Τι είναι η «εκμαθημένη αβοηθησία» και πώς την αντιμετωπίζεις;
- 26 ΣΕΠ 2024
Κάποιες φορές στη ζωή, φαίνεται πιο δύσκολο να συνεχίσεις να προσπαθείς για κάτι, όταν νιώθεις ότι αποτυγχάνεις συχνά και να σου φαίνεται πιο εύκολο να τα παρατήσεις. Για παράδειγμα, αν έχεις βιώσει πολλές απορρίψεις σε ραντεβού, μπορεί να σκέφτεσαι ότι δεν θα βρεις ποτέ σύντροφο και έτσι σταματάς να πηγαίνεις σε ραντεβού.
Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται «εκμαθημένη αβοηθησία» (learned helplessness). Αλλιώς μπορείς να το συναντήσεις στα ελληνικά ως μαθημένη ανημπόρια, επίκτητη αβοηθητότητα, μαθημένη αίσθηση αδυναμίας κ.α. Είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται σε ανθρώπους και σε ζώα όταν έχουν υποστεί πόνο χωρίς τη δυνατότητα να δραπετεύσουν από αυτόν. Είναι η πεποίθηση ότι δεν έχεις έλεγχο πάνω σε ό,τι σου συμβαίνει και ότι τίποτα από όσα κάνεις δεν θα βελτιώσει την κατάσταση, οπότε καλύτερα να μην προσπαθήσεις καν. Η αντίληψη που έχει ένα άτομο ότι δεν μπορεί να ελέγξει μια κατάσταση ουσιαστικά οδηγεί σε μια συστηματικά παθητική στάση, η οποία είναι επιβλαβής. Αυτό αναπτύσσεται μετά από μακρές περιόδους δυσκολιών.
Το άτομο σταματά να προσπαθεί να αλλάξει τις συνθήκες, ακόμη και όταν έχει την δυνατότητα να το κάνει. Για παράδειγμα, αν δυσκολευόσουν με τη γραφή και τη δημόσια ομιλία ως μαθητής, μπορεί να έχεις προβλήματα με παρουσιάσεις στη δουλειά. Αποτέλεσμα; Ακόμη κι αν έχεις την ευκαιρία για προαγωγή, δεν το συζητάς με τον προϊστάμενο σου, γιατί υποθέτεις ότι δεν θα την πάρεις.
Όσοι είναι αντιμέτωποι με την «εκμαθημένη αβοηθησία» μπορεί επίσης να εμφανίσουν αυτά τα συμπτώματα, σύμφωνα με τους ειδικούς:
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση.
- Απομόνωση.
- Ντροπή και ενοχή.
- Αίσθημα χωρίς κίνητρο.
- Αισθήματα αποσύνδεσης.
- Αναβλητικότητα.
- Αϋπνία.
- Στομαχική αναστάτωση/δυσπεψία.
- Αποφυγή δυσφορίας, αλλαγής και δοκιμής νέων πραγμάτων.
- Υπερβολική σκέψη σε προηγούμενες εμπειρίες και εμμονή με λεπτομέρειες που δεν έχουν σημασία.
Συχνά, η «εκμαθημένη αβοηθησία» ξεκινά από την παιδική ηλικία. Όταν οι φροντιστές δεν ανταποκρίνονται στην ανάγκη του παιδιού για βοήθεια, το παιδί ίσως μάθει ότι δεν μπορεί να αλλάξει την κατάστασή του. Εάν αυτό συμβαίνει διαρκώς, τότε η αίσθηση της αβοηθησίας ενδεχομένως να υπάρχει και στην ενήλικη ζωή. Παράλληλα, αν κάποιο παιδί έχει βρεθεί αντιμέτωπο με κακοποιητική συμπεριφορά, είναι σύνηθες να είναι αντιμέτωπο αργότερα στην ενήλικη ζωή του με το φαινόμενο.
Μια άλλη συνθήκη που μπορεί να οδηγήσει κάποιο άτομο να φέρεται ως αβοήθητο, είναι όταν έχει μάθει να εξαρτάται από τα αγαπημένα του πρόσωπα και ζητά πάντα την έγκριση των γονιών του πριν πάρει μια απόφαση. «Νιώθουν ότι δεν μπορούν να κάνουν πράγματα χωρίς αυτή την υποστήριξη», λέει ειδικός. Εάν κάποιος άνθρωπος δεν αισθάνεται αρκετά ανεξάρτητος, για να πάρει μια απόφαση χωρίς να συμφωνεί η οικογένειά του, μπορεί να τα παρατήσει και να μην πάρει καθόλου την απόφαση. Επιπλέον, θα μπορούσε να προκύψει αργότερα στη ζωή από μια κακή εμπειρία από το σχολείο, ή τις φυλετικές και με βάση το φύλο κοινωνικές διακρίσεις.
Πώς μπορείς να αντιμετωπίσεις την «εκμαθημένη αβοηθησία»;
Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία καθοδηγεί το άτομο να αλλάξει αρνητικά μοτίβα σκέψης. Επιπλέον, η υποστήριξη από φίλους, από την οικογένεια και τους μέντορες είναι βοηθητική, όπως και η συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες ή σε εθελοντική εργασία. Μπορεί να βελτιώσει την αυτοπεποίθηση σου και να δώσει ένα αίσθημα σκοπού.
