Το επώνυμο της μητρός μου: Στην Ιταλία τα παιδιά μπορεί να παίρνουν το επώνυμο της μητέρας τους by default. Εδώ όλα καλά;

Από που ξεκινά όμως η πρόταση για το να παίρνουν τα παιδιά το επώνυμο της μητέρας στην Ιταλία; Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Το 2022, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ιταλίας χαρακτήρισε την αυτόματη απόδοση του πατρικού επωνύμου στα παιδιά «επιζήμια για την ταυτότητα του παιδιού». Σύμφωνα με τη δικαστική απόφαση, τα παιδιά θα έπρεπε να λαμβάνουν και τα 2 επώνυμα, εκτός αν οι γονείς συμφωνήσουν διαφορετικά. Παρ’ όλα αυτά, η εφαρμογή της απόφασης δεν προχώρησε και η πρόταση του Dario Franceschini ήρθε να ταράξει τα λιμνάζοντα νερά.

Οι αντιδράσεις δεν άργησαν να έρθουν. Ο Matteo Salvini της ακροδεξιάς Λέγκας ειρωνεύτηκε την πρωτοβουλία, λέγοντας πως η αριστερά έχει πιο «σοβαρές» προτεραιότητες, ενώ ο Federico Mollicone από το κόμμα της Giorgia Meloni, διαμαρτυρήθηκε πως πρόκειται για μια μετατόπιση από την πατριαρχία στη μητριαρχία – λες και το να φέρει ένα παιδί το όνομα της μητέρας του είναι ξαφνικά μια μορφή καταπίεσης απέναντι στους άνδρες!

Η παράδοση της πατριαρχίας: Πώς ξεκίνησε και γιατί επιμένει;

Η πρακτική της απόδοσης του πατρικού επωνύμου έχει τις ρίζες της στις κοινωνίες όπου η πατρότητα συνδεόταν άμεσα με την εξουσία, την κληρονομιά και τη νομιμότητα των παιδιών. Στον δυτικό κόσμο, το οικογενειακό όνομα του πατέρα υπήρξε εργαλείο νομικής αναγνώρισης και διατήρησης της περιουσίας. Αντίθετα, σε ορισμένους αυτόχθονες πολιτισμούς και μητριαρχικές κοινωνίες, η κληρονομικότητα και η οικογενειακή ταυτότητα περνούσαν μέσω της μητέρας.

Η ονοματοδοσία έχει μια μακρά και περίπλοκη ιστορία, αλλά για το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας υπήρξε κυρίως μια διοικητική πρακτική για την παρακολούθηση της γενεαλογίας. Στην Αρχαία Ελλάδα, τα ονόματα περιλάμβαναν συχνά μια αναφορά στον τόπο καταγωγής. Στην Αγγλία, τα επώνυμα ήταν αρχικά περιορισμένα στη nobility (αριστοκρατία) και μόλις τον 15ο αιώνα υιοθετήθηκαν από την ευρύτερη κοινωνία.

Η πλειονότητα της ευρωπαϊκής ονοματοδοσίας έχει τις ρίζες της στην αγγλική παράδοση: αρχικά περιορισμένη στην αριστοκρατία και αργότερα υιοθετημένη από τον γενικό πληθυσμό. Τα πατρωνυμικά επώνυμα, δηλαδή αυτά που προέρχονται από τη γραμμή του πατέρα, υπήρξαν μέθοδος ταυτοποίησης για πολλά χρόνια. Η ανίχνευση αρχείων και εγγράφων αιώνων στηρίζεται σε αυτή τη σαφή γενεαλογική συνέχεια.

Ωστόσο, υπήρξαν πολιτισμοί που αμφισβήτησαν αυτή την πρακτική. Κάποιοι χρησιμοποιούν τόσο το πατρικό όσο και το μητρικό επώνυμο για διάφορους λόγους, ενώ άλλοι επιλέγουν αποκλειστικά το επώνυμο της μητέρας. Υπάρχουν 2 όροι που περιγράφουν την κληρονομιά του επωνύμου της μητέρας: «μητριαρχικό όνομα» (matriname) και «μητρωνυμικό» (matronymic). Ένα matriname κληρονομείται απευθείας από τη μητέρα και ακολουθεί τη μητρογραμμική καταγωγή. Το matronymic είναι ένα επώνυμο που προέρχεται από το όνομα μιας γυναικείας προγόνου, κάτι που χρησιμοποιήθηκε κυρίως για παιδιά εκτός γάμου.

Αξίζει να σημειωθεί πως η επιλογή επωνύμου έχει ελάχιστη σχέση με την ισότητα των φύλων, καθώς ακόμα και στις πιο ισότιμες κοινωνίες το πατρικό επώνυμο κυριαρχεί. Για παράδειγμα, στη Νορβηγία, μόλις 1 στους 100 ανθρώπους θεωρεί ότι είναι «καλύτερο» για ένα παιδί να λαμβάνει το επώνυμο της μητέρας αντί του πατέρα.

Σήμερα, σε χώρες όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία, τα παιδιά παίρνουν αυτόματα και τα 2 επώνυμα των γονιών τους. Στη Γαλλία, η πρακτική έχει αλλάξει και οι γονείς μπορούν να επιλέξουν. Ωστόσο, στις περισσότερες χώρες του κόσμου, το επώνυμο του πατέρα παραμένει ο κανόνας: μια παράδοση που επιβιώνει, παρά την διαρκώς απαιτούμενη εξέλιξη της κοινωνίας προς την ισότητα.

Γιατί φοβόμαστε τόσο μια αλλαγή;

Το ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί μια τέτοια ιδέα – η απόδοση του μητρικού επωνύμου – θεωρείται τόσο προκλητική. Μήπως επειδή μας αναγκάζει να αναγνωρίσουμε το προφανές; Ότι η κοινωνία μας είναι χτισμένη πάνω σε ανδρικά προνόμια που θεωρούμε δεδομένα;

Η πρόταση του Dario Franceschini δεν αποτελεί επίθεση στους πατέρες, αλλά μια υπενθύμιση ότι οι μητέρες δεν είναι απλώς οι «συνοδοί» στην ανατροφή των παιδιών τους.

Είναι μια μικρή αλλά ουσιαστική διεκδίκηση ισότητας, μια αλλαγή που μπορεί να μην γκρεμίσει την πατριαρχία, αλλά τουλάχιστον να την κλονίσει.

Και ίσως, αντί να εξοργιζόμαστε με αυτήν την πιθανότητα, να αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε: γιατί μας είναι τόσο δύσκολο να την αποδεχτούμε;