Ρωτήσαμε τις Women on Top αν είναι λογικό να υπάρχει ακόμα Ημέρα Γυναικείας Επιχειρηματικότητας

–Στέλλα, θα ήθελα να είναι κατάφαση, είναι σε μορφή ερώτησης. 11 χρόνια Women on Top, έχετε δει έμπρακτα αλλαγές στην ισότιμη ένταξη και των δύο φύλων σε όλες τις βαθμίδες της επιχειρηματικής δραστηριότητας; Μήπως μένουμε σε ευχολόγια συνεχώς ή σπάει σιγά σιγά η γυάλινη οροφή;

Στα 11 χρόνια του WoT έχουμε δει πολλά πράγματα να αλλάζουν (τα αντανακλαστικά των ατόμων και των οργανισμών, την προθυμία τους να ανοίξουν τη συζήτηση για τα θέματα της έμφυλης ισότητας με περισσότερη γνώση, λιγότερο φόβο και πιο οξυμένη ευαισθησία), πολλά πράγματα να επιμένουν (τα βαθιά ριζωμένα στερεότυπα, την αντίσταση στην αλλαγή) και αρκετά πράγματα να βγαίνουν στην επιφάνεια και να τα αντιμετωπίζουμε κατάματα για πρώτη φορά, παρότι βρίσκονταν κρυμμένα όλο αυτό το διάστημα. Και είναι ΟΚ όλα αυτά – είναι τα αναμενόμενα βήματα σε μια δύσκολη πορεία κοινωνικής αλλαγής.

Για μας, το βασικότερο πράγμα που αλλάζει, είναι η παλιά πεποίθηση ότι δεν πειράζει να κατακόψουμε τα χέρια μας, αρκεί να σπάσει η καθεμία μόνη της τη γυάλινη οροφή της. Πλέον πολλές γυναίκες -και όχι μόνο- αναγνωρίζουμε ότι η γυάλινη οροφή θα πρέπει να σπάσει χωρίς να τραυματιστεί σοβαρά καμία. Και αυτό μπορούμε να το κάνουμε μόνο πολλές μαζί.

-Πηνελόπη, ποια είναι τα πιο συχνά εδραιωμένα στερεότυπα που αντιμετωπίζει μια γυναίκα που θέλει να ανοίξει τη δική της επιχείρηση; Kαι ποιες οι δυσκολίες;

Από που να αρχίσω; Οι γυναίκες που ετοιμάζονται να ιδρύσουν τη δική τους επιχείρηση έχουν να αντιμετωπίσουν πρώτα-πρώτα έμφυλα στερεότυπα που σχετίζονται με τις δεξιότητές και τις ικανότητες τους να διαχειριστούν κεφάλαια, να στήσουν κάτι από την αρχή, να ηγηθούν ενός project. Στην έρευνα για το έμφυλο χάσμα στη χρηματοδότηση επιχειρήσεων στην Ελλάδα που εκπόνησε το Women On Top με την υποστήριξη της Βρετανικής Πρεσβείας στην Αθήνα μια συνεντευξιαζόμενη αναφέρει ότι σε συνάντηση για ενδεχόμενη χρηματοδότηση «παρενέβαινε διαρκώς ο πατέρας μου, γιατί πίστευε ότι, ως γυναίκα, δεν θα τα καταφέρω». Δεν χρειάζεται να φανταστούμε αν ο πιθανός χρηματοδότης σκεφτόταν ακριβώς το ίδιο, το ξέρουμε.

Αν το φύλο συνδυαστεί και με άλλο χαρακτηριστικό, όπως η ηλικία για παράδειγμα, τότε τα πράγματα είναι πολύ πιθανό να δυσκολέψουν ακόμη περισσότερο. Δυστυχώς,  υπάρχει το στερεότυπο που εξισώνει το νεαρό της ηλικίας με την απειρία. Οπότε αν είσαι νέα, είναι πολύ πιθανό να θεωρείσαι αυτόματα και άπειρη ή μη ικανή να διαχειριστείς την ίδρυση μιας επιχείρησης, άρα το να αντλήσεις κεφάλαια γίνεται ακόμη πιο δύσκολο. Αν είσαι ξένη; Γυναίκα με μεταναστευτικό ή προσφυγικό background; Οι πιθανότητες να “σηκώσεις” χρήματα μειώνονται δραματικά.

«Δεν προσπάθησα καν να πάω στην τράπεζα γιατί είμαι γυναίκα, ξένη και δεν έχω διαμέρισμα» ανέφερε μια άλλη συνεντευξιαζόμενη στην ίδια έρευνα.

Και αν τα ξεπεράσεις όλα αυτά, έχεις να διαχειριστείς και τις κοινωνικές προσδοκίες ότι θα «στήσεις» το μαγαζί σου, αλλά παράλληλα θα συνεχίσεις να επωμίζεσαι, κατά κύριο λόγο, τις ευθύνες φροντίδας στο σπίτι.

-Παγκόσμια Ημέρα Γυναικείας Επιχειρηματικότητας; Είναι λογικό να υπάρχει μια έμφυλη διάκριση στην επιχειρηματικότητα το 2023; Θα κλείσει ποτέ το έμφυλο χάσμα αν έχουμε το δίπολο;

Σ.Κ: Η γυναικεία επιχειρηματικότητα δεν είναι διαφορετική από την ανδρική. Η ζωή των γυναικών είναι διαφορετική από την ανδρική και αυτό αναπόφευκτα επηρεάζει και τη συμμετοχή τους στην επιχειρηματικότητα. Δεν γίνεται να διαχειριζόμαστε με τα ίδια εργαλεία τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένας άντρας και μία γυναίκα, η οποία ακόμα έχει χαμηλότερη συμμετοχή στην απασχόληση, ακόμα διαθέτει λιγότερες τεχνολογικές δεξιότητες, ακόμα δέχεται σαφώς περισσότερη σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία, ακόμα επωμίζεται το μεγαλύτερο μέρος των ευθυνών φροντίδας στην οικογένεια και συνήθως έχει περίοδο, γεννάει και θηλάζει. Αν αυτό δεν το αναγνωρίσουμε, τότε δεν θα μπορέσουμε ποτέ να υποστηρίξουμε και να ενδυναμώσουμε ουσιαστικά τις γυναίκες επιχειρηματίες, γιατί θα συνεχίσουμε να κλείνουμε τα μάτια στις πραγματικές εμπειρίες τους. Αν το αναγνωρίσουμε, τότε θα τους εξασφαλίσουμε ισότιμη πρόσβαση στο «αγαθό» της επιχειρηματικότητας και θα δούμε όλων των ειδών τα έμφυλα χάσματα να κλείνουν.

-Είναι η ερώτηση «πώς καταφέρνετε να συνδυάσετε την καριέρα σας με την μητρότητα» φεμινιστική ή ένα εύκολο κλισέ;

Π.Θ: H ερώτηση από μόνη της δεν είναι ούτε φεμινιστική, ούτε κλισέ. Έχει σημασία να λάβουμε υπόψιν μας υπό ποιες συνθήκες γίνεται, ποιο είναι το πλαίσιο και ποιες είναι οι (τυχόν) προσδοκίες σε σχέση με την απάντηση. Η γνώμη μου είναι, ότι αλλάζοντάς την λίγο («καταφέρνετε να συνδυάσετε την επαγγελματική με την ιδιωτική σας ζωή;»), είναι απαραίτητο να την κάνουμε όχι μόνο σε συνεντεύξεις και πάνελ, όχι μόνο σε γυναίκες πρότυπα, επιτυχημένες, αλλά και μεταξύ μας, Να συζητάμε το περιβόητο work-life balance, όχι ως κάτι μυθικό που μόνο ορισμένες πολύ άξιες, πολύ αποτελεσματικές, πολύ ικανές και πολύ φανταστικές γενικότερα μπορούν να το πετύχουν.

Αλλά, ως κάτι που σημαίνει πολλά διαφορετικά πράγματα για την καθεμία από εμάς, αλλάζει μαζί με τις προτεραιότητες μας όσο περνάμε από ένα στάδιο της ζωής μας σε ένα άλλο. Ως κάτι που είναι μυθικό γιατί όπως θέτουμε την ερώτηση είναι και ακατόρθωτο. Η δική μου πρόταση είναι να ρωτάμε η μια την άλλη τι σημαίνει όλο αυτό για την κάθεμιά μας, πώς το προσπαθούμε, τι λειτουργεί και σίγουρα να μοιραζόμαστε και τι δεν λειτουργεί, τις αποτυχίες μας. Να μιλάμε για τη μέρα που δεν καταφέραμε να δούμε το παιδί/σκύλο/σύντροφό μας γιατί είχε προτεραιότητα η δουλειά μας, ένα project που μας κινητοποιεί πολύ και μας αρέσει. Να μιλάμε και για τη μέρα που πήραμε άδεια για να συμπαρασταθούμε σε έναν άνθρωπο από την κοινότητά μας που πενθεί. Και να είναι και τα δυο ισορροπία. Kαι κάτι τελευταίο, αλλά ίσως το πιο σημαντικό. Να ρωτάμε και τους άνδρες. Όχι πώς τα καταφέρνουν, αλλά τι κάνουν για να αναλαμβάνουν ισότιμα τις ευθύνες φροντίδας.

Και να συζητάμε όλες και όλοι μαζί για τη σημασία και την αξία της χρήσης αδειών γονεϊκότητας από τους άνδρες ως ένα βήμα για να γίνει το όραμα της ισότιμης συμμετοχής στη φροντίδα, πράξη.

– Ισχύει ότι μία στις 4 γυναίκες σκέφτεται να εγκαταλείψει την εργασία της;

Σ.Κ: Παρότι δεν έχουμε στα χέρια μας τόσο συγκεκριμένα στατιστικά, εντούτοις έχουμε πολλές γυναίκες στο δίκτυό μας (σίγουρα πάνω από 1 στις 4) που θέλουν να αλλάξουν θέση εργασίας, αντικείμενο ή να ξεκινήσουν κάτι δικό τους. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι «εγκαταλείπουν» την εργασία τους, σημαίνει ότι είναι πολύ καλά συντονισμένες με τις αλλαγές στις προτεραιότητες, τα θέλω και τις ανάγκες τους και ότι είναι ίσως πιο έτοιμες από ποτέ να φύγουν από εργασιακά περιβάλλοντα που δεν σέβονται τις ανάγκες αυτές. Κι αν αυτό δεν είναι ένα καμπανάκι για τους εργοδότες, αλλά και για το επιχειρηματικό οικοσύστημα στο οποίο συμμετέχουν οι γυναίκες αυτές, τότε ποια θα είναι η καμπάνα που επιτέλους θα ακούσουμε;

– Mέσα από το Women On Top, ποιος είναι ο κύριος στόχος σας;

Σ.Κ: Το όραμά μας είναι να συνδιαμορφώσουμε ένα οικοσύστημα όπου κάθε γυναίκα θα έχει την ευκαιρία να γίνει αυτό που μπορεί και θέλει να γίνει. Αναγνωρίζουμε ότι αυτό μπορεί να συμβεί μόνο αν ενδυναμωθούν οι ίδιες οι γυναίκες και ταυτόχρονα αλλάξει το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουν, μαθαίνουν, εργάζονται, επιχειρούν, ψηφίζουν, καταναλώνουν -γι’ αυτό και αποστολή μας είναι καθημερινά να δουλεύουμε και προς τις δύο αυτές κατευθύνσεις!

-Θέλω να μιλήσουμε για τον ηλιακό ρατσισμό στον τομέα της εργασίας. Μπορεί μια γυναίκα μετά τα 50 από υπάλληλος να ανοίξει τη δική της επιχείρηση χωρίς να συναντήσει δυσκολίες;

Π.Θ: Δεν θεωρώ ότι υπάρχει επαγγελματική πορεία που δεν έχει δυσκολίες, οπότε απαντώντας στο «χωρίς να συναντήσει δυσκολίες» θα πω, όχι. Ακόμη περισσότερο, νομίζω λίγες είναι οι περιπτώσεις που ένα άτομο αποφασίζει να κάνει μια στροφή στην καριέρα του/της, από υπάλληλος σε επιχειρηματίας στην περίπτωση που συζητάμε, και δεν συναντά δυσκολίες.

Ανέφερα και παραπάνω ότι η ηλικία είναι ένα χαρακτηριστικό που «κουβαλάει» προκαταλήψεις και στερεότυπα, άρα ηλικιακές διακρίσεις. Και για τα νέα άτομα και για τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας. Οι μεν, έχουν να αντιμετωπίσουν (και) την προκατάληψη του νέα ίσον άπειρη ή δίχως την ικανότητα κριτικής σκέψης, οι δε έχουν να αντιμετωπίσουν (και) την προκατάληψη ότι δεν γνωρίζουν από νέες τεχνολογίες και εργαλεία ή ότι δεν έχουν την ικανότητα να μαθαίνουν πια. Και στις δύο περιπτώσεις μιλάμε για ηλιακό ρατσισμό. Και στις δύο περιπτώσεις οι επιπτώσεις μπορεί να είναι οι ίδιες.

-Ως μέντορας, τι θέλετε να πείτε ως συμβουλή σε μια γυναίκα που θέλει να ξεκινήσει τη δική της μικρή επιχείρηση και δεν ξέρει από πού να ξεκινήσει;

Π.Θ: Αρχικά, θα της έλεγα «μπράβο», μετά θα της έλεγα «δεν είσαι μόνη». Η πλειοψηφία των ατόμων που σκέφτονται να ξεκινήσουν τη δική τους επιχείρηση δεν ξέρουν από πού να ξεκινήσουν. Και τι κάνουμε όταν δεν ξέρουμε κάτι; Εντάξει, δεν ξέρω τι κάνει όλος ο κόσμος, αλλά θα μοιραστώ τι κάνω εγώ. Όταν δεν ξέρω κάτι, ρωτάω.

Θα της έλεγα λοιπόν να βρει γυναίκες που το έχουν ήδη κάνει και να τους μιλήσει, να τις ρωτήσει, να περάσει χρόνο μαζί τους, Θα της έλεγα να γραφτεί οπωσδήποτε εδώ, ώστε να λαμβάνει τα νέα του Female Founders Hub, της κοινότητας γυναικών επιχειρηματιών από όλη την Ελλάδα, η οποία προσφέρει στα μέλη της ευκαιρίες επιμόρφωσης, ενδυνάμωσης και δικτύωσης, καθώς και δυνατότητες πρόσβασης σε χρηματοδότηση, mentoring και coaching. Και θα της έλεγα να σκεφτεί το γιατί της. Να καταγράψει σε ένα χαρτί γιατί θέλει να ξεκινήσει τη δική της επιχείρηση, ποιες επιθυμίες της θα ικανοποιήσει και ποιες ανάγκες της θα καλύψει. Και όταν έρχονται τα δύσκολα (που θα έρθουν πολλές φορές!) να ξαναγυρίζει σε αυτό το χαρτί.

– Ζούμε σε μια χώρα που δεν υπάρχει δίκτυο υποστήριξης για τις γυναίκες που θέλουν να ανοίξουν τα φτερά τους και να πάρουν το ρίσκο στο επιχειρείν;

Σ.Κ: Η έρευνα του Women On Top για το έμφυλο χάσμα στη χρηματοδότηση μάς έδειξε ότι σαφώς χρειάζεται το δίκτυο υποστήριξης της επιχειρηματικότητας να γίνει πιο ευαίσθητο ως προς το φύλο. Αυτό σημαίνει ότι ως κράτος, ως κοινωνία αλλά και ως μικρότερα οικοσυστήματα χρειάζεται να δώσουμε μεγαλύτερη έμφαση στην ενημέρωση των γυναικών για θέματα επιχειρηματικότητας, να εντάξουμε κριτήρια φύλου στους μηχανισμούς χρηματοδότησης, και να υποστηρίξουμε τους φορείς που ενισχύουν τη δικτύωση των γυναικών.

Παράλληλα, όμως, χρειάζεται να δουλέψουμε για την ανατροπή των στερεοτύπων που διαβρώνουν, πρώτα απ’ όλα, το προσωπικό δίκτυο υποστήριξης που μπορεί να έχει μια γυναίκα όταν επιχειρεί.

«Ακούμε πολλές γυναίκες που θέλουν να επιχειρήσουν να αποθαρρύνονται από γονείς, συντρόφους, ακόμα και παιδιά που τις θεωρούν μη κατάλληλες να γίνουν επιχειρηματίες και αυτό είναι ένα από τα βασικότερα πράγματα που πρέπει να αλλάξουν».

-Η νέα γενιά των Ελληνίδων πιστεύετε ή ξέρετε ότι θέλει να γίνει αφεντικό του εαυτού της ή προτιμά να μπει σε μια εταιρεία και σιγά σιγά να ανελιχθεί;

Π.Θ: Πρόσφατα δημοσιεύθηκε αυτή η έρευνα της οποίας ένα από τα βασικά συμπεράσματα ήταν ότι το 50% της Gen Z θέλουν να γίνουν επιχειρηματίες. Το δείγμα δεν ήταν από την Ελλάδα, αλλά σίγουρα δείχνει μια (σ)τάση. Δεν μπορώ να πω αν η νέα γενιά των Ελληνίδων θέλει να γίνει αφεντικό του εαυτού της ή να ανελιχθεί σε ένα εταιρικό περιβάλλον. Όμως πιστεύω ότι, όπου και αν εργάζεται, θα θέλει να το κάνει με ασφάλεια, σε ένα συμπεριληπτικό και ισότιμο προς όλες, όλους, όλα, περιβάλλον.