Κλειτοριδεκτομή: Μηδενική ανοχή στη βάναυση πατριαρχία

Ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων (ΑΓΓΟ) περιλαμβάνει όλες τις διαδικασίες μερικής ή ολικής αφαίρεσης των εξωτερικών γυναικείων γεννητικών οργάνων ή άλλο τραυματισμό τους για μη ιατρικούς λόγους. Η κλειτοριδεκτομή είναι μια μαρτυρική μορφή «σεξουαλικού ευνουχισμού» με την οποία η γυναίκα υποδηλώνει την απόλυτη υποταγή της μελλοντικό της σύζυγο. Πρόκειται για ένα μαρτυρικό έθιμο που απαντάται κυρίως στις μουσουλμανικές χώρες της Αφρικής, χωρίς, ωστόσο, να υπάρχει καμία αναφορά στο Κοράνι.

Μια μάστιγα που πλήττει και την Ευρώπη

Στην Ευρώπη, εκτιμάται ότι 600.000 γυναίκες ζουν με τις συνέπειες της κλειτοριδεκτομής. Κάθε χρόνο 180.000 κορίτσια και γυναίκες κινδυνεύουν να ακρωτηριαστούν, μόνο σε 13 ευρωπαϊκές χώρες με πληθυσμούς από τις παραπάνω περιοχές προέλευσης. Εξαιτίας της πανδημίας της COVID-19, υπολογίζεται ότι 2 εκατομμύρια κορίτσια επιπλέον από το αναμενόμενο κινδυνεύουν να έχουν υποστεί κλειτοριδεκτομή μέχρι το 2030.

Σύμφωνα με στοιχεία, περισσότερες από 200 εκατομμύρια γυναίκες παγκοσμίως έχουν υποστεί ακρωτηριασμό των γεννητικών τους οργάνων για μη ιατρικούς λόγους.

Στην Ευρώπη θεωρείται αδίκημα και διώκεται ποινικά. Ωστόσο, υπάρχουν στοιχεία που αναφέρουν πως γίνεται σε Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Γερμανία, Ισπανία, Φινλανδία, Γαλλία, Ιρλανδία, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Πορτογαλία, Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Παγκοσμίως, κυριαρχεί σε 30 χώρες. Στη Σομαλία ακρωτηριάζεται το 98% των κοριτσιών, στη Γουινέα το 97%, στο Τζιμπουτί το 93%, στη Σιέρα Λεόνε το 90%. Μόλις πρόσφατα στην Κένυα ποινικοποιήθηκε.

Η κλειτοριδεκτομή αναγνωρίζεται διεθνώς ως παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κοριτσιών και γυναικών. Αντανακλά τη βαθιά ριζωμένη ανισότητα μεταξύ των φύλων και αποτελεί μια ακραία μορφή διακρίσεων σε βάρος κοριτσιών και γυναικών. Αποτελεί παραβίαση των δικαιωμάτων των παιδιών. Η πρακτική παραβιάζει επίσης τα δικαιώματα ενός ατόμου στην υγεία και τη σωματική ακεραιότητα. Το δικαίωμα να είσαι απαλλαγμένος από βασανιστήρια και σκληρή μεταχείριση.  Το δικαίωμα στη ζωή, σε περιπτώσεις που η διαδικασία καταλήγει σε θάνατο.

Ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων ταξινομείται σε 4 βασικούς τύπους:

• Τύπος 1:

Πρόκειται για τη μερική ή ολική αφαίρεση της κλειτορίδας (το εξωτερικό και ορατό τμήμα της κλειτορίδας, το οποίο είναι ένα ευαίσθητο τμήμα των γυναικείων γεννητικών οργάνων) και/ή η προπήλαια/κλειτορίδα (η πτυχή του δέρματος που περιβάλλει την κλειτορίδα).

• Τύπος 2:

Πρόκειται για τη μερική ή ολική αφαίρεση της κλειτορίδας και των μικρών χειλέων (οι εσωτερικές πτυχές του αιδοίου), με ή χωρίς αφαίρεση των μεγάλων χειλέων (οι εξωτερικές πτυχές του δέρματος του αιδοίου).

• Τύπος 3:

Γνωστός και ως εμφύσηση, πρόκειται για τη στένωση του κολπικού ανοίγματος μέσω της δημιουργίας μιας στεγανοποίησης. Η σφράγιση σχηματίζεται με την κοπή και την επανατοποθέτηση των μικρών χειλέων ή των μεγάλων χειλέων, μερικές φορές μέσω ραφής, με ή χωρίς αφαίρεση της κλειτορίδας και της βαλάνου της κλειτορίδας.

• Τύπος 4:

Αυτό περιλαμβάνει όλες τις άλλες επιβλαβείς διαδικασίες για τα γυναικεία γεννητικά όργανα για μη ιατρικούς σκοπούς, π.χ. τρύπημα, τομή, ξύσιμο και καυτηρίαση της γεννητικής περιοχής.

Γιατί τόσος πόνος;

Η κλειτοριδεκτομή όπως και κάθε τύπος ακρωτηριασμού γυναικείων γεννητικών οργάνων, βλάπτει τα κορίτσια και τις γυναίκες με πολλούς τρόπους. Περιλαμβάνει την αφαίρεση και την καταστροφή του υγιούς και φυσιολογικού γυναικείου γεννητικού ιστού, παρεμβαίνοντας στις φυσικές λειτουργίες του γυναικείου σώματος.

Οι άμεσες επιπλοκές μπορεί να περιλαμβάνουν:

• έντονο πόνο
• αιμορραγία
• οίδημα των γεννητικών ιστών
• πυρετό
• λοιμώξεις (π.χ. τέτανος)
• ουροποιητικά προβλήματα
• προβλήματα επούλωσης πληγών
• τραυματισμό στον περιβάλλοντα γεννητικό ιστό
• αποπληξία
• θάνατο

Οι μακροχρόνιες επιπλοκές μπορεί να περιλαμβάνουν:

• ουροποιητικά προβλήματα (επώδυνη ούρηση, ουρολοιμώξεις).
• κολπικά προβλήματα (εκκρίσεις, κνησμός, βακτηριακή κολπίτιδα και άλλες λοιμώξεις).
• προβλήματα εμμήνου ρύσεως (επώδυνη έμμηνος ρύση, δυσκολία στη διέλευση του εμμηνορροϊκού αίματος κ.λπ.)
• ουλώδης ιστός και χηλοειδές
• σεξουαλικά προβλήματα (πόνος κατά τη σεξουαλική επαφή, μειωμένη ικανοποίηση κ.λπ.)
• αυξημένος κίνδυνος επιπλοκών του τοκετού (δύσκολος τοκετός, υπερβολική αιμορραγία, καισαρική τομή, ανάγκη ανάνηψης του μωρού κ.λπ.) και νεογνών θανάτων.
• ανάγκη για μεταγενέστερες χειρουργικές επεμβάσεις: Για παράδειγμα, η σφράγιση ή η στένωση του κολπικού ανοίγματος (Τύπος 3) μπορεί να οδηγήσει στην πρακτική της κοπής του σφραγισμένου κόλπου αργότερα για να επιτραπεί η σεξουαλική επαφή και ο τοκετός. Μερικές φορές ο ιστός των γεννητικών οργάνων ράβεται ξανά πολλές φορές, ακόμη και μετά τον τοκετό, επομένως η γυναίκα υποβάλλεται σε επαναλαμβανόμενες επεμβάσεις αυξάνοντας περαιτέρω τόσο τους άμεσους όσο και τους μακροπρόθεσμους κινδύνους.
• ψυχολογικά προβλήματα (κατάθλιψη, άγχος, διαταραχή μετατραυματικού στρες, χαμηλή αυτοεκτίμηση κ.λπ.)

Σύμφωνα με μελέτη του Παγκόσμιου Οργανσιμού Υγείας (ΠΟΥ) για το οικονομικό κόστος της θεραπείας των επιπλοκών που δημιουργούνται, διαπιστώθηκε ότι το τρέχον κόστος για 27 χώρες με διαθέσιμα δεδομένα, ανήλθε στα 1,4 δισεκατομμύρια δολάρια κατά τη διάρκεια ενός έτους (2018). Αυτό το ποσό αναμένεται να αυξηθεί στα 2,3 δισεκατομμύρια σε 30 χρόνια (2047) εάν ο επιπολασμός παραμείνει ο ίδιος. Πρακτικά αυτό αντιστοιχεί σε αύξηση ύψους 68%. Ωστόσο, εάν οι χώρες εγκαταλείψουν την πρακτική της κλειτοριδεκτομής, το κόστος αυτό θα μειωθεί κατά 60%, τα επόμενα 30 χρόνια.

Κλειτοριδεκτομή – Μια παγκόσμια ανοιχτή πληγή

Η κλειτοριδεκτομή δεν αφορά μόνο κάποιες άτυχες γυναίκες στην Αφρική. Η βάναυση πρακτική πραγματοποιείται κυρίως σε νεαρά κορίτσια μεταξύ της βρεφικής και εφηβικής ηλικίας, χωρίς να λείπουν και περιπτώσεις όπου ενήλικες γυναίκες ακρωτηριάζονται. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ από τις 30 χώρες όπου ο ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων ασκείται στις δυτικές, ανατολικές και βορειοανατολικές περιοχές της Αφρικής και σε ορισμένες χώρες της Μέσης Ανατολής και της Ασίας, περισσότερα από 200 εκατομμύρια κορίτσια και γυναίκες που ζουν σήμερα, έχουν υποβληθεί στην πρακτική αυτή. Την ίδια στιγμή περισσότερα από 3 εκατομμύρια κορίτσια εκτιμάται ότι κινδυνεύουν από ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων ετησίως.

Οι παράγοντες που συμβάλλουν στη διατήρηση μιας απάνθρωπης πρακτικής

Οι λόγοι για τους οποίους πραγματοποιείται η κλειτοριδεκτομή, ποικίλλουν από περιοχή σε περιοχή, καθώς περιλαμβάνουν ένα μείγμα κοινωνικοπολιτισμικών παραγόντων εντός των οικογενειών και των κοινοτήτων.

• Στις περισσότερες κοινωνίες, όπου ασκείται η κλειτοριδεκτομή  θεωρείται πολιτιστική παράδοση, η οποία χρησιμοποιείται συχνά ως επιχείρημα για τη συνέχισή του.
• Όπου ασκείται ως κοινωνικός κανόνας, η πίεση για συμμόρφωση, κοινωνική αποδοχή και ο φόβος της απόρριψης από την κοινότητα, είναι ισχυρά κίνητρα για τη διαιώνισή της.
• Η κλειτοριδεκτομή θεωρείται συχνά απαραίτητο μέρος της ανατροφής ενός κοριτσιού και ένας τρόπος προετοιμασίας του για την ενηλικίωση και το γάμο.
• Συχνά υποκινείται από πεποιθήσεις σχετικά με το τι θεωρείται αποδεκτή, σεξουαλική συμπεριφορά. Στοχεύει στη διασφάλιση της προγαμιαίας παρθενίας και της συζυγικής πίστης.
• Όπου πιστεύεται ότι αυξάνει τη δυνατότητα γάμου, είναι πιο πιθανό να πραγματοποιηθεί.
• Συνδέεται με πολιτιστικά ιδανικά της θηλυκότητας και της σεμνότητας, τα οποία περιλαμβάνουν την αντίληψη ότι τα κορίτσια είναι καθαρά και όμορφα μετά την αφαίρεση τμημάτων του σώματος που θεωρούνται ακάθαρτα, μη γυναικεία ή αρσενικά.
• Οι θρησκευτικοί ηγέτες παίρνουν διαφορετικές θέσεις. Κάποιοι την προωθούν, άλλοι την θεωρούν άσχετη με τη θρησκεία και άλλοι συμβάλλουν στην εξάλειψή της.
• Τοπικές δομές εξουσίας όπως ηγέτες κοινοτήτων, θρησκευτικοί ηγέτες, ακόμη και κάποιο ιατρικό προσωπικό μπορούν να συμβάλουν στην υποστήριξη της πρακτικής.

Η κλειτοριδεκτομή πρέπει να εξαλειφθεί

Το 2008, η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας ενέκρινε το ψήφισμα WHA61.16 σχετικά με την εξάλειψη του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων, τονίζοντας την ανάγκη για συντονισμένη δράση σε υγεία, εκπαίδευση, οικονομικά, δικαιοσύνη και γυναικεία δικαιώματα.

Οι προσπάθειες του ΠΟΥ επικεντρώνονται στα εξής:

• Ενίσχυση του τομέα υγείας:

Aνάπτυξη και εφαρμογή κατευθυντήριων γραμμών, εργαλείων, εκπαίδευσης και πολιτικής για να διασφαλιστεί ότι οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης μπορούν να παρέχουν ιατρική φροντίδα και συμβουλευτική σε κορίτσια και γυναίκες που ζουν με ακρωτηριασμό και να επικοινωνούν για την πρόληψη της πρακτικής.

• Δημιουργία αποδεικτικών στοιχείων:

Ενημέρωση γύρω από τις αιτίες, τις συνέπειες και το κόστος της πρακτικής, συμπεριλαμβανομένου του γιατί πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης πραγματοποιούν την πρακτική, πώς να την εγκαταλείψουν και πώς να φροντίσουν τις γυναίκες και τα κορίτσια, που έχουν υποστεί ακρωτηριασμό.

• Αύξηση της υπεράσπισης:

Ανάπτυξη δημοσιεύσεων και εργαλείων υπεράσπισης για διεθνείς, περιφερειακές και τοπικές προσπάθειες για τον τερματισμό της κλειτοριδεκτομής, συμπεριλαμβανομένων εργαλείων για χάραξη πολιτικής.

Excision

Το ντοκιμαντέρ «Excision» της ActionAid γυρίστηκε τον Ιανουάριο του 2013 σε μια από τις πιο φτωχές και απομακρυσμένες περιοχές της Κένυας, όπου οι Ποκότ κρατούν πιστά τις παραδόσεις τους και υποβάλουν τα 13χρονα κορίτσια τους σε ακρωτηριασμό των εξωτερικών γεννητικών τους οργάνων, για να «καθαρίσουν» και να ετοιμαστούν για γάμο. Η πρακτική του ακρωτηριασμού χάνεται στα βάθη του χρόνιου. Οι ίδιοι οι Ποκότ λένε ότι είναι τόσο παλιά όσο και οι ίδιοι. Τα κορίτσια πρέπει να φανούν γενναία, να μην κλάψουν, να μην φωνάξουν, να μην φανεί τίποτα στο πρόσωπό τους την ώρα που η γυναίκα, που εκτελεί και χρέη μαίας στην κοινότητα, τα κόβει με το ίδιο ακονισμένο δόρυ το ένα μετά το άλλο. Παρά το σκληρό θέμα του, το ντοκιμαντέρ δεν αφήνει τον θεατή χωρίς ελπίδα: τα βήματα που κάνουν οι γυναίκες αυτές και η δράση της ActionAid δείχνουν το δρόμο για έναν κόσμο με λιγότερο πόνο.

Bref – Μιλώντας ανοιχτά για την κλειτοριδεκτομή

Στην γαλλική αργκό, “bref” σημαίνει “φτάνει”, “αρκετά”. Είναι λέξη που χρησιμοποιείται για μία σύντομη παύση στον λόγο, πριν προχωρήσει κανείς σε κάποιο νέο επιχείρημα. Αυτός ήταν και ο στόχος του ντοκιμαντέρ της Χριστίνας Πιτούλη, που έγινε ως εργαλείο ευαισθητοποίησης για ομάδες γυναικών από την Αφρική στην Ισπανία και στη συνέχεια ταξίδεψε σε πάνω από 20 διεθνή φεστιβάλ και κέρδισε το βραβείο καλύτερης ταινίας για τα Δικαιώματα της γυναίκας στο φεστιβάλ της Μάλαγα, το δεύτερο μεγαλύτερο φεστιβάλ της Ισπανίας. Στην Ελλάδα έκανε πρεμιέρα στο Επίσημο Διαγωνιστικό Πρόγραμμα του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ενώ κέρδισε το βραβείο Καλύτερου Κοινωνικού Ντοκιμαντέρ στο φεστιβάλ Aegean Docs.