλή αρχή για να δεις πώς θα το διαχειριστείς, καθώς παρέχεται τόσο ψυχολογική υποστήριξη όσο και νομική συμβουλή.

Κάνε καταγγελία. Αν βλέπεις ότι οι προσπάθειες για μια ειρηνική λύση δεν αποδίδουν, απευθύνσου στο Σώμα Επιθεώρησης εργασίας ή στο Συνήγορο του Πολίτη. Μπορείς να διεκδικήσεις αποζημίωση λόγω προσβολής της προσωπικότητάς σου ή λόγω παραβίασης της αρχής απαγόρευσης των διακρίσεων. Αν φοβάσαι ότι μια τέτοια κίνηση μπορεί να οδηγήσει σε απόλυση, θυμήσου ότι έχεις δικαίωμα να αξιώσεις την αναγνώριση της ακυρότητας της απόλυσής σου, λόγω της σεξουαλικής παρενόχλησης.

* Η Καίτη Καραγιάννη προσφέρει συνεδρίες Αrt Therapy και συμβουλευτική γονέων στο Συνειδέναι – Κέντρο Θεραπείας και Εξέλιξης Ατόμου και Οικογένειας (www.syneidenai.gr).