Τα 7 «αόρατα» προειδοποιητικά σημάδια που προδίδουν έναν βίαιο σύντροφο

Χρόνια τώρα μάχεται για την πρόληψη της βίας κατά των γυναικών με δράσεις, παρεμβάσεις, συνηγορίες, έρευνα και έμπρακτη στήριξη. Έχει εκπαιδεύσει επαγγελματίες στο να ανιχνεύουν, να αξιολογούν και να τεκμηριώνουν περιστατικά σε δομές του ελληνικού συστήματος υγείας. Το 2013, μαζί με μερικούς ακόμα έμπειρους συναδέλφους της εξέδωσε το πολύτιμο για όλες τις γυναίκες Οδηγό Απόδρασης Από Μία Βίαιη Σχέση.

«Από την προηγούμενη εμπειρία μας σε ευρωπαϊκά προγράμματα κατά της βίας μαζί με τους συνεργάτες μου στο Δίκτυο εντοπίσαμε κενό στην εκπαίδευση των επαγγελματιών», δηλώνει στο LadyLike η Κική Πετρουλάκη. Παράλληλα, το ερώτημα στο οποίο κλήθηκαν να απαντήσουν ήταν, πώς θα άλλαζαν όλες αυτές τις στερεοτυπικές αντιλήψεις που δημιουργούν ανισότιμη σχέση μεταξύ αγοριών και κοριτσιών από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής τους.

Οι προειδοποιητικές ενδείξεις ενός κακοποιητικού συντρόφου είναι αποτέλεσμα επαναληψιμότητας σε διεθνές επίπεδο

«Όποια/ος εργάζεται στο πεδίο πρόληψης και εξάλειψης της έμφυλης βίας τα βλέπει αυτά τα σημάδια, τα αναγνωρίζει. Έχουν διατυπωθεί και διεθνώς. Είναι ενδείξεις που προκαλούν αρκετές ενοχές στις γυναίκες, που τις καθυστερούν να φύγουν συναισθηματικά από μια σχέση με βίαιο σύντροφο». Μην βιαστείς να πάρεις απόσταση και μην σκεφτείς στο παραμικρό ότι αυτό το θέμα δεν σε αφορά.

«Δεν έχουμε μάθει στα παιδιά μας να διακρίνουν πότε είναι αγάπη και πότε έλεγχος».

«Τα κορίτσια μας δεν αναγνωρίζουν τα σημάδια που προδίδουν έναν βίαιο σύντροφο γιατί δεν τα έχουμε εκπαιδεύσει γι’ αυτό», τονίζει η Κική Πετρουλάκη. Για παράδειγμα, πόσες από εμάς κρίνουμε καχύποπτα μια σχέση που δείχνει άψογη; Κι όμως, το μοτίβο της τέλειας σχέσης που στηρίζεται στο «είμαστε πλασμένοι ο ένας για τον άλλον» είναι μια συνθήκη που εγκλωβίζει πολύ γρήγορα.

Σύμφωνα με την πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Βίας, ένας κακοποιητικός σύντροφος αρχικά εκδηλώνεται με τις παρακάτω συμπεριφορές, που εμφανίζονται ακόμα και πολύ πριν από τη σωματική βία. Όλα ξεκινούν με ψυχολογική/λεκτική βία και έλεγχο:

Σημάδι #1 Η γρήγορη και πιεστική δέσμευση

Το πρώτο καμπανάκι κινδύνου για έναν βίαιο σύντροφο είναι η γρήγορη και πιεστική δέσμευση, μια εντελώς πρόωρη επιθυμία για συγκατοίκηση, γάμο και δημιουργία οικογένειας. «Ο σύντροφος εκφράζεται με ακραίες εκδηλώσεις αγάπης και λατρείας, χωρίς καλά καλά οι δυο τους να έχουν γνωριστεί. Αυτό προκαλεί στα νεαρότερα κορίτσια ανάμεικτα συναισθήματα. Από τη μία, επικρατεί η πρωτόγνωρη εμπειρία (“αυτός είναι ο άνθρωπός μου”) και από την άλλη ένα αίσθημα ενοχής, αφού πιθανότατα η γυναίκα δεν νιώθει το ίδιο με τον σύντροφό της».

Σκέψου ακραίες εκδηλώσεις διεκδίκησης που σε κάνουν να αισθάνεσαι μοναδική. «Ο σύντροφος, για παράδειγμα, θα γεμίσει ένα δωμάτιο με τριαντάφυλλα, θα σε αιφνιδιάσει με μια αναπάντεχη “έκπληξη” μόνο και μόνο για να σου δώσει ένα φιλί. Εσύ μπορείς να νιώθεις πολύ τυχερή που αυτός ο άνθρωπος σε λατρεύει τόσο. Στην πραγματικότητα όμως υφίστασαι πίεση».

Σημάδι  #2 Η υπερβολική ζήλια και έλεγχος

Η ζήλια είναι συναίσθημα και ο έλεγχος συμπεριφορά. Όμως, όπως επισημαίνει η Κική Πετρουλάκη φυσιολογικό δεν είναι να ζηλεύουμε συνέχεια, χωρίς να υπάρχει λόγος. «Αυτό που κάνει την υγιή σχέση να διαφέρει από την τοξική, είναι ο τρόπος με τον οποίο εξωτερικεύεται η ζήλια. Η λέξη κλειδί εδώ είναι το “υπερβολική” που υποδηλώνει παράλογες και υπερβολικές εκδηλώσεις ζήλιας και ελέγχου. Μια συμπεριφορά όπου εμείς οι δύο είμαστε το σύμπαν, αυτοκόλλητοι και στον ελάχιστο χρόνο που δεν είμαστε μαζί η παρουσία αναπληρώνεται με ασταμάτητα μηνύματα, τηλέφωνα και ξαφνικές εμφανίσεις. Αν το ερμηνεύσεις ως νοιάξιμο και απόλυτη αγάπη κι όχι ως έλεγχο, έχεις αρχίσει να εγκλωβίζεσαι και κάπου εκεί ξεκινάει και η κοινωνική απομόνωση».

«Τι ανάγκη έχεις να δεις τις φίλες σου;/ Ναι, θα πάμε στους γονείς σου αλλά πάμε πρώτα τα 2 μας ένα ταξίδι».

Η εξέλιξη και κλιμάκωση αυτής της συμπεριφοράς είναι οι παράλογες υποψίες. «Όταν πλέον δεν τον ενδιαφέρει τον δράστη αν φαίνεται βίαιος, την κατηγορεί για απιστία, χωρίς να έχει συμβεί τίποτα». Στα πρώιμα στάδια προσπαθεί να δικαιολογηθεί και ζητάει συγγνώμη όταν ξεφεύγει και εκεί εμπλέκεται και ένας συναισθηματικός εκβιασμός:

«”Σε λατρεύω τόσο πολύ που χάνομαι”. Αυτή είναι η πιο αποτελεσματική τακτική για να ελέγξεις έναν άνθρωπο».

Σημάδι #3 Οι στερεοτυπικές αντιλήψεις του για τους ρόλους των 2 φύλων

Οι άνθρωποι που τις έχουν τις χαρακτηρίζουν «παραδοσιακές». Ο κακοποιητικός σύντροφος, στην πρώτη φάση της σχέσης με μία γυναίκα που είναι ανεξάρτητη κρύβει τις απόψεις του. «Θα τις εκδηλώσει αφού την εγκλωβίσει. Στη συνέχεια θα απαιτήσει από εκείνη να σταματήσει τη δουλειά της για χάρη της οικογένειας. Μέσα από αυτό έρχεται και η οικονομική εξάρτηση. Εξίσου σεξιστικό είναι να δουλεύει αλλά να κάνει εκείνη όλες τις δουλειές, αφού ο ίδιος τις θεωρεί γυναικεία υπόθεση. Ο βίαιος σύντροφος θέλει να έχει τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο σε όλες τις αποφάσεις», επισημαίνει η Κική Πετρουλάκη. Να ορίζει εκείνος τους κανόνες του παιχνιδιού για όλους στο σπίτι- γιατί προφανώς είναι μία συμπεριφορά που περνάει και στα παιδιά («ο μπαμπάς κάνει κουμάντο»).

Σημαδι #4 Έχει παράλογες απαιτήσεις

Εδώ η απαίτησή του είναι να είσαι τέλεια σε όλους τους τομείς αλλά με τους όρους που έχει αυτός στον νου του. «Για εκείνον είναι υποχρέωση της συντρόφου να ξέρει τι ακριβώς έχει ανάγκη εκείνος κάθε στιγμή,γιατί “αν χρειαζόταν να μου το πει ο ίδιος’… τότε, τι με θέλει εμένα..;”». Σε αυτό το σημείο η γυναίκα αρχίζει να απομακρύνεται».

«Ακόμα κι αν δεν μπορεί να φύγει το σώμα σου, συναισθηματικά φεύγεις. Όταν εγώ λέω “όλες οι γυναίκες φεύγουν”, το εννοώ σε αυτή τη βάση».

Σημάδι #5 Αλλάζει πολύ απότομα η διάθεσή του

Ο άνθρωπος που δεν μπορεί να δημιουργήσει υγιή σχέση, είναι απρόβλεπτος στον θυμό του. «Οι εκρήξεις θυμού, ειδικά από ένα σημείο και μετά είναι μεγάλες, από το τίποτα και αντιφατικές. Κάτι που του άρεσε χθες, σήμερα τον δυσαρεστεί. Αυτό είναι ένα κρίσιμο σημείο στην κακοποίηση. Γιατί δεν μπορείς να προβλέψεις πότε θα επιλέξει να σε κακοποιήσει. Κι έτσι αρχίζουν οι γυναίκες και χάνουν τον έλεγχο της ζωής τους και πολλοί συνάδελφοί μου ορίζουν ως χαμηλή αυτοεκτίμηση. Που στ’ αλήθεια αυτό που συμβαίνει είναι ότι χάνει κομμάτια, όχι ότι δεν την είχε. Ο κακοποιητικός σύντροφος της τη ροκανίζει».

Σημάδι #6 Δεν φταίει ποτέ για τίποτα

Σύμφωνα με την Κική Πετρουλάκη, ένας σύντροφος που έχει όλα τα «φόντα» για να γίνει κακοποιητικός, δεν αναλαμβάνει ποτέ την ευθύνη των πράξεών του. «Πάντα κατηγορεί τους άλλους για τα προβλήματά του ή για τη δική του συμπεριφορά. Γι’ αυτό και σχεδόν ποτέ δεν ζητάει συγγνώμη. Θα κάνει τάχα μου πράξεις για να εξιλεωθεί ή θα ζητήσει συγγνώμη γονυπετής και δημοσίως προς όλους. Αλλά κι αυτό είναι μία τακτική ελέγχου. Όπως και η δήλωση, αν με αφήσεις, θα αυτοκτονήσω».

Σημάδι #7 Ο βίαιος σύντροφος έχει ιστορικό κακοποίησης

Η πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά των Γυναικών αναφέρει πως αν ο σύντροφος μεγάλωσε σε μία οικογένεια που ο πατέρας κακοποιούσε, είναι πολύ πιθανό να έχει αναπτύξει την πεποίθηση ότι όλα αυτά είναι φυσιολογικά. «Αν μάλιστα κι εκείνη μεγάλωσε σε μία παρόμοια οικογένεια, τότε είναι ακόμα πιο εύκολο να εγκλωβιστεί γιατί της είναι οικείο το μοτίβο, δεν την τρομάζει».

Αλλά φυσικά, το πρότερο βίωμα της ενδοοικογενειακής βίας μπορεί να λειτουργήσει αντίστροφα- ως παράδειγμα προς αποφυγή.«Μεγαλώνοντας, κάνουμε τις επιλογές μας. Κάποιοι άνθρωποι που έζησαν σε κακοποιητικά περιβάλλοντα ως παιδιά, έγιναν το ακριβώς αντίθετο και κάποιες γυναίκες μεγάλωσαν έτσι, αλλά είδαν και τη δική τους μητέρα να το αντιμετωπίζει και να το διαχειρίζεται και θα το κάνουν το ίδιο. Μπορούν επίσης να το διαχειριστούν ακριβώς επειδή οι μητέρες τους δεν το έκαναν και άρα σαν παιδιά, οι ίδιες ταλαπωρήθηκαν».

«Πολύ συχνά οι κακοποιητές του τώρα, έχουν κακοποιήσει κι άλλες στο παρελθόν».

Μάλιστα, πολύ συχνά η γυναίκα γνωρίζει το βίαιο παρελθόν του συντρόφου της αλλά δεν του έδωσε τη βαρύτητα που έπρεπε γιατί τον πίστεψε. Γιατί «έφταιγε εκείνη, η πρώην ήταν τρελή, τον προκαλούσε, τον απειλούσε». «Αν αυτό το πιστέψεις, τότε είναι βέβαιο πως θα δυσκολευτείς μελλοντικά να αναγνωρίσεις τις ενδείξεις και θα κακοποιηθείς κι εσύ. Η κακοποίηση είναι επιλογή. Δεν γίνεται κατά λάθος. Οπότε αν κακοποίησε την 1η και τη 2η θα κακοποιήσει κι εσένα».

Αρκεί μια ένδειξη για να αποφανθείς πως αυτός ο σύντροφος είναι κακοποιητικός; Για την Κική Πετρουλάκη, «σπανίως υπάρχει μία ένδειξη. Κι αν υπάρχει μόνο μία, αυτό θα είναι το ιστορικό κακοποίησης στην πατρική οικογένεια. Όλα τα υπόλοιπα είναι προειδοποιητικές ενδείξεις ότι η σχέση δεν είναι υγιής και μπορεί να γίνει βίαιη. Καθώς περνούν τα χρόνια και εντοπίζονται αρκετά από αυτά, μόνο χειρότερα θα γίνονται όλα».

«Οι κακοποιημένες γυναίκες που γνωρίζω είχαν δει τα σημάδια. Απλά δεν ήξεραν πώς να τα ερμηνεύσουν».

Αλλάζει ο άνθρωπος;

Η πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Βίας απαντάει πως ο βίαιος σύντροφος θα αλλάξει, μόνο εφόσον αντιληφθεί ότι αυτό που κάνει είναι λάθος.«Οι θύτες συνήθως θεωρούν πως για ό,τι κάνουν, έχουν το δικαίωμα. Γι’ αυτό και δεν ζητούν βοήθεια ώστε να αλλάξουν. Δεν αναγνωρίζουν το πρόβλημα».

«Εδώ πρέπει να επισημάνουμε κάτι πολύ σημαντικό: όλες μας μπορούμε να είχαμε μία εμπειρία κακοποίησης. Να τη βιώνουμε τώρα που μιλάμε ή να την αποκτήσουμε στο μέλλον» τονίζει πολύ σωστά η Κική Πετρουλάκη.

Όσο για τον ρόλο των ειδικών, «Τις γυναίκες που ξεφεύγουν από κακοποιητικές σχέσεις και έχουν παιδιά ευτυχισμένα και χαρούμενα τις θαυμάζω απεριόριστα. Ωστόσο, ποτέ δεν συμβουλεύουμε μια γυναίκα να φύγει άμεσα, εκτός αν ο κίνδυνος είναι ακραίος. Αλλιώς, απαιτεί προετοιμασία ψυχολογική και πραγματική για να μην χρειαστεί να ξαναγυρίσει. Η πλέον ειδικός για το πώς θα γίνει αυτό, είναι μόνο η ίδια. Εμείς οι υπόλοιποι, οι επαγγελματίες θα είμαστε δίπλα της για να της δώσουμε μερικές ιδέες. Μόνο εκείνη θα είναι ξέρει να διαχειριστεί τη ζωή της με ασφάλεια». 

* Το άρθρο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά τον Νοέμβριο του 2021.