Αμφισβητώντας την επιλογή: Πώς κινδυνεύουν δεκαετίες γυναικείων διεκδικήσεων σήμερα
- 10 ΜΑΙ 2022
H είδηση του θανάτου της Ruth Bader Ginsburg στις 18 Σεπτεμβρίου του 2020, έκανε τον γύρο του κόσμου με πολλά αφιερώματα για τη βαρύτητα της παρουσίας και της προσφοράς της δικαστίνας του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ στην νομική επιστήμη και στη δικαιοσύνη γενικότερα. Η προοδευτική σκέψη της, οι αγώνες της για την ισότητα και η συνέπειά της στην προώθηση των δικαιωμάτων των γυναικών λείπουν ήδη. Για τον λόγο αυτό, η αγωνία για το ποιο θα ήταν το πρόσωπο που θα την αντικαθιστούσε δεδομένης της πολιτικής και ιστορικής συγκυρίας εκείνης της περιόδου ήταν δικαίως μεγάλη. Κατά τη διάρκεια της πορείας της, η Ruth Bader Ginsburg είχε ασκήσει νομική κριτική σε αρκετές υποθέσεις μία από τις οποίες ήταν και η Roe v. Wade, η οποία είναι γνωστή ως η απόφαση που επέτρεπε την άμβλωση σε όλες τις γυναίκες στις ΗΠΑ, ανεξαρτήτως της πολιτείας που έμεναν.
Συνοπτικά, η απόφαση εκδόθηκε στις 22 Ιανουαρίου του 1973 και σύμφωνα με αυτήν, το Αμερικανικό Σύνταγμα επέτρεπε στις γυναίκες να προβούν σε άμβλωση εφόσον το επιθυμούν, χωρίς να υπόκεινται σε κυβερνητικούς περιορισμούς. Η απόφαση αυτή ήταν ο λόγος για τον οποίο πολλές γυναίκες στις ΗΠΑ κατάφεραν για χρόνια να διατηρήσουν ακέραιες τη ζωή και την υγεία τους έχοντας πρόσβαση σε ασφαλείς αμβλώσεις.
Ωστόσο, η διορατική ματιά της Ruth Bader Ginsburg προέβλεπε πως, ενώ το αποτέλεσμα ήταν το σωστό, ο νομικός δρόμος με τον οποίο το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ έφτασε σε αυτό, δεν προστάτευε επαρκώς το δικαίωμα της γυναικείας επιλογής στη βάση της αρχής της ίσης προστασίας, όπως προβλεπόταν από το Σύνταγμα. Σε διάλεξή της στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Σικάγο το 2013, τόνισε πως η Roe v. Wade εστιάζει περισσότερο στην ελευθερία των γιατρών κατά την άσκηση του επαγγέλματός τους και λιγότερο στην επιλογή της εκάστοτε γυναίκας. Το επιχείρημα αυτό χρησιμοποιήθηκε με στρεβλό τρόπο από ομάδες που ήταν κατά της άμβλωσης και που σταδιακά άρχισαν να επεκτείνουν τη δράση και την επιρροή τους σε εθνικό επίπεδο στις ΗΠΑ.
Όσο η Ruth Bader Ginsburg βρισκόταν εν ζωή, η συζήτηση για την ανατροπή της Roe v. Wade δεν είχε ανοίξει σοβαρά, γεγονός που άλλαξε μετά τις 18 Σεπτεμβρίου του 2020 με αποκορύφωμα τα γεγονότα των τελευταίων ημερών, οπότε και έγινε γνωστή η είδηση της διαρροής για το περιεχόμενο γνωμοδότησης του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, η οποία ανατρέπει τα μέχρι τώρα δεδομένα. Μια τέτοια εξέλιξη συνιστά οπισθοδρόμηση, όχι μόνο για την κατοχύρωση της αξιοπρέπειας, της αυτοδιάθεσης και των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων των γυναικών, αλλά για τα ανθρώπινα δικαιώματα συνολικότερα.
Η πιθανή ανατροπή της Roe v. Wade θα στερήσει ξανά από εκατομμύρια γυναίκες το δικαίωμα να αποφασίζουν για το σώμα και τις ζωές τους και θα σηματοδοτήσει μια σκοτεινή εποχή όπου παγκοσμίως οι περιορισμοί και ο πατριαρχικός έλεγχος θα κερδίσουν έδαφος.
Η πρόσβαση σε ασφαλείς αμβλώσεις αποτελεί ειδικότερη έκφανση του δικαιώματος στην υγεία που προστατεύεται από εθνικά συντάγματα και διεθνείς συμβάσεις. Η ειδοποιός διαφορά της νομικής κατοχύρωσης των αμβλώσεων, εντοπίζεται στην ασφάλεια κατά την πραγματοποίησή τους. Όπως τονίζει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας «σχεδόν κάθε θάνατος και κάθε βλάβη που προκαλείται από αμβλώσεις που δεν είναι ασφαλείς, μπορούν να προληφθούν». Για τον σκοπό αυτό, τον Μάρτιο του 2022 δημοσιεύθηκαν από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας νέες κατευθυντήριες οδηγίες προς τα κράτη για τη βελτίωση της πρόσβασης σε υψηλής ποιότητας υπηρεσίες υγείας για την πραγματοποίηση αμβλώσεων, που θα έχουν στο επίκεντρο το πρόσωπο το οποίο υποβάλλεται σε αυτή την ιατρική πράξη.
Με άλλα λόγια, η ζωή, η υγεία και οι επιλογές όσων προβαίνουν σε αμβλώσεις τίθενται στο επίκεντρο, λαμβάνοντας υπόψιν τα πιο πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα, τις νομικές και ευρύτερες θεσμικές εξελίξεις. Σύμφωνα με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, εκτιμάται ότι ο αριθμός των αμβλώσεων που δεν είναι ασφαλείς παγκοσμίως, ξεπερνά τα 25 εκατομμύρια σε ετήσια βάση, με το 97% να αφορά σε αναπτυσσόμενες χώρες. Από αυτές προκαλούνται τουλάχιστον 22.800 θάνατοι εγκύων και χιλιάδες σοβαρές επιπλοκές. Τα επίπεδα θνησιμότητας από μη ασφαλείς αμβλώσεις είναι υψηλότερα στην Αφρική όπου το ποσοστό μη ασφαλών αμβλώσεων ανέρχεται στο 29% του συνολικού αριθμού παγκοσμίως από το οποίο το 62% σχετίζεται με θανάτους λόγω μη ασφαλών αμβλώσεων.
Η απαγόρευση των αμβλώσεων δεν συνιστά μόνο παραβίαση των ατομικών δικαιωμάτων των γυναικών, αλλά μειώνει την κοινωνική δικαιοσύνη και αυξάνει τις ανισότητες.
Όλα τα πρόσωπα που επιθυμούν να προβούν στη διαδικασία της άμβλωσης πλήττονται από μια πιθανή κατάργηση της πρόσβασης σε αυτήν και, συνεπώς, από τη συρρίκνωση του δικαιώματος στην υγεία Εκείνα, όμως, που επηρεάζονται δυσανάλογα είναι όσα βρίσκονται σε συνθήκες φτώχειας, σε περιοχές χωρίς επαρκείς υπηρεσίες υγείας, σε εμπόλεμες ζώνες και περιοχές στις οποίες εκδηλώνονται κρίσεις. Ταξικές και φυλετικές διακρίσεις εντείνουν την ανισότητα και την αδικία. Για τον λόγο αυτό, η συζήτηση για τις αμβλώσεις πρέπει να γίνεται διαθεματικά και με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης.
Τα δεδομένα αυτά είναι γνωστά σε δισεκατομμύρια γυναίκες ανά τον κόσμο που μάχονται για την ισότητα. Ήδη μέσα στην πανδημία οι κινητοποιήσεις για την κατοχύρωση και την προστασία του δικαιώματος σε ασφαλείς αμβλώσεις έδωσαν σημαντικούς καρπούς σε χώρες της Λατινικής Αμερικής, όπως η Αργεντινή, που διαθέτουν πλέον νομοθεσία που επιτρέπει τις αμβλώσεις μέχρι τη 14η εβδομάδα της κύησης. Ωστόσο, συντηρητικές ομάδες που μάχονται κατά της αυτοδιάθεσης των γυναικών έχουν αμφισβητήσει τη νέα αυτή νομοθεσία ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων.
Στην Ευρώπη, και πάλι μέσα στην πανδημία, η Πολωνία ήταν μία από τις χώρες στις οποίες τα αναπαραγωγικά δικαιώματα και η δυνατότητα επιλογής μετά από απαγορευτική απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της χώρας. Μάλιστα, έναν χρόνο μετά την απαγόρευση, δηλαδή τον Νοέμβριο του 2021, μια 30χρονη γυναίκα έχασε τη ζωή της στην 22η εβδομάδα κύησης, καθώς οι γιατροί σε νοσοκομείο της νότιας Πολωνίας αρνήθηκαν να προχωρήσουν σε άμβλωση, παρά τη σοβαρή έλλειψη αμνιακού υγρού που διαπιστώθηκε και είναι ικανή να προκαλέσει ανωμαλίες και δυσπλασίες στη μήτρα.
Σήμερα, καταγγέλλεται ότι γυναίκες από την Ουκρανία που διέφυγαν από τη χώρα μετά τη ρωσική εισβολή και βιάστηκαν κατά τη μετακίνησή τους σε άλλες χώρες, δεν μπορούν να προχωρήσουν σε άμβλωση στην Πολωνία. Στην Ελλάδα, η πρόσβαση σε ασφαλείς αμβλώσεις έχει κατοχυρωθεί από τον Νόμο 1609/1986 για την «Τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης και προστασία της υγείας της γυναίκας και άλλες διατάξεις», ενώ το άρθρο 304 του ελληνικού Ποινικού Κώδικα προβλέπει περιπτώσεις κατά τις οποίες οι αμβλώσεις δεν επιτρέπονται (π.χ. όταν δεν υπάρχει συναίνεση της γυναίκας κ.α.) ενισχύοντας το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης.
Ένα από τα σημαντικότερα μαθήματα της εποχής είναι ότι τίποτα δεν είναι κεκτημένο. Ακόμα και στις πιο προοδευτικές χώρες, ακραίες φωνές κατά των δικαιωμάτων των γυναικών μπερδεύουν σκόπιμα τον δημόσιο λόγο για να στρέψουν μεγάλη μερίδα του κόσμου εναντίον της πρόσβασης σε ασφαλείς αμβλώσεις. Με καμπάνιες που εξισώνουν τις γυναίκες που προβαίνουν σε άμβλωση με εγκληματίες, καταφέρνουν να φορτίζουν τη συζήτηση και να υπονομεύουν τα δικαιώματα που κατοχυρώνονται. Οι επιθέσεις στην αυτοδιάθεση των γυναικών γίνονται ολοένα και πιο συστηματικές, καλώντας σε επαγρύπνηση όλους τους δημοκρατικούς πολίτες που νοιάζονται να μην γυρίσουμε ποτέ στο σκοτεινό παρελθόν. Η υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών και των κοριτσιών βρίσκεται στην καρδιά κάθε δράσης της ActionAid σε όλο τον κόσμο και στην Ελλάδα, μέσα από την πραγματοποίηση προγραμμάτων που τους παρέχουν γνώσεις και στήριξη, ώστε να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους κι έτσι να αποκτήσουν μια ισότιμη θέση στην κοινωνία και μια καλύτερη ζωή. Παράλληλα, η ActionAid στέκεται ουσιαστικά και δυναμικά σε όλες τις διεκδικήσεις των γυναικών, ώστε να αλλάξει το αφήγημα και να καταπολεμηθούν οι ανισότητες.
Μαρία Μουρτζάκη, υπεύθυνη Έρευνας και Συνηγορίας στην ΑctionAid
