Όταν η Comăneci έβγαλε άχρηστους τους πίνακες των Ολυμπιακών Αγώνων

Της Νίκης Μπάκουλη

Δεν χρειάζεται να σου πω τι είναι το “ωμέγα”. Θα σου πω ότι προκύπτει από την ένωση του “ὦ” με το “μέγα” και ναι, υποδηλώνει το “μεγάλο, το τεράστιο, το σπουδαίο, το σημαντικό”, εν συγκρίσει με το… ταπεινό “όμικρον” -το μικρό “ο”. Στα αρχαία ελληνικά η προφορά τους διέφερε, με το “ω” να “παίρνει” διπλάσιο χρόνο. Πώς λες “ω, τι ωραία”; Έτσι.

Τώρα μπορείς να καταλάβεις γιατί η ελβετική εταιρία πολυτελών ωρολόγιον διάλεξε αυτό το γράμμα, για label, το 1903, οπότε από τα ακριβή ρολόγια τσέπης πέρασε στην επαναστατική κατασκευή σταθερών μονάδων για το σπίτι ή για εργοστάσια προκειμένου να ελέγχουν την παραγωγή. Η επιτυχία ήταν τέτοια που η Ολυμπιακή Επιτροπή τους προσέλαβε να κρατούν το χρόνο και τα σκορ των Αγώνων, το 1932. Έκτοτε δεν έχουν αφήσει τη δουλειά. Κατά καιρούς δε, ανανέωναν τα προϊόντα, ανάλογα με τις απαιτήσεις.

Πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Montreal, το 1976, η εταιρία ρώτησε τη ΔΟΕ αν θα ήταν χρήσιμο να αντικαταστήσουν τους παραδοσιακούς πίνακες που έδειχναν τις επιδόσεις και είχαν τρία ψηφία με άλλους που θα είχαν τέσσερα, στη νέα δουλειά που είχαν αναλάβει και αφορούσε την ενόργανη γυμναστική. Δηλαδή, να μπορεί να φτάνει η βαθμολογία στο τέλειο “10.00”.

“Μου είπαν ότι το “δεκάρι” δεν είναι υπαρκτό ενδεχόμενο, καθώς ουδείς το είχε πετύχει έως τότε, με την Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή να έχει καταλήξει στο ότι είναι κάτι το άπιαστο Έτσι, κρατήσαμε τα τρία ψηφία” εξήγησε ο Daniel Baumat στη Guardian, νυν διευθυντής της Swiss Timing, μέλος της Swatch Group, όπου ανήκει πια και η Omega. Τη δεύτερη ημέρα των Αγώνων αντιλήφθηκαν πως έπρεπε να φανούν πιο προνοητικοί. Ήταν όμως, αργά.

Την Κυριακή 18/7 έκανε την πρώτη της εμφάνιση σε Ολυμπιακούς Αγώνες, ενώπιον 18.000 φιλάθλων που ήταν στο γήπεδο, ένα 14χρονο κορίτσι από τη Ρουμανία. Το όνομα της ήταν Nadia Comăneci. Η εμφάνιση της στις ασύμμετρες ζυγούς ήταν αψεγάδιαστη. Όλοι οι κριτές συμφώνησαν πως δεν είχε γίνει το παραμικρό λάθος. Όλοι της έδωσαν από ένα δεκάρι. Ο Baumat ήταν στο γυμναστήριο και θυμάται να τον πλησιάζει η επικεφαλής της επιτροπής και να τον ρωτά “τι μπορούμε να κάνουμε;“. Εκείνος τους απάντησε ότι “δεν υπάρχει η δυνατότητα να εμφανίσουν το 10.00. Διαλέξτε μεταξύ του 1.00 ή του .100“. Διάλεξαν το πρώτο.

“Θυμάμαι κάθε λεπτομέρεια εκείνης της εμφάνισης. Ένιωσα “πεταλούδες” στο στομάχι μου και σκεφτόμουν “θέλω να γίνω η καλύτερη”. Δεν έχει σημασία πόσο καλά έχεις προετοιμαστεί. Πάντα μπορείς να κάνεις λάθος. Συγκεντρώθηκα, αλλά ένιωθα και διάφορα. Στο τέλος ήμουν ευτυχισμένη με όσα είχα κάνει. Σκέφτηκα πως θα μου δώσουν 9.9 και ξαφνικά άκουσα έναν τεράστιο θόρυβο, μέσα στο γήπεδο. Όταν γύρισα, είδα το 1.00 και… ένιωσα περίεργα. Μια συναθλήτρια μου, μου εξήγησε ότι ήταν 10! Ειλικρινά δεν κατάλαβα τι σήμαινε αυτό. Ήξερα πως είναι το μεγαλύτερο σκορ, αλλά δεν ήξερα ότι έχω γράψει ιστορία. Είχα μετά την εμφάνιση στο άλμα και δεν είχα χρόνο να το επεξεργαστώ“.

Μετά, είδε το 1.00 άλλες έξι φορές, με τη μικροσκοπική Ρουμάνα να αλλάζει τα δεδομένα στο άθλημα, αλλά και στον τρόπο που λειτουργούσε έως τότε το σύστημα της βαθμολογίας και να γίνεται σταρ! Να σου δώσω λίγο χρόνο να απολαύσεις όσα έκανε στις ασύμμετρες ζυγούς και στη δοκό.

Οι αυτόπτες μάρτυρες είχαν μείνει άναυδοι με αυτό που συντελούνταν μπροστά τους. Όλοι είχαν παρατηρήσει μια μικρή λεπτομέρεια: η Comăneci δεν έδειχνε να απολαμβάνει αυτό που έκανε. Η Guardian είχε γράψει λίγα χρόνια μετά πως “έμοιαζε να είναι σχεδόν απάνθρωπη μέσα στην ακρίβεια της“. Οι λόγοι έγιναν γνωστοί πολύ αργότερα.

Ο κύριος που βλέπεις στη φωτογραφία που ακολουθεί, με την Comăneci, λέγεται Béla Károlyi. Ήταν πρωταθλητής εφήβων στην πυγμαχία και μέλος της ρουμανικής ομάδας σφυροβολίας. Μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1956, όπου συμμετείχε στη σφυροβολία, σπούδασε φυσική αγωγή και εστίασε στην ενόργανη, προκειμένου να καταφέρει να πάρει το μάθημα -είχε εμφανείς αδυναμίες και “κοβόταν”. Το πείσμα του ήταν τέτοιο που ως τελειόφοιτος έγινε προπονητής της σχετικής εθνικής γυναικών, που είχε για αστέρι τη Márta. Παντρεύτηκαν το 1963 και δημιούργησαν σχολή, πριν τους καλέσει η κυβέρνηση να φτιάξουν την εθνική σχολή γυμναστών.

Η Márta ήταν εκείνη που εντόπισε την Comăneci, στα 6 της (το 1967) και ο Béla αυτός που την ανέλαβε στα 12. Έκτοτε, έκανε 8ωρες καθημερινές προπονήσεις, έξι ημέρες την εβδομάδα, πριν αρχίσουν οι διακρίσεις (παγκόσμια πρωταθλήτρια εφήβων, το 1974, πρωταθλήτρια Ευρώπης το 1975, χρυσό στο άλμα, στο American Coup του 1976 -όπου παρεμπιπτόντως διαγωνίσθηκε και ο Bart Conner, με τον οποίον είναι παντρεμένη η Ρουμάνα.

Το ντοκουμέντο που ακολουθεί είναι από την πρώτη τους συνάντηση, πριν τους Αγώνες στο Montreal. Είναι το πρώτο τους φιλί. Εκείνη ήταν 14. Εκείνος 18. Δεν ένιωσαν τίποτα. Το έκαναν για τους φωτογράφους. Το 1991 βρέθηκαν σε μια τηλεοπτική εκπομπή. Εκείνη είχε πάρει κιλά, έδειχνε να μη νοιάζεται για τον εαυτό της. Εκείνος αισθάνθηκε την ανάγκη να τη σώσει. “Φοβόμουν να πω ότι είχα πρόβλημα, αλλά ήλπιζα ότι θα εμφανιστεί κάποιος να με σώσει από όλα. Το περίεργο με εκείνον ήταν ότι δεν ζήτησε τίποτα σε αντάλλαγμα, προκειμένου να με βοηθήσει“, είχε ομολογήσει το 1996 στους New York Times, τρεις εβδομάδες πριν το γάμο τους, στο Δημαρχείο του Βουκουρεστίου, με 100.000 ανθρώπους να συγκεντρώνονται στους δρόμους για να της ευχηθούν. Φυσικά, είχαν μεσολαβήσει πάρα πολλά.

Οι μέθοδοι του Béla δεν ήταν ακριβώς ο θρίαμβος της σωστής διαπαιδαγώγησης. Όπως αποκάλυψε το 2008 η Emelie Eberle, η οποία πήγε στη σχολή του το 1976, σε ηλικία 12 χρόνων -και τώρα ζει στις ΗΠΑ ως Trudi Kollar “ήταν βάναυσος. Κανείς δεν είναι τέλειος. Προφανώς και κάναμε λάθη και εκείνος μας χτυπούσε παντού. Σε όλα τα σημεία του σώματος μας. Τα χέρια του ήταν τεράστια και ο πόνος απίστευτος”.

Το 2002 η Rodica Dunca, επίσης μαθήτρια του Ρουμάνου, δήλωσε ότι “υπήρχαν ημέρες που μας χτυπούσε μέχρι να τρέξει αίμα από τη μύτη μας. Δεν ήταν ακαδημία. Ήταν στρατόπεδο συγκέντρωσης, φυλακή. Η λέξη “σκληρός” δεν είναι σωστή, όταν μιλάμε για έναν τύπο τόσο τυχερό που δεν “πλήρωνε” για τους ξυλοδαρμούς του. Είχε ανθρώπους να μας συλλαμβάνουν, κάθε φορά που επιχειρούσαμε να φύγουμε. Ο ίδιος μας ενημέρωνε πως τις συνέπειες της επόμενης απόπειρας, θα τις πλήρωνε η οικογένεια μας. Επίσης, η πείνα ήταν ο αιώνιος εχθρός μας. Ωθούσαμε τους εαυτούς μας στα άκρα. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούσε για να μας κρατήσει μακριά από το φαγητό, θα μπορούσαν να μας είχαν σκοτώσει”.

Έδωσε και ένα παράδειγμα: “το 1979, πριν το Fort Worth World Championship, η Nadia είχε πάρει λίγα κιλά. Ήμασταν σε προετοιμασία,σ τη Γερμανία και ο χορογράφος μας, Géza Pozsár κοιμόταν στο δωμάτιο μας, όπως και ο Béla, μπροστά στην πόρτα της τουαλέτας. Όταν έπρεπε να τη χρησιμοποιήσουμε, το κάναμε με την πόρτα ανοιχτή, γιατί ήθελαν να μας παρακολουθούν, ώστε να είναι σίγουροι πως δεν θα πιούμε νερό. Το αυτό συνέβαινε και όταν κάναμε ντους. Είχαμε φτάσει στο σημείο να πίνουμε νερό από το θερμοσίφωνα, στα κρυφά. Δεν μας ένοιαζε αν θα αρρωστήσουμε. Τον φοβόμασταν πολύ. Η Nadia είχε κρυφτεί τρεις ημέρες σε μια τουαλέτα, γιατί τον φοβόταν“. Μια άλλη μέρα, ήπιε χλωρίνη. Εξήγησε πως δεν αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει. “Ήθελα να πιω μόνο λίγο νερό και στο ποτήρι είχε απορρυπαντικό“.

Ανήμερα των διοργανώσεων “τρώγαμε το πρωί μια φέτα σαλάμι, δυο καρύδια και ένα ποτήρι γάλα. Το απόγευμα τα ίδια, χωρίς τα καρύδια“. Έφαγε ποτέ μέχρι να αισθανθεί χορτασμένη; “Όσα χρόνια ήμουν αθλήτρια, αυτό συνέβη μόλις δυο φορές“. Αντιμετώπισε ποτέ σοβαρό πρόβλημα υγείας; “Πολλές φορές. Είχα κάταγμα στο πόδι και στον ώμο, μεταξύ άλλων. Όταν ξεκίνησε η περίοδος μου, με πήγαν στο γιατρό και μου έκανε ένεση. Για δυο χρόνια, δεν είχα τίποτα“.

Κάθε μέρα οι γυμνάστριες του Béla έπαιρναν 44 χάπια “τα οποία μας έβαζαν μέσα στο λαρύγγι. Το πρωί μας έδιναν 14, το μεσημέρι 20 και το βράδυ 10. Δεν ξέρω τι ήταν. Αυτό που ξέρω είναι πως όταν σταμάτησα τη γυμναστική, είχα πολλά προβλήματα. Το πρώτο ήταν ότι είχα εθιστεί“.

Όταν το ζεύγος Károlyi αυτομόλησε στις ΗΠΑ “ήμουν τόσο ευτυχισμένη για την απελευθέρωση μου! Δεν θα ξεχάσω ποτέ τα χαστούκια στο πρόσωπο και το ξύλο που μου έριχνε” ενημέρωσε η Ecaterina Szabo, με τον Pozsár που έφυγε μαζί με το ζευγάρι από τη Ρουμανία, ομολόγησε ότι “είδα όλη την κακοποίηση και την κακομεταχείριση“. Μέχρι και ο διάδοχος του Béla στην εθνική Ρουμανίας, Adrian Goreac κατέθεσε στοιχεία για τον απαράδεκτο τρόπο που διαχειριζόταν τις αθλήτριες ο προκάτοχος του, αλλά και “τον τρόπο που περιόριζε την πρόσβαση άλλων γυμναστών στις εθνικές, διότι ήθελε να ‘χει τον πλήρη έλεγχο. Διάλεγε μέχρι και τους άνδρες ασφαλείας που ακολουθούσαν τις αποστολές μας”.

Υπό τις οδηγίες του Goreac η ομάδα άνθησε. Από τα 0 μετάλλια, στο Παγκόσμιο του 1981 που διεξήχθη στη Ρωσία, έφτασε στο σημείο να μείνει στην ιστορία ως “η χρυσή γενιά των Ρουμάνων γυμναστών”. “Δεν ξέρω αν πέτυχα ή όχι. Ξέρω ότι τα κορίτσια μου ήταν πολύ λιγότερο βασανισμένα από τη Nadia. Ο Béla ήταν πολύ σκληρός, δικτάτορας. Δεν ήταν ειδικός επί του αθλήματος, αλλά είχε απίστευτο κίνητρο, ήταν πολύ εργατικός. Έμεινε ως επιτυχημένος λόγω μιας εξαίρεσης: της Nadia“… ενώ βοήθησε και η φιλία του με τον γαμπρό του Nicolae Ceausescu.

Ο Goreac πρόσθεσε ότι “μετά το Montreal όλες οι χώρες ήθελαν την Comăneci στις διοργανώσεις τους και έδιναν πολλά λεφτά, 20.000 δολ. και 30.000 δολ. για μια εμφάνιση -που φυσικά έπαιρνε το καθεστώς. Εκείνος “ψήλωσε”. Όποιος διαφωνούσε μαζί του, του έλεγε “έλα να κάνεις εσύ τη δουλειά μου“. Μετά έβαζε βενζίνη στη Mercedes του και έστελνε το λογαριασμό στην κυβέρνηση. Μόλις αντιλήφθηκε πως τελειώνει η ολιγαρχία του, αυτομόλησε, με μια βαλίτσα γεμάτη λεφτά“. Την Πρωταπριλιά του 1981 το ζεύγος Károlyi δεν ακολούθησε την ομάδα, στο ταξίδι της επιστροφής στη Ρουμανία. “Εμείς κάναμε πάρτι στο αεροπλάνο” θυμάται η Szabo. Το 1990 ο Goreac είχε μια διαμάχη με την ομοσπονδία και έφυγε από τη χώρα. Έκτοτε ζει στη Γαλλία.

“Αυτοί οι άνθρωποι είναι σκουπίδια”

Τι είχε όμως, να πει ο Béla για όσα του καταλόγισαν, ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω έκανε σχολή και στην Αμερική (η ομοσπονδία συμφώνησε στις 25/7 να αγοράσει το προπονητήριο που δημιούργησε στο Huntsville του Texas) και ανέλαβε την εθνική, με τις Mary Lou Retton, Phoebe Bills, Julianne McNamara, Chelle Stack και Brandy Johnson να φορούν μετάλλια; “Αγνοώ ό,τι και αν ακούγεται για εμένα. Δεν θα τους κάνω καν τη χάρη να σχολιάσω. Αυτοί οι άνθρωποι είναι σκουπίδια”. Γλυκούλης;

Ας γυρίσουμε όμως, στην Comăneci που μετά το Montreal, ο πλανήτης την είδε ξανά στους Αγώνες της Μόσχας τέσσερα χρόνια αργότερα. Είχε αλλάξει. Δεν ήταν πια κοριτσάκι. Ήταν γυναίκα. Ο Frank Keating είχε γράψει στη Guardian πως “έχει πάρει κιλά, έχει ψηλώσει, δεν είναι πια το… μικρό γρανάζι που στροβιλίζεται με άνεση. Είναι μια σκοτεινή, απειλητική, συγκεντρωμένη 18χρονη που φορά σουτιέν και ξυρίζει τις μασχάλες της” και προκάλεσε την οργή των αναγνωστών που αναρωτιόνταν τι σχέση έχουν τα εσώρουχα της και η προσωπική υγιεινή, με τον αθλητισμό. Κέρδισε άλλα δυο χρυσά και το 1981 αποφάσισε να αποσυρθεί. Για την ακρίβεια, εξαφανίστηκε.

Η μητέρα της Nadia είχε αποκαλύψει πως ο γιος του δικτάτορα, Nicu είχε βιάσει την κόρη της όταν ήταν 17. Εκείνη το αρνήθηκε. “Δούλευα μαζί του. Ήμουν δασκάλα στο ίδρυμα που ήταν πρόεδρος. Είχα φίλους. Όχι αυτόν“. Πρόσθεσε πως “η ζωή μου άλλαξε άρδην μετά την αυτομόληση του Béla. Δεν μου επέτρεπαν να φύγω από τη χώρα. Ένιωθα οργή. Ήθελα να είμαι ελεύθερη, να έχω ευκαιρίες, το χώρο μου. Αισθάνθηκα σαν φυλακισμένη. Στην πραγματικότητα, ήμουν πάντα φυλακισμένη“. Τον Νοέμβριο του 1989, λίγο πριν την επανάσταση, αυτομόλησε και η ίδια. Αν ήξερε πως θα γίνει επανάσταση “ενδεχομένως να μην είχα πάει πουθενά“.

Στις 26 Νοεμβρίου επιβιβάστηκε από το σπίτι της, στο Βουκουρέστι, σε ενοικιαζόμενο αυτοκίνητο μαζί με τον Konstantin Panait και άλλους έξι γυμναστές, με προορισμό πόλη κοντά στα σύνορα με την Ουγγαρία. Ο Panait οργάνωσε την απόδραση της και την κάλεσε να μείνει στο σπίτι του, μαζί με τη γυναίκα του και τα τέσσερα παιδιά τους, στη Florida.

Πίσω στο ταξίδι για την ελευθερία, οι αθλητές αποβιβάστηκαν από το όχημα 10 μίλια μακριά από τα σύνορα, τα μεσάνυχτα και άρχισαν να περπατούν προς την ελευθερία, μέσα στο σκοτάδι και σε λασπώδεις χωματόδρομους. “Δεν θέλαμε καν να σκεφτούμε τι θα γινόταν, αν μας συνελάμβαναν. Δεν αποχαιρέτησα τους γονείς μου. Ενημέρωσα τον αδελφό μου, που είναι ο καλύτερος φίλος μου. Είχα ενδοιασμούς και εκείνος τους εξαφάνισε“. Οι Ούγγροι της έδωσαν τριήμερη άδεια παραμονής, αφότου τους εξήγησε ότι “στη χώρα μου δεν με αφήνουν να δουλέψω ή να ταξιδέψω” και ζήτησε πολιτικό άσυλο. Κατευθύνθηκε προς την Αυστρία “όπου πήγα στην αμερικανική πρεσβεία και μου έκλεισαν πτήση για τη Νέα Υόρκη. Πίστευα πως δεν θα ξαναδώ την οικογένεια μου“.

Ο Panait αποδείχθηκε διακινητής που την κρατούσε όμηρο, για ένα χρόνο. Έκανε τον μάνατζερ της. Πήγαινε παντού μαζί της. Έλεγε σε όλους πως ήταν εραστές. Της έπαιρνε τα χρήματα που κέρδιζε από τις εμφανίσεις της, ποσό που έφτασε τα 150.000 δολάρια. “Τον φοβόμουν“, είπε η ίδια, “δεν ένιωσα ποτέ άνετα, πως έχω βρει το νέο μου σπίτι. Στην πατρίδα μου, με έλεγαν “προδότη”. Σκεφτόμουν πως είναι κάτι που δεν θα κρατήσει για πάντα“.

Ο Béla τη βοήθησε να απελευθερωθεί (“ανησύχησε όταν ζήτησε από τον Panait να συναντηθούμε και εκείνος αρνήθηκε το αίτημα. Δεν ήθελε να έχω κάποιον κοντά μου. Μου έλεγε πως αν δεν έκανα ό,τι ήθελε, θα με έστελνε πίσω στη Ρουμανία“) και έτσι βρέθηκε στο Montreal. Μετά, εμφανίστηκε στη ζωή της ο Bart και το 1994 κατάφερε να γυρίσει στη χώρα της, να ξαναδεί την οικογένεια της και μετά να αποκτήσει τη δική της.