Παγκόσμια Ημέρα Τέχνης: 10 σπουδαίες γυναίκες ζωγράφοι που πρέπει να γνωρίζεις

Η ιστορία της τέχνης, λοιπόν, είναι γεμάτη με ονόματα σπουδαίων ανδρών –Leonardo da Vinci, Vincent Van Gogh, Pablo Picasso. Τι γίνεται με τις γυναίκες που παρήγαγαν έργο στη σκιά των ανδρών συναδέλφων τους; Που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της εικαστικής ιστορίας του κόσμου, αλλά η συνεισφορά τους δεν εκτιμήθηκε ποτέ λόγω του φύλου τους και της κοινωνικής τους θέσης; Δυστυχώς πολλές από αυτές και το σπουδαίο έργο τους θα παραμείνουν άγνωστα δεδομένα σε εμάς. Άλλες, όμως, έχουν καταφέρει να εξασφαλίσουν μια θέση στον χάρτη της τέχνης, χάρη σε οργανισμούς, ιδρύματα τέχνης, ιστορικούς, κριτικούς και θεωρητικούς τέχνης που παλεύουν για να διασφαλίσουν ότι η γυναικεία συνεισφορά στην τέχνη δεν θα μείνει εκτός βιβλίων. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Τέχνης, το LadyLike τιμά 10 σπουδαίες γυναίκες ζωγράφους που έβαλαν τη δική τους υπογραφή στο καλλιτεχνικό στερέωμα με όπλο τα πινέλα τους.

Παγκόσμια Ημέρα Τέχνης: 10 σπουδαίες γυναίκες ζωγράφοι που πρέπει να γνωρίζεις

Sofonisba Anguissola (1532-1625)

Γεννημένη σε μια σχετικά φτωχή οικογένεια ευγενών στην Κρεμόνα της Ιταλίας, η ζωγράφος Sofonisba Anguissola έδρασε κατά τη διάρκεια της ιταλικής Αναγέννησης. Ο πατέρας της ήταν αυτός που φρόντισε ώστε η ίδια και οι αδερφές της να έχουν μια ολοκληρωμένη εκπαίδευση με επίκεντρο τις καλές τέχνες. Αυτό περιελάμβανε μαθητεία δίπλα σε επιφανείς ντόπιους ζωγράφους. Μέχρι τότε, οι γυναίκες μαθήτευαν μόνο αν κάποιο μέλος της οικογένειας είχε εργαστήριο. Το ταλέντο της Anguissola δεν πέρασε απαρατήρητο από τον Michelangelo, από τον οποίο στη συνέχεια έλαβε μια άτυπη, καλλιτεχνική καθοδήγηση σε ρόλο μέντορα.

Αν και ως γυναίκα καλλιτέχνης δεν της επιτράπηκε να σπουδάσει ανατομία ή να εξασκηθεί στο ελεύθερο σχέδιο, κατάφερε να χαράξει μια αξιοσημείωτη πορεία στην τέχνη. Μεγάλο μέρος της επιτυχίας της οφείλονταν στο γεγονός πως εργαζόταν ως ζωγράφος στην αυλή του βασιλιά Φιλίππου Β’ της Ισπανίας. Σε ηλικία μόλις 14 ετών, ήταν ήδη επαγγελματίας ζωγράφος, εξειδικευμένη στα πορτραίτα ευγενών στις αυλές.

Artemisia Gentileschi (1593-1653)

Ως κόρη ενός καταξιωμένου ζωγράφου, η Ιταλίδα Artemisia Gentileschi είχε πρόσβαση στον κόσμο της τέχνης από νεαρή ηλικία. Από μικρή σύχναζε στο εργαστήριο του πατέρα της, ο οποίος την υποστήριξε αντιλαμβανόμενος το ταλέντο της. Η ίδια δεν άφησε το φύλο της, να καθορίσει το μέλλον της και πλέον θεωρείται μία από τις καλύτερες ζωγράφους επί εποχής Μπαρόκ. Ήταν η πρώτη γυναίκα που έγινε δεκτή στη διάσημη Ακαδημία Καλών Τεχνών της Φλωρεντίας. 

Η καλλιτεχνική κληρονομιά της περιλαμβάνει ρεαλιστικές απεικονίσεις της γυναικείας μορφής, μεγάλης κλίμακας βιβλικούς πίνακες και πίνακες με θέμα τη μυθολογία. Τα έργα της διακρίνονται, επίσης, για το βάθος των χρωμάτων και τις εντυπωσιακές φωτοσκιάσεις.

Mary Cassatt (1844-1926)

Μία από τις 3 γυναίκες καλλιτέχνες γενικότερα και η μόνη γυναίκα καλλιτέχνης με καταγωγή από τις ΗΠΑ, που συνδέθηκε επίσημα με το κίνημα του ιμπρεσιονισμού. Δεν δίστασε να ασκήσει κριτική στο επίσημο σύστημα τέχνης, το οποίο ανάγκαζε τις γυναίκες καλλιτέχνιδες να φλερτάρουν ή να αναπτύσσουν σχέσεις με διακεκριμένους άνδρες συναδέλφους τους για να προχωρήσουν.

Η Cassatt πίστευε ακράδαντα ότι η ζωγραφική έπρεπε να αντικατοπτρίζει τη σύγχρονη ζωή. Η σύγχρονη γυναίκα που η ζωγράφος φανταζόταν, σε μια εποχή που οι γυναίκες καταπιέζονταν πολύ περισσότερο από ότι σήμερα, αποδίδεται με εξαιρετική δεξιοτεχνία στον πίνακα In the Loge (1878). Πρόκειται για το πρώτο ιμπρεσιονιστικό έργο που εξέθεσε η καλλιτέχνιδα στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι περισσότεροι άντρες καλλιτέχνες απεικόνιζαν γυναίκες στις κερκίδες και τους εξώστες των θεάτρων ως παθητικά αντικείμενα, ως αντικείμενα επίδειξης. Σε αυτό το έργο, η γυναίκα της Cassatt αποβάλλει από πάνω της τον παθητικό ρόλο που της έχει αποδοθεί, κοιτώντας επιδεικτικά στη σκηνή του θεάτρου με κιάλια. Ωστόσο, το ανδρικό βλέμμα (male gaze) είναι παρόν. Στο βάθος, ένας γκριζομάλλης θεατής παρακολουθεί τις κινήσεις της με τα δικά του κιάλια. Σε όλη της τη ζωή η Cassatt υποστήριξε την ισότητα των γυναικών, ενώ μεταξύ άλλων, είχε λάβει μέρος σε μια έκθεση για την υποστήριξη του δικαιώματος ψήφου των γυναικών.

Hilma af Klint (1862-1944)

Πριν το μουσείο Guggenheim αναλάβει την πρώτη μεγάλη ατομική έκθεση (Hilma af Klint: Paintings for the Future) στις Ηνωμένες Πολιτείες (2018-2019) αφιερωμένη στην καλλιτέχνιδα Hilma af Klint ήταν άγνωστη στον καλλιτεχνικό κόσμο. Η έκθεση περιλάμβανε 165 έργα τέχνης της ζωγράφου και ουσιαστικά ήταν αυτή που λειτούργησε ως είσοδος στον κύκλο των πρωτοπόρων καλλιτεχνών της αφηρημένης τέχνης (στην πλειοψηφία τους άνδρες καλλιτέχνες).

Τα πρώτα αφηρημένα έργα της ολοκληρώθηκαν χρόνια πριν από αυτά των Wassily Kandinsky, Kazimir Malevich και Piet Mondrian που θεωρούνται πρωτοπόροι της αφηρημένης τέχνης. Μέχρι και σήμερα, η εν λόγω έκθεση του Guggenheim θωρείται η μεγαλύτερη σε επισκεψιμότητα έκθεσή του.

Γεννημένη στην Στοκχόλμη, η Hilma af Klint παρακολούθησε μαθήματα στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών (Royal Academy of Fine Arts) της πόλης. Αποφοίτησε το 1887 και έγινε περισσότερο γνωστή για το παραστατικό έργο της. Υπηρέτησε ως γραμματέας της Ένωσης Σουηδών Γυναικών Καλλιτεχνών (Association of Swedish Women Artists).

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο πνευματισμός και ο θεοσοφισμός κέρδιζαν έδαφος, με τον κόσμο να αναζητά ένα καταφύγιο μεταξύ της θρησκεία και των τότε επιστημονικών εξελίξεων. Τα δεδομένα αυτή την οδήγησαν στη δημιουργία μιας μεγάλης ομάδας μη παραστατικών και αφηρημένων έργων. The Paintings for the Temple, η ονομασία τους.

Πρόκειται για 193 πίνακες ζωγραφικής που δημιουργήθηκαν μεταξύ του 1906 και του 1915 και διερεύνησαν μια δυαδική φύση της δημιουργίας, της εξέλιξης και του σύμπαντος. Προοριζόμενη να εγκατασταθούν σε έναν ναό, η Hilma af Klint έδωσε εντολή να μην εκτεθούν τα έργα παρά μόνο 20 χρόνια μετά τον θάνατό της. Αυτοί οι πίνακες, μαζί με μερικά από τα προηγούμενα έργα της, συμπλήρωσαν το παζλ της έκθεσης του Guggenheim που εκτόξευσε τη φήμη της.

Georgia O’ Keefe (1887-1986)

Μεγάλη μορφή του αμερικανικού μοντερνισμού. «Μητέρα του αμερικανικού μοντερνισμού». Έργο αποστασιοποιημένο από τα μεγάλα καλλιτεχνικά κινήματα με κεντρικό θέμα τα τοπία και τα λουλούδια, που συχνά μεταφράζονταν ως μεταφορικές αναπαραστάσεις γυναικείων γεννητικών οργάνων. Πηγή έμπνευσης η έρημος. Τα μέρη που ζούσε και επισκεπτόταν. Η Georgia O’Keeffe θεωρείται μια από τις διασημότερες γυναίκες καλλιτέχνες στην ιστορία της τέχνης, παρόλο που σε όλη της τη ζωή δεν δεχόταν να πάρει μέρος σε εκθέσεις τέχνης αποκλειστικά για γυναίκες, επιθυμώντας να οριστεί απλώς ως καλλιτέχνης, απαλλαγμένη από το φύλο.

Tamara de Lempicka (1898-1980)

Τα εξαιρετικά στυλιζαρισμένα πορτρέτα και το γυμνό της Πολωνής ζωγράφου, Tamara de Lempicka, ανήκουν στην εποχή Art Deco. Το μεγαλύτερο μέρος της καριέρας της το πέρασε στη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου το έργο της ευνοήθηκε από τον αριστοκρατικό κύκλο. Ένας από τους διασημότερους πίνακές της, είναι το Self-Portrait in the Green Bugatti που δημιουργήθηκε για εξώφυλλο γερμανικού περιοδικού μόδας.

Η φήμη της De Lempicka διήρκησε μέχρι το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος γύρω από την τέχνη της συνέβη παράλληλα με την επάνοδο της ζήτησης της Art Deco τη δεκαετία του ’60. Το στιλ της είναι αναγνωρίσιμο και εξαιρετικά δημοφιλές μεταξύ των θαυμαστών του καλλιτεχνικού κινήματος. Η Madonna είναι γνωστή συλλέκτης των έργων της.

Frida Kahlo (1907-1954)

Πρόκειται για την πιο γνωστή και καταξιωμένη ζωγράφο του 20ου αιώνα. Οι ωμές, γλαφυρές, αναπαραστατικές και άμεσες αυτοπροσωπογραφίες της Frida Kahlo αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του συνολικού της έργου. Στόχος της ήταν να «πνίξει» τον πόνο της και τα πάθη της δικής της ζωής, μέσα από τον κόσμο της ζωγραφικής.

Ωστόσο, πολλά από τα έργα της, ξέφυγαν από τη σφαίρα του προσωπικού και μεταφράστηκαν από το γυναικείο φεμινιστικό κίνημα που αναδύθηκε μεταξύ του 1960 και 1970 σε ένα γενικότερο πλαίσιο. Προσέφεραν πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη και διάδοση θεωριών και μηνυμάτων για την επίτευξη των στόχων του κινήματος. Η Frida Kahlo, λοιπόν, «μίλησε» μέσα από τα έργα της για την αποτυχία της να γίνει μητέρα, το πένθος της αποβολής, τον πόνο του πληγωμένου, καταβεβλημένου και κατακερματισμένου γυναικείου σώματός της. Η εμφανής τριχοφυΐα στα πορτρέτα της έγινε επίσης θέμα συζήτησης και χρησιμοποιήθηκε ως μέσο απενοχοποίησης της γυναικείας τριχοφυΐας στο σήμερα.

Ένα τραγικό ατύχημα που είχε στο τραμ στην εφηβεία της καθώς η ταραχώδης σχέση της με τον σύζυγό της Diego Rivera επισκιάζουν μερικές φορές την ιδιότητά της ως ζωγράφου, ώστοσο το ταλέντο της είναι αδιαμφισβήτητο. Δεν ήταν λίγες οι φορές που ετεροπροσδιοριζόταν. Συχνά αναφέρονταν ως «σύζυγος του Diego Rivera».

Joan Mitchell (1925-1992)

Μπορεί στην εποχή της να μην είχε την ίδια θέση με τον Pollock, τον Willem de Kooning και τον Mark Rothko‎‎, ωστόσο στις μέρες μας η Joan Mitchell είναι η πιο αναγνωρίσιμη προσωπικότητα των Αμερικανών εξπρεσιονιστών, με το τολμηρό και πρωτοποριακό στιλ των έργων της να λαμβάνει μεγάλη φήμη. Τα έργα της, μεγάλης κλίμακας με τολμηρά, ζωηρά χρώματα και εκφραστικές πινελιές, κρύβουν λεπτές αποχρώσεις και αποκαλύπτουν τη σχέση της ίδιας της δημιουργού με τη ζωγραφική.

Τα έργα της Mitchell, πληθωρικά και γεμάτα ενέργεια, ήσυχα και πιο μελαγχολικά, περιγράφουν τα ταξίδια και τη διαδρομή της στη ζωή, στη Μεσόγειο και την τέχνη.

Helen Frankenthaler (1928-2011)

Ο πρωτοποριακός πίνακας Mountains and Sea (1952) της Helen Frankenthaler έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη μετάβαση από τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό στις επίπεδες, στοχαστικές μορφές της έγχρωμης ζωγραφικής (Color Field). Ως γυναίκα καλλιτέχνιδα του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, η Frankenthaler έκανε τη δική της, μοναδική καλλιτεχνική φωνή να ακουστεί, «ταράσσοντας» τα νερά του ανδροκρατούμενου κινήματος.

Judy Chicago (1939-)

Αμερικανίδα φεμινίστρια, καλλιτέχνιδα, καθηγήτρια και συγγραφέας, η Judy Chicago αποτελεί σπουδαία μορφή της φεμινιστικής τέχνης και απέδωσε τον δικό της φόρο τιμής σε καλλιτέχνιδες που η ιστορία της τέχνης επέλεξε να παραλείψει.

Το The Dinner Party (1974-1979) αποτελεί το πιο γνωστό της έργο -και ένα από τα σημαντικότερα στη σφαίρα της φεμινιστικής τέχνης. Δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια μιας κομβικής περιόδου, τη δεκαετία του ’70 που οι γυναίκες καλλιτέχνιδες εναντιώθηκαν κατά της πατριαρχίας. Πρόκειται για μια εμβληματική εγκατάσταση που αποτελείται από ένα τραπέζι σε σχήμα ισοσκελούς τριγώνου στρωμένο για δείπνο στο οποίο υπάρχουν 39 σερβίτσια σε σχήμα αιδοίου. Το καθένα με το όνομα μιας σημαντικής μυθολογικής ή ιστορικής γυναίκας. Τη δεδομένη στιγμή στεγάζεται στο Sackler Center στο Μουσείο του Brooklyn.